***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η Πέρσα Κουμούτση, είναι συγγραφέας και μεταφράστρια λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στο Κάιρο, Αιγύπτου και ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Εκτός από έργα αγγλόφωνων συγγραφέων, έχει μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Αιγύπτιου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ από τα αραβικά, καθώς και έργα άλλων σημαντικών Αράβων δημιουργών. Το 2001, τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεών της με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ενώ το αιγυπτιακό κράτος την έχει βραβεύσει δύο φορές για τη συνεισφορά της στα γράμματα. Έχει λάβει Ειδική Διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ ενώ έργα της έχουν μεταφραστεί στην αραβική γλώσσα. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια, ενώ κείμενα και πεζά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει οκτώ μυθιστορήματα πάντα με κύριο άξονα τον διαπολιτισμικό διάλογο ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Τα βιβλία της “Στους δρόμους του Καΐρου” (2014), “Δυτικά του Νείλου” (2006) και “Αλεξάνδρεια στον δρόμο των ξένων” (2002) κυκλοφορούν από τον Εθνικό Οργανισμό Βιβλίου της Αιγύπτου.  

Κυρία Κουμούτση, είστε Ελληνίδα, έχετε γεννηθεί στο Κάιρο, όπου παραμείνατε μέχρι το πέρας των σπουδών σας. Έχετε μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του μεγάλου Αιγύπτιου συγγραφέα Ναγκίμπ Μαφχούζ, όπως και άλλων σημαντικών συγγραφέων, ταξιδεύετε συχνά στην Αίγυπτο, έχετε μια αναγνώριση από τη διανόηση του τόπου, που σας έχει τιμήσει και βραβεύσει επανειλημμένως. Μιλήστε γι αυτή την τόσο σημαντική σας δραστηριότητα και για τα επόμενα σχέδιά σας γύρω από αυτήν.

Έχω πολλά σχέδια κατά νου και ελπίζω να υλοποιήσω μερικά. Άλλωστε πολλοί από τους στόχους μου έχουν ήδη επιτευχθεί, δεν έχω παράπονο. Πάντα ήθελα να ενώσω ή να συνδυάσω με κάποιον τρόπο τις δυο κουλτούρες που γνώρισα από παιδί και που μελέτησα έπειτα. Μια ‘συγχώνευση’ που αν και για μερικούς φαντάζει παράδοξη, κατάφερα να την πραγματοποιήσω σε μεγάλο βαθμό μέσα από τη δουλειά μου, τη συγγραφική κυρίως, αλλά και την ενασχόληση μου με το Κέντρο Ελληνικής και Αραβική Λογοτεχνίας και Πολιτισμού που στοχεύει σε αυτή ακριβώς τη  ‘σύμπτυξη’ και την ανάδειξη των κοινών στοιχείων ανάμεσα στις δυο κουλτούρες που δεν είναι ευκαταφρόνητα. Ας μη ξεχνάμε ότι μας ενώνει η Μεσόγειος και η Ιστορία της, άρα υπάρχουν πολλά κοινά σημεία αναφοράς.  Ενώ κι ο άνθρωπος ως οικουμενικό ον δεν διαφέρει πολύ από τον ένα τόπο στον άλλο.

Ναι, ετοιμάζω δυο ακόμα ανθολογίες ποίησης και η ιδέα για ένα καινούριο προσωπικό βιβλίο μόλις ξεκίνησε,..

Πέρα από τις μεταφράσεις στην αραβική, μεταφράσατε και σημαντικούς συγγραφείς από την αγγλική. Έχετε στο δυναμικό σας ήδη οκτώ μυθιστορήματα γραμμένα στην ελληνική, ορισμένα εκ των οποίων κυκλοφορούν από τον Εθνικό Οργανισμό Βιβλίου της Αιγύπτου. Θα χαρακτηρίζατε την Αίγυπτο ως μία χώρα που αναγνωρίζει την αξία;

Ο αραβικός κόσμος γενικότερα έχει την τάση να επιβραβεύει τις προσπάθειες των δημιουργών, όταν αυτές είναι άξιες και ειλικρινείς. Το ίδιο συμβαίνει στην Ελλάδα με τους ξένους δημιουργούς που γράφουν για την Ελλάδα. Έτσι συμβαίνει συνήθως ουδείς προφήτης στον τόπο του, λένε, συμφωνώ  και επαυξάνω.

Μεταφράσατε επίσης μια ανθολόγηση σημαντικού αριθμού ποιημάτων σύγχρονων Αράβων ποιητών. Τι εκφράζει η σύγχρονη Αραβική ποίηση ;

Τα τελευταία χρόνια η αραβική ποίηση απεκδύθηκε από την αυστηρή εντοπιότητά της, τα ρομαντικά ή εξωτικά μοτίβα της, και ‘μιλάει’ πλέον για οικουμενικά και υπαρξιακά ζητήματα. Την ίδια στιγμή λόγω  των ραγδαίων εξελίξεων στον κοινωνικό-πολιτικό της ορίζοντα φέρει και τα προσωπικά της σημάδια και τραύματα. Ο συνδυασμός αυτός της οικουμενικής διάστασης με το ‘προσωπικό’ τραύμα αποτελεί εκρηκτικό συνδυασμό, τουλάχιστον, για μένα. Θα έλεγα ότι η αραβική ποίηση φέρει πλέον πολλά χαρακτηριστικά της δυτικής ποίησης και τα συνδέει μοναδικά με εκείνα της ανατολίτικης κουλτούρας.

Για να΄ερθουμε στο συγγραφικό σας έργο: Στα μυθιστορήματά σας πρωταγωνιστούν, σ΄ ένα πλαίσιο που ανταποκρίνεται πιστά στην Ιστορία, η Αλεξάνδρεια και το Κάιρο του Μεσοπολέμου, ο Καβάφης, ο έρωτας, ο κοσμοπολιτισμός, η ακμή της Ελληνικής παροικίας, αλλά και η σταδιακή παρακμή της. Προσωπικά πιστεύω ότι συγκινεί πολύ τον σύγχρονο ΄Ελληνα αναγνώστη αυτή η θεματική. Σκοπεύετε να επιστρέψετε με μια ακόμη αφήγηση γύρω από αυτή την ίδια ή “αποδράσατε” οριστικά ;

Η Ιστορία πάντα με γοήτευε και πιστεύω ότι δεν μπορεί να υπάρξει ‘το προσωπικό’ χωρίς το συλλογικό, το ατομικό χωρίς την Ιστορία. Η ‘μετα – ιστορία’, άλλωστε, είναι ένα όρος της λογοτεχνίας που αν και πολύ πρόσφατα έλαβε επισήμως το όνομα του, υπήρχε πάντα στη συνείδηση των συγγραφέων. Ο Μπαχτίν υποστήριζε ότι η ιστορία όχι μόνο εμπνέει τη λογοτεχνία, αλλά τη διαμορφώνει επίσης  και ότι χωρίς φαντασία η ιστορία μοιάζει στείρα και ακίνητη. Στην πραγματικότητα, υποστήριξε ότι το μυθιστόρημα (αναφερόταν βέβαια στο Ευρωπαϊκό μυθιστόρημα, αλλά πιστεύω ότι ισχύσει, γενικώς) είναι η πιο αγνή πολιτιστική ενσάρκωση του ιστορικού γίγνεσθαι και ότι, η ίδια η θεωρία του μυθιστορήματος είναι  μια πράξη υπέρτατης ιστορικής αυτό-συνείδησης.

Όσο για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης σας,  νομίζω ότι εμμέσως σας έχω ήδη απαντήσει.

Οι ήρωές σας γενικά, είναι τόσο κοινοί καθημερινοί άνθρωποι, όσο και διακεκριμένοι, εξέχοντες κοινωνικά ή πνευματικά. Υπάρχουν αρχές, ιδιορρυθμίες ή πάθη που σας ελκύουν, ώστε να δημιουργήσετε έναν χαρακτήρα; Πως επιννοείτε έναν ήρωα;

Ναι, φυσικά. Με ελκύει η αδυναμία του ανθρώπου, το σκοτεινό και δυσανάγνωστο κομμάτι του χαρακτήρα του, που συχνά προσπαθεί και ο ίδιος να αποκωδικοποιήσει. Αυτά τα αινιγματικά ‘κομμάτια’  είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από το κοινωνικό, πολιτισμικό ή διανοητικό τους υπόβαθρο και αυτά αναδεικνύω- ή τουλάχιστον προσπαθώ-  στις ιστορίες μου. Εξάλλου, ό,τι είναι εντελώς φανερό,  αυτονόητο ή προβλέψιμο στη λογοτεχνία δεν γοητεύει. Μου αρέσει να επινοώ τους χαρακτήρες, να τους «κτίζω» σιγά σιγά από το μηδέν. Μου δίνει απίστευτη ικανοποίηση να τους  χαρίζω υπόσταση, αληθοφάνεια, πνοή.  Ωστόσο, ο χαρακτήρας του Καβάφη στο μυθιστόρημά μου “Αλεξανδρινές φωνές στη οδό Λέψιους” , επίσης από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, δομήθηκε σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τις περιγραφές του Τσίρκα για τον Καβάφη. Και ο Αξιωματικός του Αιγυπτιακού στρατού που πρωταγωνιστεί στο βιβλίο μου, «Δυτικά του Νείλου», εκδόσεις Ψυχογιός,  φέρει χαρακτηριστικά ενός πραγματικού προσώπου. Σε κάθε άλλη περίπτωση τα πρόσωπα, ακόμα και εκείνα που φέρουν γνωστή επωνυμία, είναι δικά μου, προϊόν της φαντασίας μου. κατά κύριο λόγο και καταφεύγω σε αυτά, μόνο αν το απαιτεί η ίδια η μυθοπλασία.

Κυρία Κουμούτση, στο τελευταίο βιβλίο σας “ Η Επιστροφή” κάνετε την ανατροπή. Ενώ συνήθως οι ήρωες κινούνται από τη γενέθλια χώρα σας, την Αίγυπτο, προς την Ελλάδα ή το αντίστροφο, σ΄αυτό ο ήρωάς σας εγκαταλείπει το Βερολίνο την ταραγμένη εποχή του 1939 και επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Μιλήστε για το βιβλίο σας, και για τον λόγο που επιλέξατε τη Θεσσαλονίκη, ως τόπο να αφηγηθείτε τον μύθο σας;

Παρότι ζω πλέον στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια,  φέρω βιώματα και γνωρίσματα κοινά με εκείνα των συγγραφέων της Διασποράς, όπου γης, που στην πλειοψηφία τους δεν μπορούν να υπερβούν τρία ‘δεινά’: την ιδέα της ‘επιστροφής’ στο γενέθλιο τόπο, τη νοσταλγία και τη σύγκρουση ανάμεσα στο εδώ και το εκεί, το πριν και το μετά. Νιώθουν μετέωροι ή διχασμένοι ανάμεσα σε δυο αντικρουόμενες, συχνά συγκρουόμενες δυνάμεις. Και δεν ξέρω να σας πω αν αυτή η τάση  εμπίπτει στα όρια της εμμονής. Το βιβλίο μου η «Επιστροφή», εκδόσεις Μεταίχμιο, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του  εμπεριέχει και τα τρία αυτά στοιχεία, ενώ ο τόπος είναι απλώς η αφορμή, ίσως και μια λανθάνουσα  παρουσία ή μεταμφίεση της γενέθλιας πόλης, τον χρησιμοποιώ, ας πούμε ‘αντιμεταθετικά’ –  αν μου επιτρέπεται η έκφραση. Βέβαια, αυτό το κατάλαβα εκ των υστέρων.  Ωστόσο, η επιστροφή του ήρωά μου σηματοδοτεί τον επίλογο της πρότερης ζωής του και όχι μια καινούργια αρχή, όπως ο ίδιος πίστεψε, αρχικά. Συχνά συμβαίνει να επιστρέφουμε σε έναν τόπο, σε μια ιδέα , μια συνθήκη για να θέσουμε ένα οριστικό τέλος και όχι για μια επανεκκίνηση. Το παρελθόν είναι τετελεσμένο και αμετάκλητο.

Τι σημαίνουν για εσάς οι “επιστροφές”, οι εκπατρισμοί ουσιαστικά αυτών που έχουν επιλέξει μια νέα “πατρίδα” και αναγκάζονται από εξωγενείς παράγοντες να την εγκαταλείψουν;

Οι εκπατρισμοί είναι σκληροί ακόμα και όταν γίνονται με τη δική μας θέληση ή επιλογή. Διότι πίσω από αυτήν την επιλογή πάντα κρύβονται ουσιώδεις ή απροσπέλαστοι λόγοι που συνήθως δεν είναι ευχάριστοι. Υπάρχουν πλέον πολλών ειδών εκπατρισμοί και θεωρώ ότι είναι ένα θέμα που διέπει τη σύγχρονη λογοτεχνία, γενικότερα, με τις τόσες μετατοπίσεις πληθυσμών και το μείζον ζήτημα της μετανάστευσης. Συμβαίνει αυτό και στην αραβική  λογοτεχνία που υπηρετώ παράλληλα με την Ελληνική εδώ και τριάντα χρόνια. Και είναι ένα θέμα που προσωπικά με ενδιαφέρει πολύ. Αλλά ο τόπος δεν είναι  πάντοτε  απτός, ή οριοθετημένος,  μπορεί να είναι απλώς  μια ιδέα, μια αίσθηση, (συνήθως η αίσθηση του ‘ανήκειν’) ή ακόμα ακόμα και μια ψευδαίσθηση..

Θυμάστε να υπήρξαν σκηνές στο σύνολο του έργου σας, που σας προκάλεσαν μεγάλη συναισθηματική φόρτιση στο γράψιμο, κι αν ναι, ποιες ήταν αυτές;

Πολλές. Κυρίως στα πρώτα βιβλία όπου οι μνήμη ήταν ακόμα πιο νωπή και επομένως πιο ζωντανή, κάποιες περιγραφές μου προκαλούσαν μεγάλη συγκίνηση. Η κορνίς , η πανεπιστημιούπολη, ο Νείλος, οι λαϊκές γειτονιές, τα καρτιέ των Ελλήνων κλπ  αποτελούν σκηνές που προκάλεσαν έντονη συναισθηματική φόρτιση σε μένα, ενώ τις περιέγραφα, αλλά και στους αναγνώστες, ενώ τις διάβαζαν..

Μετάφραση ή γράψιμο; Ποια είναι η μεγαλύτερη σας αγάπη;

Δεν μπορώ να τα διαχωρίσω, άλλωστε δεν θα επιχειρούσα να γράψω αν δεν δοκιμαζόμουν πρώτα και επί σειρά ετών στη λογοτεχνική μετάφραση. Πιστεύω ότι είναι αλληλένδετες τέχνες. Έπειτα, διδάσκομαι διαρκώς από τους συγγραφείς που μεταφράζω, οικειοποιώ τάσεις που θεωρώ ότι μου ταιριάζουν ιδιοσυγκρασιακά, πολιτισμικά, υφολογικά.

Η μετάφραση του έργου του Μαχφούζ π.χ. με βοήθησε να αντιληφθώ το μεγαλείο της γλώσσας, και δη της δικής του, όταν μεταφέρεται σε μια άλλη κι αφετέρου αποτέλεσε για μένα σπουδαίο πεδίο εξάσκησης της ελληνικής γλώσσας. Η μετάφραση γενικότερα με βοήθησε να μάθω να χειρίζομαι καλύτερα την γλώσσα μου και να εμβαθύνω στην αραβική που γνώριζα από παιδί και μελέτησα σε ακαδημαϊκό επίπεδο στο πανεπιστήμιο. Το ίδιο συνέβη και με τα αγγλόφωνα κείμενα που έχω μεταφράσει αν και πολύ λιγότερα σε σύγκριση και αξία, εκτός από 3 ή 4 που θεωρώ πολύ σπουδαία,

Η μετάφραση είναι συγγένεια και συνάφεια. Όταν μεταφράζεις έναν συγγραφέα με πάθος και αγάπη δεν μπορεί παρά να τον θεωρήσεις δικό σου άνθρωπο. Το συμβαίνει και με τους μεταφραστές του δικού μου προσωπικού έργου καθώς τους θεωρώ οικείους μου. Νομίζω πως ο μεταφραστής, εφόσον κάνει σωστά τη δουλειά του, εισχωρεί στο μυαλό και τον εσωτερικό κόσμο των συγγραφέων που μεταφράζει, γίνεται  ο κοντινότερος άνθρωπος σ’ αυτόν ή αυτήν, σε διανοητικό, πνευματικό συχνά και σε συναισθηματικό επίπεδο.

Κυρία Κουμούτση, ευχαριστώ θερμά γι αυτή τη συνομιλία!

Και εγώ σας ευχαριστώ θερμά για το χρόνο σας και τις πολύ ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.