Συλλέκτες Βιβλίων στην Νταράγια Η ιστορία της μυστικής βιβλιοθήκης Στην Συρία, Ντελφίν Μινουί, Εκδόσεις Μίνωας 

[…Κλεισμένοι μέσα σε κήπους σκιών,

Φυλακισμένοι εμείς,

Άνεργοι εμείς,

Καλλιεργούμε ελπίδες…]

Μεταφρ.: Γιώργος Μπλάνας

«Κατάσταση Πολιορκίας»

Mahmoud Darwich

Ο παγκόσμιας, σχολικός χάρτης καθορίζει το μέγεθος και τα σύνορά της. Η Συρία, μια από τις σπουδαιότερες χώρες για τον ανθρώπινο πολιτισμό φέρει τον πληθυσμό, τα μνημεία, την δόξα και την πτώση της. Φλέγεται πάντα έναν δεκαετή πια εμφύλιο πόλεμο και έτσι κλείνει η αναφορά σε κάποιο σχολικό εγχειρίδιο από αυτά που συνοψίζουν όλη την ανθρώπινη γνώση σε μια προσεκτικά επιλεγμένη λεζάντα.

Ήταν άνοιξη του 2011 όταν οι αντικαθεστωτικοί έθεσαν βέτο στην κληρονομημένη εξουσία, απαίτησαν δημοκρατικότερους θεσμούς, διεύρυνση των περιθωρίων της κοινωνικής έκφρασης, ανόθευτες εκλογές που αντιπροσωπεύουν κάτι ολότελα νέο για την Συρία, όπως η λαϊκή βούληση. Η αραβική άνοιξη έμελε να διδάξει στην Συρία της νέας χιλιετίας ένα ακόμη μάθημα. Πόλεις και συνοικίες, κάδρα από ανατιναγμένες γειτονιές, παιδιά σε χαλάσματα, άρματα μάχης, ματωμένα μπουφάν και πέτρες, ατέλειωτοι σωροί από πέτρες, λες και πια τίποτε δεν έχουμε να περιμένουν από την γη. Τα διεθνή, ειδησεογραφικά πρακτορεία βρήκαν το μεροκάματο που ζητούσαν. Ο ανθρώπινος πόνος, οι μικρές και μεγάλες ιστορίες εκείνων που δεν έφυγαν, ο ρημαγμένος κόσμος, διαμερίσματα με γκρεμισμένους τοίχους, γαζωμένα σαλόνια από μεταχειρισμένα πολυβόλα. Η Συρία, θύμα του θρησκευτικού φανατισμού και της καθεστωτικής πολιτικής παραμένει έρμαια μιας εμφύλιας διαμάχης που έχει κοστίσει σε υπερθετικό βαθμό. Ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές, μια ολόκληρη κοινωνία που ξεριζώνεται και τώρα ό,τι απομένει είναι ένας ετοιμόρροπος σκελετός, κάτι λιγότερο από τα παιχνίδια των αγοριών τριγύρω. Των παιδιών που παίζουν τους στρατηγούς και από την Δαμασκό ως κάθε χειμαζόμενο τόπο ρίχνουν τους πεσσούς, ρισκάρουν και γελούν. Των παιδιών που ξαγρυπνούν τους νεκρούς, μια ολόκληρη γενιά παιδιών, όπως αυτή που δαπανήθηκε στο Λένιγκραντ, στο Κίεβο, παντού, αθέλητοι ασκητές γελασμένοι, ο καθένας στο όνειρό του. Μαζί να καίγονται στο καμίνι της εποχής τους.

Η Συρία τοποθετείται σε έκταση εκατόν ογδόντα πέντε χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και βρέχεται στον βορά της από την αρχαία, Μεσόγειο θάλασσα. Αυτή που κουβάλησε στις πλάτες της τα παιδιά, τις γυναίκες, την συντριβή αλλά και την ελπίδα ενός ολόκληρου λαού. Η πρωτεύουσά της η Δαμασκός διατρέχει τους αιώνες και προχωρεί ίσια στην αιωνιότητα της ιστορικής μνήμης. Προσεύχεται, πονά, ραδιουργεί, εκτελεί και υπόσχεται στο πλήθος πως τα δικά του έργα, τα δικά του όνειρα θα τα συμμεριστεί. Η Δαμασκός παραμένει εξαίσια, ο πόλεμος δεν την πλήγωσε. Μονάχα στον ουρανό μιας λίμνης, ψηλά πολύ από αυτά τα χρόνια τα εμφύλια, διακρίνεις την ιδέα που μορφώνεται σε ψυχή, βλέπεις το γκρέμισμα, την ελπίδα, την καρδιά, τα χέρια που ίσως χτίσουν το απατηλό, εκείνο καλύτερο αύριο.

Η συνοικία της Νταράγια δεν ήταν ποτέ όμως τόσο όμορφη. Ένα περιθώριο, ένα λαϊκό προάστιο της μεγάλης πόλης. Απομακρυσμένο από τα κέντρα εξουσίας, στελεχωμένο από ανθρώπους με την φιλοδοξία μιας καλύτερης και δικαιότερης καθημερινότητας η Νταράγια πρωτοστάτησε στα πρώτα επεισόδια της αφετηρίας του εμφυλίου. Μερικές από τις πιο ματωμένες σελίδες αυτής της δύσκολης σχέσης έγραψαν οι δυνάμεις του Άσαντ που εκτέλεσαν μαζικά τους αντικαθεστωτικούς. Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σφράγισαν την μοίρα εκείνου του σύμπαντος. Όσοι κατόρθωσαν να φύγουν ακόμη ταξιδεύουν μες στην διαιρεμένη Ευρώπη, γυρεύοντας μια καινούρια πατρίδα. Οι δώδεκα χιλιάδες των κατοίκων που παραμένουν και γράφουν εμπόλεμες προσευχές, αρνούμενοι να υποχωρήσουν σε μια άτακτη φυγή, τώρα και για πάντα, περιλαμβάνουν στις τάξεις τους περισσότερους από οκτώ χιλιάδες μαχητές. Οι υπόλοιποι είναι νεαροί κυρίως, άνθρωποι που δεν θα περίμενε κανείς να βρει στους διαλυμένους δρόμους.

Και όμως, η Ντελφίν Μινουί που υπογράφει την καινούρια έκδοση του Μίνωα Συλλέκτες Βιβλίων στην Νταράγια, Η ιστορία της μυστικής βιβλιοθήκης στη Συρία τους συστήνει στο αναγνωστικό κοινό με τα μικρά τους ονόματα. Η Έφη Κορομηλά επιμελείται την μετάφραση ενός συγκλονιστικού οδοιπορικού που έφερε στο φως μια μοναδική πράξη αντίστασης. Αυτοί οι νέοι, οι λιγοστές ψυχές που στέκουν ακόμη στο πλευρό της πόλης τους, αυτοί που αντέχουν είναι οι ίδιοι που ευθύνονται για την ίδρυση μιας μυστικής βιβλιοθήκης. Στο υπόγειο μιας μισογκρεμισμένης πολυκατοικίας οι νέοι της Νταράγια φτιάχνουν μια αληθινή βιβλιοθήκη. Στα ράφια της θα βρεις όσους τίτλους σώθηκαν κατά την διάρκεια των ανελέητων βομβαρδισμών. Οι τωρινοί κάτοικοι τριγυρνούν τις ρημαγμένες γειτονιές, φορτώνουν τα βιβλία στα φορτηγά και τους χαρίζουν μια δεύτερη ευκαιρία. Στα χέρια των κατοίκων που τις πιο δύσκολες ώρες φτιάχνουν από την αρχή έναν καινούριο κόσμο. «Τα σράπνελ βρήκαν τον Αμπού ελ – Εζ στον λαιμό και έπληξαν το νευρικό του σύστημα…από τότε βρίσκεται σε αναγκαστική ανάπαυση» γράφει η Μινουί αποκαλύπτοντας την άλλη πλευρά του νομίσματος, την δύσκολη έκβαση του στοιχήματος της ζωής που κρατιέται από τα ξεψυχισμένα χείλη της Νταράγια.

Οι άνθρωποι που διασταυρώνονται με την δημιουργό, το ηλεκτρονικό τους αποτύπωμα που φθάνει στην πολιτισμένη δύση μέσα από ένα σύστημα που το τροφοδοτεί η ανάγκη και η εκούσια επιθυμία για την αλλαγή και την επιβίωση, ζουν μερικά μονάχα μίλια μακριά από εδώ. Η πολιορκία τους πάλιωσε, ο κόσμος τους λησμόνησε για πάντα, το καθεστώς αθροίζει διαρκώς καινούριες μέρες στην πιο αιματοβαμμένη εξουσία που γνώρισε η πολύπαθη Συρία. «Όσο οι βόμβες πέφτουν σαν βροχή, τόσο η ζωή οργανώνεται κάτω από το έδαφος. Ένας υπόγειος κόσμος, διπλά παράλληλος που εκκολάπτεται δυο βήματα πιο κει απ΄τη γραμμή του μετώπου. Βιβλιοθήκη, σχολεία, τοπικό συμβούλιο, κέντρο ενημέρωσης, καταφύγιο, σήρραγες, μέχρι και το νοσοκομείο εγκαταστάθηκε κάτω από την γη. Σήμερα εξαιτίας των αεροπορικών βομβαρδισμών η πόλη μας δεν κείτεται πια οριζόντια αλλά κάθετα.» Ο ανθρώπινος νους που μες στα αδιέξοδα εφευρίσκει τις πιο τρυφερές και ανατρεπτικές χειρονομίες στήνει από το τίποτε ξανά λίγη από την παλιά ζωή. Θυμίζει τον ίδιο νου που μες στην απελπισία της πολιορκίας του Λένινγκραντ βρήκε το κουράγιο να γράψει από αγάπη, να υποσχεθεί, να μοιραστεί το ελάχιστο που του κατέβαλε η ιστορία. Θυμίζει τον άνθρωπο που μες στον αποκλεισμό, πίσω από στρατιές σιωπής αρθρώνει την μεγαλύτερη κατάφαση της βιογραφίας του.

Η Νταράγια στα όρια της Δαμασκού κουβαλά την αλήθεια μιας ζωής καμωμένης από το ένστικτο και το όνειρο. Ο Άχμαντ, ο Σάντι, ο Ομάρ, τα αγόρια και τα κορίτσια που διαβάζουν σιωπηρά τις ώρες των δεινών βομβαρδισμών κρατούν τα κλειδιά του μέλλοντος. Η δική του Νταράγια σκάβει με τα νύχια της και φτιάχνει ζωή πολύ κάτω από τις βόμβες και τους όλμους που πέφτουν ανά διαστήματα στην Νταράγια, σαν υπενθύμιση ενός πολιτισμού που εκδικείται, που βρίσκει ελεημοσύνη σε μια ξεπερασμένη ιδέα, ζυμώνοντας με παρακμή το τέλος που φθάνει πάντα, το πλήρωμα ενός καιρού που στοίχισε στην Συρία το πιο πολύτιμο από το υλικό της. Το θάρρος της, δαπανημένο σε έναν πανάκριβο αγώνα με απώλειες στο μέτρο μιας τραγωδίας, με πράξεις, παραλείψεις, θηριωδίες, κλειστούς δρόμους και ασυνόδευτα παιδιά στο σταυροδρόμι δυο πολιτισμών. Μικρές, στριμωγμένες ζωές ανθίζουν κάτω από τα χαλάσματα της Νταράγια. Η Μινουί κάνει γνωστή την ιστορία τους σε ένα βιβλίο ύμνο για την ανθρώπινη αντίσταση. Την κατατάσσει στο είδος της πράξης που αφήνει μια υποψία ελπίδας εμπρός στην ύστατη απώλεια.

Μια άλλη γλώσσα, ένα άλλο πεδίο συνύπαρξης και προσφοράς είναι αυτό στο οποίο ασκούνται οι φίλοι της Ντελφίν Μινουί. Της διδάσκουν πως κανένας πόλεμος δεν χάθηκε, πως όσο λογαριάζουμε ζωντανά πράγματα σαν την ανθρωπιά και την αθωότητα κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως ένας πόλεμος κρίθηκε. Δεν το λένε τα βιβλία μα το γράφουν τα μάτια των διψασμένων, των παλιών μεταξουργών που παρελαύνουν, τότε και τώρα στους δρόμους της Λυών. Το γράφουν όσα σήμερα διασώζονται από το Μεσολόγγι της Εξόδου, την πολιορκία της Αθήνας, την τερατώδη σιωπή του Διστόμου, των Καλαβρύτων, της Δρέσδης. Το κρατούν μυστικό δικό τους οι νέοι της Νταράγια που μες στους θαλάμους της Περσεφόνης ανατρέφουν την ζωή, που γερνούν μες στους κόλπους μιας υπερβολικά σκληρής εποχής, που θυσιάζονται.

Η Ντελφίν Μινουί εξακολουθεί να εργάζεται στο διεθνές ρεπορτάζ. Με σημείο αναφοράς της την Κωνσταντινούπολη καταγράφει τα γεγονότα και παρακολουθεί τις εύθραυστες ισορροπίες που διέπουν τον αραβικό κόσμο. Η Νταράγια στέκει σήμερα ένας σταθμός για την επαγγελματική της πορεία. Το βραβευμένο ντοκιμανταίρ της «Νταράγια: Η βιβλιοθήκη κάτω από τις βόμβες» που βασίστηκε στο βιβλίο της έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο την κορυφαία πράξη εκείνων των νέων. Σε εκείνο το προάστιο της Δαμασκού, ανάμεσα στις γραμμές της ιστορίας που ποτέ δεν είναι ευθύγραμμες, η Γαλλίδα δημοσιογράφος συναντά την καλύτερη φάρσα που μπορεί κανείς να κάνει στον πόλεμο. Δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της πολιτείας χιλιάδες ανοιχτά παράθυρα αφήνουν να φανεί ανεμπόδιστη η όψη του κόσμου. Μια παρόμοια ανάγκη, μια ίδια πίστη κινητοποίησε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια τους πρώτους Χριστιανούς καθώς γύρευαν έναν τόπο για να διδαχτούν τον Θεό τους. Μες στις κατακόμβες, τότε και τώρα πλέκεται το παράξενο εγκώμιο της ανθρώπινης πίστης. Μια ζωή ανεκδοτολογική, εικονογραφίες από την καθημερινότητα μιας συριακής μεθορίου, λίγα μόνο χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα που αποτραβιέται, χάνει, λυπάται, συντρίβεται, σπανίζει, που ζει λαθραία και παραμένει στην αιχμή της θέλησής της. Μες στην έρημη πόλη, κόντρα σε εθνοσωτήρες και τυχοδιώκτες οι νέοι της Νταράγια ενσαρκώνουν μια θέληση ανίκητη. Έχουν στο πλευρό τους χιλιάδες στίχους, λέξεις, ποιήματα, δεκάδες χιλιάδες φιλμ και εικόνες από έναν κόσμο που για πάντα τους λησμόνησε. Οι φίλοι της Ντελφίν Μινουί που τόσο απροσδόκητα ήρθαν απόψε για να ταρακουνήσουν κάθε βεβαιότητα σπουδάζουν, καταγράφουν, καταγγέλλουν. Ίσως να ερωτεύονται, να χωρίζουν, να μοιράζονται, να κάνουν έρωτα, να γελούν. Όμως καμιά ταλάντευσή τους δεν θα δεις, καμιά δεύτερη σκέψη ανάμεσα στο ατομικό όνειρο και το είδος της ηθικής δέσμευσης που τους συνδέει με έναν τόπο, με μια πατρίδα.

Η μαρτυρία των εκδόσεων Μίνωας Συλλέκτες Βιβλίων στην Νταράγια, Η ιστορία της μυστικής βιβλιοθήκης στην Συρία, έρχεται να υπογραμμίσει μια πλευρά του πολέμου. Εκείνου που παρακολουθήσαμε μέσα από τα δελτία ειδήσεων, τόσο μακριά και όμως τόσο κοντά μας την ίδια στιγμή. Μια εμφύλιας σύρραξης που υπενθυμίζει την συνέχειά της στα πρόσωπα των πνιγμένων, όσων  ξεβράζονται για μήνες στις ακτές των νησιών μας. Ίσως μερικοί φίλοι της Ντελφίν Μινουί από εκείνες τις ηλεκτρονικές συναντήσεις να κοιμούνται για πάντα με ένα νούμερο στο προσκέφαλό τους. Στην Νταράγια το ταχτοποιημένο που κουράζει το νου δεν ευδοκιμεί. Ίσως για αυτό πολλά μέτρα κάτω από την γη μερικοί νέοι βάζουν τα θεμέλια ενός καλύτερου κόσμου. Οι εκδόσεις Μίνωας φέρνουν στο προσκήνιο ένα συγκλονιστικό βιβλίο, ένα χρονικό από εκείνα που καθηλώνουν την ανθρώπινη ψυχή. Η Έφη Κορομηλά μεταφράζει το μεγαλείο της Νταράγια, όπως το κατέγραψε η αληθινή, δημοσιογραφική ματιά. Στις σελίδες της καινούριας έκδοσης που έρχεται να μας αφοπλίσει, η συγγραφέας αφηγείται τις ζωές μερικών μεγάλων ανθρώπων. 

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.