Roman à clef, του Χρήστου Μαρκογιαννάκη

«Το criminart γεννήθηκε σαν όρος απ’ τη μείξη δύο διαμετρικά αντίθετων εννοιών,

μιας καταστροφικής και μιας δημιουργικής, μιας σκοτεινής και μιας γεμάτης χρώμα και φως:

του εγκλήματος και της τέχνης». 

Ο Χρήστος Μαρκογιαννάκης, με γαλλική φινέτσα και αντίστοιχα κλειδιά ανανεώνει το αστυνομικό, λογοτεχνικό είδος με το εξαιρετικό του Μυθιστόρημα με κλειδί. Εμπνευστής της έννοιας του criminart και με ενεργή παρουσία στη σύγχρονη, γαλλική βιβλιοπαραγωγή, ο Μαρκογιαννάκης σμίγει την τοπιογραφία του ελληνικού καλοκαιριού με την αίσθηση του μυστηρίου που συνεπάγεται το είδος που υπηρετεί. Μυστήριο και τέχνη, ρυθμός κινηματογραφικός που επιτρέπει στην πλοκή να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και ένα ασύλληπτο, ελληνικό καλοκαίρι χρωματισμένο με την ιδιαίτερη αισθητική του, συνιστούν πυλώνες του Μυθιστορήματος, ενώ την ίδια στιγμή επιβεβαιώνουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να εμποτίσει το κείμενό του με συνθήκες ξεχωριστές μιας αδιαμφισβήτητης εντοπιότητας. Μια αίσθηση με ελληνικά χαρακτηριστικά δεσπόζει στο φόντο του Μυθιστορήματος που έρχεται στα ράφια από τις Eκδόσεις Μίνωας.

Πολυγραφότατος ο Μαρκογιαννάκης στηρίζει την εκφορά του λόγου του στην ενδελεχή μελέτη της ψυχολογίας του εγκλήματος και των κινήτρων που θέτουν σε λειτουργία τους σκοτεινούς, ανθρώπινους μηχανισμούς. Φανατικός αναγνώστης και μελετητής των ανθρώπινων παρεκκλίσεων που διαμορφώνουν το ευρύτατο φάσμα της εγκληματολογίας ο συγγραφέας του Μυθιστορήματος με κλειδί εφαρμόζει τις αρχές της επιστήμης, ενώ ταυτόχρονα μας καθιστά μάρτυρες του λεπτού κοσμοπολιτισμού που το Παρίσι κληροδοτεί στην πλοκή του Μυθιστορήματος. Λίγο καιρό πριν κυκλοφορήσει το αυθεντικό, αστυνομικό έργο του στα ράφια των γαλλικών βιβλιοπωλείων, ο Χρήστος Μαρκογιαννάκης χαρίζει στο παράξενο καλοκαίρι μας, ένα γνήσιο roman à clef και μαγνητίζει μοναδικά το αναγνωστικό μας ενδιαφέρον.

Απόστολος Θηβαίος 09.07.2021

Στο βιογραφικό σας σημείωμα επισημαίνετε πως «ο συγγραφέας Χρήστος Μαρκογιαννάκης συνιστά τον εμπνευστή του όρου criminart». Μιλήστε μας λίγο για την ετυμολογία του όρου αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτός μπορεί να χαρακτηρίσει μια ολόκληρη, καλλιτεχνική εξειδίκευση.

Το criminart γεννήθηκε σαν όρος απ’ τη μείξη δύο διαμετρικά αντίθετων εννοιών, μιας καταστροφικής και μιας δημιουργικής, μιας σκοτεινής και μιας γεμάτης χρώμα και φως: του εγκλήματος και της τέχνης. Ήθελα σε μία λέξη να παντρέψω αυτά τα δύο ενδιαφέροντά μου, την επαγγελματική, θεωρητική και συγγραφική ενασχόληση με το έγκλημα —και πιο συγκεκριμένα τον φόνο— και την τέχνη. Crime + Αrt λοιπόν, κατά το Pop Art, έγιναν Criminart. Κι ο τρόπος που εκδηλώνεται, που το παρουσιάζω, είναι είτε με τον λόγο, δηλαδή με δοκιμιακά κείμενα για την αισθητική του εγκλήματος και τη δολοφονία ως μια εκ των καλών τεχνών, όπως έλεγε ο De Quincey τον 19^ο αιώνα, την αναπαράστασή του σε έργα τέχνης («The Louvre Murder Club» και «Orsay Murder Club»), είτε με installations. Τέτοιο παράδειγμα είναι το La bête humaine μου, εμπνευσμένο απ’ το ομώνυμο βιβλίο του Emile Zola, το Ανθρώπινο Κτήνος: σε έναν καθρέφτη του 19^ου αιώνα, το τζάμι του οποίου είναι αλλοιωμένο απ’ τον καιρό, τύπωσα τις σκέψεις του Ζακ, πριν σκοτώσει τη Σεβερίν. Διαβάζοντας κάποιος λοιπόν αυτές τις δολοφονικές σκέψεις, και βλέποντας το παραμορφωμένο είδωλό του στον καθρέφτη, καταλαβαίνει πως είμαστε όλοι εν δυνάμει κτήνη, εν δυνάμει δολοφόνοι.

Στο μυθιστόρημά σας διαπιστώνεται η ύπαρξη σύντομων κεφαλαίων, που επιβάλλουν μια αίσθηση κινηματογραφική. Είναι μια σκέψη σας η επιδίωξη ενός αντίστοιχου ρυθμού και, αν ναι, θα μπορούσε η λογοτεχνία να ενσωματώσει τις λαμπρές κυριολεξίες της μεγάλης οθόνης;

Τα σύντομα κεφάλαια βοηθούν στον ρυθμό, ειδικά σε ένα μυθιστόρημα βασισμένο στα πρόσωπα, την ψυχολογία τους, εγκλωβισμένα σε έναν μικρό χώρο όπως είναι η Νήσος. Το Μυθιστόρημα με κλειδί δεν έχει κυνηγητά, δεν έχει βίαιες σκηνές, αλλά η εναλλαγή σκέψεων, τοποθεσιών, υπόπτων σε σύντομο χρόνο και σε περιορισμένης έκτασης κεφάλαια βοηθά την πλοκή να «τρέξει». Κι αυτό, σε συνέργεια με τη φαντασία του αναγνώστη, τα άγνωστα αλλά οικεία μέρη και τους πρωταγωνιστές, συνθέτουν κινούμενες κινηματογραφικές εικόνες. Πρόκειται για ένα βιβλίο φωτογενές, όπως είπαν ο Νίκος Αλιάγας και η Μάγια Τσόκλη που μου έκαναν την τιμή να παρουσιάσουν το βιβλίο μου. Κι υπό αυτή την έννοια, ότι δηλαδή το βιβλίο καταγράφει το φως, τη λάμψη του ελληνικού καλοκαιριού, που έρχεται σε νοητή αντίθεση με το σκοτάδι του εγκλήματος και τη γρήγορη εναλλαγή κεφαλαίων/σκηνών, ενσωματώνει κι αξιοποιεί τις συνθήκες της μεγάλης οθόνης. Κι ελπίζω σύντομα να βρει και τη θέση του σε μια τέτοια οθόνη…

Η Νήσος, το θέατρο των γεγονότων του Μυθιστορήματος με κλειδί συνιστά προϊόν επιδράσεων από τόπους και μέρη περασμένων καιρών. Είναι τελικά το ελληνικό καλοκαίρι εκείνο που πρωταγωνιστεί σαν αίσθηση μέσα στην ταχύτατα εξελισσόμενη λογοτεχνία του Μυθιστορήματος;

Η Νήσος, και το ελληνικό καλοκαίρι, δηλαδή ο τόπος και ο χρόνος του Μυθιστορήματος, είναι αέναα, έχουν τα χαρακτηριστικά και τον ρυθμό πεπερασμένων, αλλά συγχρόνως άπιαστων συνθηκών. Ενώ είμαστε σ’ ένα νησί δημιούργημα της φαντασίας μου, ο αναγνώστης θα το νιώσει οικείο, κάθε γωνιά της Νήσου θα προσκαλεί αναμνήσεις από δικούς του αγαπημένους προορισμούς. Παράλληλα ενώ βρισκόμαστε στο παρόν, οι καιρικές συνθήκες και οι συνέπειές τους, όπως η μη πρόσβαση στην τεχνολογία που συμβάλλει πλέον αποφασιστικά στην επίλυση εγκλημάτων, το τοποθετούν σε μια χρονική φούσκα, όπου παρόν και παρελθόν συναντώνται, γύρω απ’ τα κίνητρα και την ψυχολογία του εγκλήματος που παραμένουν αιωνίως τα ίδια. Το καλοκαίρι λοιπόν, η Νήσος και η θάλασσα, ο τόπος κι ο χρόνος, είναι εξίσου πρωταγωνιστές όπως τα πρόσωπα στο Μυθιστόρημα με κλειδί. Επιβάλλουν τον ρυθμό, επιβάλλουν τις ερωτήσεις, αλλά και τη λύση του δράματος.

Χρήστος Μαρκογιαννάκης

Ζείτε κι εργάζεστε στο Παρίσι τα τελευταία χρόνια, μια άλλη σπουδαία κοιτίδα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το βιβλίο σας καλείται να αναμετρηθεί σύντομα σε μια μεγαλύτερη και απαιτητικότερη αγορά. Ποιες οι απαιτήσεις στη γαλλική πραγματικότητα για τον συγγραφέα και ποιες οι δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει το μεταφραστικό αποτέλεσμα;

Το Μυθιστόρημα με κλειδί προβλέπεται να κυκλοφορήσει στα γαλλικά εντός του 2022, και θα είναι το 5^ο μου βιβλίο εκεί. Και ναι μεν πρόκειται, όπως είπατε, για μια μεγαλύτερη και πιο απαιτητική αγορά, παράλληλα όμως είναι μια αγορά η οποία με ξέρει, ξέρει το στυλ μου, τις αναφορές μου, ο αναγνώστης λοιπόν γνωρίζει τι περιμένει από εμένα.

Παράλληλα μια μεγαλύτερη αγορά, σημαίνει και περισσότερες ευκαιρίες πρόσβασης. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Γαλλία, ολόκληρο τον χρόνο, κάθε Σαββατοκύριακο διοργανώνονται φεστιβάλ βιβλίου, σε μικρότερες ή μεγαλύτερες πόλεις, όπου συγγραφείς κι αναγνώστες έρχονται σε επαφή, όπου οι Γάλλοι αφήνονται ν’ ανακαλύψουν νέες πένες. Με τη δυναμική λοιπόν αυτή διαδικασία, η βάση των αναγνωστών που ακολουθούν έναν συγγραφέα, επειδή τους αρέσει το στυλ και η θεματολογία του, διαρκώς εκτείνεται. Αν προσθέσουμε σε αυτά και την Ελλάδα, την οποία οι Γάλλοι λατρεύουν, αμέσως οι προκλήσεις μιας τέτοιας αγοράς γίνονται παράλληλα και ευκαιρία για να ξεχωρίσει κάποιος.

Όσον αφορά στις μεταφράσεις, πάντα υπάρχουν προκλήσεις. Είχα κάποιες τραγελαφικές εμπειρίες παλιότερα, τόσο απ’ τα ελληνικά όσο κι απ’ τα αγγλικά στα γαλλικά. Ευτυχώς που τα γαλλικά μου μου επιτρέπουν να αντιλαμβάνομαι και τις πιο λεπτές διαφοροποιήσεις και διόρθωσα αστοχίες και λάθη που θα μπορούσαν να στοιχίσουν στο βιβλίο. Κι έχω πια την τύχη να συνεργάζομαι με μια μεταφράστρια με την οποία είμαστε στο ίδιο μήκος κύματος και η οποία μεταφέρει το στυλ μου και τις ιδιαιτερότητές μου με την ακρίβεια που τους αρμόζει.

Νομική, Εγκληματολογία, δικηγόρος, Αθήνα, Γαλλία. Όλα συνιστούν αδιαμφισβήτητες παρουσίες στο Μυθιστόρημα. Ωστόσο τι από όλα παραμένει το Κλειδί που θα δώσει όσα στοιχεία απαιτεί ο αναγνώστης, καθώς δένεται μες στην έξοχη ιστορία και ενδύεται τα δέρματα των ηρώων;

Δεν θα ήμουν ο συγγραφέας που είμαι αν έλειπε έστω κι ένας κρίκος της αλυσίδας που αναφέρατε. Η Νομική μου δίδαξε τον τρόπο κατασκευής της σκέψης μου, τη μέθοδο και την ανάπτυξη επιχειρημάτων, η Εγκληματολογία μου έδωσε μια πιο συνολική θεωρητική θεώρηση του εγκληματολογικού φαινομένου, η πρακτική ενασχόληση με το ποινικό, τον συγχρωτισμό με πραγματικούς εγκληματίες και θύματα, η Γαλλία την τριβή με άλλες κουλτούρες, σε μια κοσμοπολίτικη, ανοιχτή πόλη όπως το Παρίσι, και κυρίως με έκανε συγγραφέα. Το κλειδί ωστόσο, αυτό που ανοίγει στον αναγνώστη τον κόσμο του μυστηρίου (μου) είναι μια άλλη ιδιότητά μου: αυτή του φανατικού αναγνώστη. Ως τέτοιος, με τον σεβασμό και την αγάπη προς το είδος και τον αναγνώστη, έθεσα στην υπηρεσία τους όλες τις παραπάνω ιδιότητες, για να τους προσφέρω ένα ανάγνωσμα όπως θα ήθελα εγώ ο ίδιος να το διαβάσω. Ελπίζω να το πέτυχα!

Roman à clef, περιγράφεται το μυθιστόρημα που αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις με επικάλυψη μυθοπλασίας, αναφέρεται στις πρώτες σελίδες του Μυθιστορήματος. Πρόκειται για μια απλή επιδίωξη γοητείας ή τελικά τον τρόπο με τον οποίο εμπνέεστε;

Το roman à clef δηλαδή μυθιστόρημα με κλειδί ως λογοτεχνικός όρος και τίτλος του βιβλίου προέκυψε κατά τη διάρκεια της συγγραφής, οπότε η έμπνευση είχε αντίστροφη φορά. Έχοντας ήδη ξεκινήσει να δουλεύω πάνω στο κίνητρο της δολοφονίας, ανακάλυψα πως αυτό που έγραφε το θύμα, η αγγλίδα δημοσιογράφος Λούσι Ντέιβις, ένα κείμενο στο οποίο αποκάλυπτε τα πραγματικά μυστικά, τις ατασθαλίες ή τα εγκλήματα πραγματικών προσώπων, των γνωστών και φίλων της στη Νήσο, με μια επικάλυψη μυθοπλασίας, έχει συγκεκριμένη ορολογία: μυθιστόρημα με κλειδί. Το έβαλα λοιπόν και στην αρχή του βιβλίου ως σημείωση για να μοιραστώ αυτή την πρόσφατη γνώση, και κρίσιμο στοιχείο με τον αναγνώστη. Παράλληλα το κλειδί είναι και αυτό που ξεκλειδώνει το μυστήριο, μεταφορικά —ως σύνολο όλων των στοιχείων— αλλά και κυριολεκτικά. Αλλά ας μην αποκαλύψω περισσότερα…

Χρήστος Μαρκογιαννάκης, Μυθιστόρημα με Κλειδί, Εκδόσεις Μίνωας

Μιλήστε μας για τις προηγούμενες δουλειές σας. Τελικά όλες αυτές οδηγούν στο Μυθιστόρημα με κλειδί ή αυτή η τελευταία έκδοση του Μίνωα συνιστά μια εντελώς νέα προσέγγιση στη λογοτεχνία που επιδιώκετε;

Το Μυθιστόρημα με κλειδί είναι η τρίτη περιπέτεια του αστυνόμου Μάρκου, αλλά παράλληλα είναι hors série, εκτός σειράς, απ’ την άποψη ότι δεν εμφανίζονται οι περί αυτόν συνήθεις χαρακτήρες. Φυσικά η όλη εμπειρία των δύο μυθιστορημάτων στα ελληνικά και τα γαλλικά, η επεξεργασία, η επιμέλεια, οι αλλαγές που απαιτούσαν, αλλά και τα δοκιμιακά βιβλία μου έδωσαν τα εφόδια για να χτίσω το παρόν βιβλίο. Κι αυτό με τη σειρά του θα προστεθεί στην εμπειρία που θα με οδηγήσει, καλύτερο, στο επόμενο, κοκ. Γι’ αυτό άλλωστε τα δύο πρώτα μυθιστορήματα θα επανεκδοθούν σύντομα από τον Μίνωα, σε βελτιωμένες εκδόσεις, βασισμένες στις –βραβευμένες— γαλλικές. Έχω εξελιχθεί τα τελευταία 9 χρόνια, από τότε που έγραψα το πρώτο, έχω καταλήξει τι μου αρέσει και τι όχι, τι με εκφράζει και τι όχι, και πώς θα το τοποθετήσω στο χαρτί, όπως στον διάλογο, ή την έκταση των κεφαλαίων επί παραδείγματι. Η διαφορά λοιπόν θα είναι αισθητή στα κείμενα που θα επανακυκλοφορήσουν, σε σύγκριση με τα παλαιότερα, τα οποία είχαν έναν ρομαντισμό αλλά και μια αφέλεια. Αισθάνομαι πολύ τυχερός που μου δίνεται η ευκαιρία να τα ξαναδουλέψω!

Υπάρχει αυτό που λένε μανιέρα της ατμόσφαιρας, κάτι να καθορίζει το ύφος της αστυνομικής λογοτεχνίας; Η αληθοφάνεια, έκδηλη στο βιβλίο σας, είναι ένας τρόπος να ξεφύγει κανείς από τον κίνδυνο; Τι θα συμβουλεύατε τους νέους δημιουργούς του είδους;

Η ατμόσφαιρα αλλάζει ανάλογα με το είδος του αστυνομικού: άλλους κανόνες, άλλες εικόνες, άλλο περιβάλλον έχει το μεσογειακό νουάρ, ή το σκανδιναβικό, ή το whodunit της χρυσής εποχής της αστυνομικής λογοτεχνίας, της δεκαετίας του 1920 και ’30 που αγαπώ και με εμπνέει. Η μόνη μανιέρα που ακολουθώ εγώ είναι αυτή της ψυχολογίας, μιας και θα διαπιστώσετε πως η ατμόσφαιρα στα 3 μυστήρια που έχουν τον αστυνόμο Μάρκου πρωταγωνιστή είναι τελείως διαφορετική. Από το πρώτο που είναι σκοτεινό, και σχεδόν κλειστού δωματίου, ανάμεσα στους τοίχους του Τομέα Εγκληματολογίας, σε μια χειμωνιάτικη Αθήνα μεσούσης της κρίσης, περνάω στην καλοκαιρινή επιφανειακή λάμψη της σόου μπιζ και της αθηναϊκής Ριβιέρας στη μετά κρίση εποχή, στο δεύτερο, κι από εκεί στο Μυθιστόρημα με κλειδί, που διαδραματίζεται μεν σε ένα γεμάτο φως προορισμό του διεθνούς τζετ σετ, με τον αποκλεισμό του νησιού να του δίνει μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, αλά Αγκάθα Κρίστι.

Όσον αφορά στην αληθοφάνεια, αυτό στο οποίο δεν κάνω καμία έκπτωση είναι –επαναλαμβάνω— η ψυχολογία του εγκλήματος και τα κίνητρα. Πάνω σε αυτά στηρίζεται όλη μου η δουλειά κι αυτά παρέχουν τη λύση στο μυστήριο. Για τα υπόλοιπα, όσα πρακτικά, τεχνολογικά, ή διοικητικά ζητήματα ίσως αναφέρονται, ο αναγνώστης καμιά φορά καλείται να αναστείλει τη δυσπιστία του. Άλλωστε, όπως λέω πάντα, σε 100 χρόνια οι μέθοδοι της αστυνομίας θα έχουν αλλάξει, η τεχνολογία και η κοινωνία θα έχουν εξελιχθεί, αλλά οι άνθρωποι θα είναι πάντα οι ίδιοι, θα σκοτώνουν πάντα για τους ίδιους λόγους.

Η μόνη συμβουλή που θα τολμούσα να δώσω σε οποιονδήποτε είναι να γράφει ένα κείμενο όπως θα ήθελε ο ίδιος να το διαβάσει. Να είναι αληθινός απέναντι στον εαυτό του, κι έτσι γίνεται αληθινός στους αναγνώστες που το καταλαβαίνουν και το εκτιμούν, είτε αυτοί είναι δέκα είτε εκατομμύρια.

Αποκτήστε το Βιβλίο

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.