Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Η Νοέλ Μπάξερ γεννήθηκε στην Αθήνα από Βρετανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στην Καβάλα. Σπούδασε στην Ελλάδα ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και διενήργησε στην Αγγλία μεταπτυχιακές σπουδές στον τομέα της αρχαιολογίας. Εργάστηκε στη διαφήμιση και, μετά, ως υπεύθυνη επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων σε ελληνικές επιχειρήσεις. Αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες.

Το νέο της βιβλίο με τίτλο Η επιστροφή της Πηνελόπης, το οποίο κυκλοφόρησε φέτος από τις Eκδόσεις Μεταίχμιο, αποτελεί το πέμπτο κατά σειρά πόνημα που εκδίδει. Σε αυτό η συγγραφέας μας αφηγείται τα γεγονότα σχετικά με την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 μέσα από τα μάτια μιας Ελληνοβρετανίδας, της Πενέλοπε Σαρέϊ, η οποία επιστρέφει στον τόπο καταγωγής της εκατό χρόνια μετά από τα τραγικά γεγονότα, προκειμένου να ανακαλύψει κρυμμένες πτυχές του οικογενειακού της παρελθόντος, αλλά και της Ιστορίας.  Ευχαριστούμε θερμά την Νοέλ Μπάξερ  που μας μίλησε στο Literature για το βιβλίο της και τα αξέχαστα γεγονότα του 1922.

Λεύκη Σαραντινού,  11.07.2021 

 

Η αναλογία στο βιβλίο σας με την Οδύσσεια του Ομήρου για το όνομα Πηνελόπη της πρωταγωνίστριάς σας και η παράθεση κατάλληλων αποσπασμάτων από το έπος του Ομήρου σε αυτό είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Σας προέκυψε κατά τη διάρκεια της συγγραφής ή ήταν κάτι που το είχατε αποφασίσει εξαρχής;

Ήταν προαποφασισμένο. Στήθηκε έτσι κατά τον σχεδιασμό του μυθιστορήματος, μάλιστα είχαν δοθεί κι οι βαρύτητες, ο χώρος της καθεμιάς. Η κεντρική ηρωίδα έχει επίτηδες αυτό το όνομα. Η γιαγιά της επίσης. Υπάρχουν λοιπόν τρεις Πηνελόπες στο βιβλίο: η σύγχρονη, η παρελθοντική μα κοντινή, και η παρελθοντική στην ηχώ του χρόνου, βαθιά, η μυθική Πηνελόπη της Οδύσσειας. Επιστρέφοντας η Πένι, επιστρέφουν στην ουσία όλες οι γυναίκες οι πριν από αυτήν. Έτσι, παύει να είναι ένα ατομικό, μοναχικό ταξίδι αυτό που αφηγούμαι. Δεν αφορά μόνο τη γυναίκα με το συγκεκριμένο ονοματεπώνυμο Πένι Σάρεϊ.

 

Η ηρωίδα του βιβλίου σας, η Πένι, αναζητά επίμονα την ταυτότητά της και την ιστορική αλήθεια του παρελθόντος, τόσο αυτή που αφορά την οικογένειά της όσο και εκείνη των ιστορικών γεγονότων. Γιατί πιστεύετε ότι είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε την αληθινή μας ταυτότητα και την ιστορία της οικογένειάς μας;

Η Πένι, με το ταξίδι της, προσπαθεί να μάθει τι συνέβη πραγματικά το διάστημα της Καταστροφής στη Σμύρνη. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες, αντικρουόμενες απόψεις και σκοτεινά σημεία. Με το ταξίδι της, βρίσκεται στον τόπο όπου συνέβησαν τα δραματικά γεγονότα του 1922. Ακόμα πιο εμφατικά, πατάει στο έδαφος εκείνο το ίδιο, το ματωμένο, το καμένο, και το ξέρει, το αφουγκράζεται, το νιώθει στις άκρες των δακτύλων της κι ας μην το καταγράφει η αφή, πως η Αλήθεια υπάρχει έναν αιώνα μετά και κυκλοφορεί εκεί. Αυτήν ψάχνει. Άμα τη βρει, θα πληροφορηθεί και τα της οικογένειάς της. Τα δικά της. Πότε, πώς, για ποιο λόγο και από ποιον προκλήθηκαν οι πληγές με τα άσχημα σημάδια που φέρει κι αυτή ως απόγονος Σμυρνιών προσφύγων.

Πιο εύκολα διαχειρίζεται κανείς κάτι που γνωρίζει παρά που του είναι άγνωστο, κι αυτό ισχύει και για την ηρωίδα μου. Η γνώση θα οδηγήσει στην τάξη. Στο εσωτερικό τακτοποίημα της αυτογνωσίας. Η επέτειος του ενός αιώνα από την Καταστροφή αποτελεί άριστη ευκαιρία.

Ως ιστορικός βλέπω τον χρόνο ως ένα ποτάμι συνεχούς ροής. Το παρόν ξεχωρίζει μα δεν χωρίζει από το παρελθόν του, το γάργαρο νερό που πέρασε κι απομακρύνθηκε. Μπορεί να είναι η σειρά μας να καθόμαστε στην όχθη του ποταμού, αλλά δεν είμαστε οι πρώτοι. Ούτε οι τελευταίοι!

 

Η Πένι ακροβατεί ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, τη βρετανική και την ελληνική. Μεγάλωσε όμως στην Αθήνα. Υπερισχύει λοιπόν η ελληνική της ταυτότητα λόγω του ότι διαμένει στην Ελλάδα;

Και γι’ αυτό. Η Ελλάδα ξέρει τους ξένους να τους κάνει Έλληνες. Για το ταξίδι στη Σμύρνη έπρεπε η κεντρική ηρωίδα να είναι Ελληνίδα ώστε να συγκλονίζεται αυθεντικά και συθέμελα, κι όχι ως ξένη να παρατηρεί χωρίς να σπαρταράει. Έπρεπε όμως να είναι και ξένη σε ποσοστό που θα την έκανε αποδεκτή στη σύγχρονη λεβαντίνικη κοινότητα των ξένων της Σμύρνης, ώστε να πληροφορηθεί όσα πληροφορήθηκε και να έχει την αμεσότητα να ρωτήσει όσα ρώτησε. Κι ένας τρίτος λόγος, γιατί έτσι την είχα πιο κοντά μου.

 

Ελληνοβρετανίδα κι εσείς όπως και η ηρωίδα του βιβλίου σας. Αισθάνεστε κάποια από τις δύο ταυτότητές σας να υπερισχύει; Ποια πλεονεκτήματα –και μειονεκτήματα ίσως–είχε για σας ως παιδί, αλλά και ως ενήλικη, το γεγονός ότι έχετε δύο πατρίδες, πέρα από τη διγλωσσία φυσικά;

Κατάγομαι από μητέρα φανατική Ελληνίδα και πατέρα ενθουσιώδη φιλέλληνα. Για τον πατέρα μου η Ελλάδα δεν ήταν δεδομένη πατρίδα, την αγάπη του την κατέκτησε. Στην παιδική μου ηλικία, στην Καβάλα, μου φανέρωνε διαρκώς τους λόγους που αγάπησε την Ελλάδα. Με πήγαινε σε αρχαιότητες, μου έδειχνε τα ανοιξιάτικα λουλουδάκια… Τον διασκέδαζε να μαζεύει βρούβες! Κι ύστερα κοιτούσε το ρολόι του, για να είναι πίσω στην ώρα του για το καθημερινό εγγλέζικο τσάι του ακούγοντας στο ράδιο τις ειδήσεις του BBC. Αυτό το διπλό, το ντουμπλ φας,  ήταν το φυσικό μου περιβάλλον. Στο ερώτημά σας για τα πλεονεκτήματα, έμαθα λοιπόν να κοιτώ την Ελλάδα και από μέσα και από έξω. Και με τον νου και με την ψυχή. Η φιλοπατρία μου είναι πιο σύνθετη. Και συνειδητοποιημένη και υποσυνείδητη.

Εάν πρέπει να εντοπίσω ένα μειονέκτημα, που όμως μετά γύρισε σε πλεονέκτημα, είναι το διαφανές αίσθημα της διαφορετικότητας. Στα σπίτια των φιλενάδων μου ζούσαν διαφορετικά. Με ενδιαφέρον παρατηρούσα πώς ζούσαν αλλιώτικα εκείνες, πώς ήταν οι γιαγιάδες τους, σε τι διέφερε η γιαγιά η Πόντια από τη γιαγιά τη Θρακιώτισσα, τι φαγητά τρώγανε, την επίπλωσή τους. Επειδή η Καβάλα είναι προσφυγική πόλη, έμπαινα σε πολλά προσφυγικά σπίτια, από διάφορες καταγωγές. Και αποκεί κατευθείαν στα χρυσά σπίτια των καπνεμπόρων και των Αμερικανών συναδέλφων του πατέρα μου… Μια μείξη πολύ γόνιμη για παιδί που μαθαίνει τον κόσμο. Με έκανε παρατηρητική, γι’ αυτό δίνω σημασία να είμαι ακριβής στις περιγραφές μου και να εμβαθύνω στους ανθρώπινους χαρακτήρες. Επιπρόσθετα, μου έδωσε υλικό που θα βρείτε σπαρμένο στα μυθιστορήματά μου.

 

Μιλήστε μας για την επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήσατε στη Σμύρνη του σήμερα. Βρίσκετε ότι η πόλη έχει μεταβάλει σε πολύ μεγάλο βαθμό το πολυεθνικό προσωπείο που τη χαρακτήριζε στις αρχές του 20ού αιώνα;

Το Ιζμίρ που είδα είναι τουρκική πόλη ξεκάθαρα. Δεν δημιουργεί την εντύπωση πολυεθνικότητας. Οι καθολικοί ναοί και τα ευρωπαϊκά κτίρια που διασώζονται από την προ του ’22 περίοδο ανήκουν στο παρελθόν της. Κάποια από αυτά βρίσκονται τώρα πιο κάτω από τη στάθμη του εδάφους, καθώς το κέντρο μπαζώθηκε από τα ελληνικά ερείπια κι ανυψώθηκε. Έτσι, δεν είναι ενσωματωμένα στο τουρκικό παρόν της πόλης και δεν θα γίνουν στον αιώνα τον άπαντα!

Παρά το ότι είναι τουρκική, η τωρινή Σμύρνη έχει εμφάνιση ευρωπαϊκής μεγαλούπολης. Αυτό άλλωστε ήταν κι η επιθυμία-οδηγία του Κεμάλ, ο οποίος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πόλη που σηματοδότησε και κατέδειξε παντού στην υφήλιο τη θριαμβευτική νίκη του. Όμως, η όψη μόνο έχει ευρωπαϊκότητα. Είναι προσωπείο, όπως εύστοχα το χαρακτηρίσατε. Το Ιζμίρ μπορεί να διαφέρει από μια κλασική τουρκική πόλη στην εσωτερική Τουρκία,  μα δεν είναι πολυεθνικό. Η παρουσία του ΝΑΤΟ που εδρεύει εκεί και οι εναπομείναντες Λεβαντίνοι δεν αρκούν για να αποκαλεστεί πολυεθνική πόλη.

Ο επισκέπτης δεν έχει αυταπάτες σε ποια πόλη βρίσκεται. Εκεί είναι το υπέροχο! Πως σε αυτή την ιδιαίτερη μεγαλούπολη που σας περιέγραψα, η παλιά Σμύρνη φανερώνεται σε κάθε στροφή του δρόμου. Σχεδόν σε κάθε βήμα!

 

Πώς και αποφασίσατε να προσφέρετε στους αναγνώστες σας την παραμελημένη, ομολογουμένως, θεώρηση των Φραγκολεβαντίνων στα γεγονότα της Καταστροφής και όχι τη συνηθισμένη οπτική ενός Έλληνα; Αυτό έγινε χάριν της πρωτοτυπίας, της δικής σας καταγωγής ή η ίδια η έρευνά σας σας κατηύθυνε προς τα εκεί;

Για πολλά χρόνια είχε επικρατήσει στην Ελλάδα μόνο η ελληνική οπτική στην Καταστροφή του ’22. Χρησιμοποιώ παρελθοντικό χρόνο γιατί τελευταία αυτό αλλάζει. Θέματα ταμπού, όπως βιαιοπραγίες και πυρπολήσεις από τον ελληνικό στρατό, τώρα συζητιούνται ανοικτά και εδώ.

Η διεθνής ιστορική απεικόνιση της Καταστροφής και των αιτίων της διατυπώνεται σε πλούσια βιβλιογραφία. Η ολική εικόνα έχει ακόμα κάποια σκοτεινά σημεία, αλλά γενικά υπάρχει μια συνολική θέση στο τι έγινε, γενικώς αποδεκτή. Η θέση αυτή δεν συμφωνεί με την τουρκική ούτε όμως απόλυτα με την ελληνική, όπως διατυπώθηκε στα πολλά χρόνια που πέρασαν από τότε. Ως ιστορικός μελέτησα τις θεωρίες κι αναζήτησα τα στοιχεία. Σκέφτηκα. Δεν δέχτηκα. Είμαι απόγονος Σμυρνιών προσφύγων και με ενδιαφέρει η ιστορική πραγματικότητα. Τι αληθινά συνέβη. Χρειάζομαι κάτι στέρεο για να τοποθετηθώ. Στη θεωρία που υιοθέτησα, τοποθέτησα την οικογένειά μου και σας διαβεβαιώ πως τούτο ήταν υπέροχα αναζωογονητικό -τολμώ να το χαρακτηρίσω θεραπευτικό-, γιατί ως τότε είχα ιστορίες, ιστορίες και ιστορίες, αποκομμένες κι ασύνδετες, και η μια πιο ζοφερή από την άλλη. Τούτα που γνωρίζω εκ πείρας, τη διαδικασία και το αποτέλεσμα, έβαλα στο μυθιστόρημά μου να κάνει η Πένι, η γυναίκα που επιστρέφει. Έμμεσα, …σχεδόν άμεσα, παροτρύνω και τους άλλους να πράξουν το ίδιο. Το ακάνθινο ομιχλώδες παρελθόν γνωρίζω πόσο πονάει όταν σε ακουμπάει. Η Ιστορία ως επιστήμη προσφέρει απαντήσεις. Για μας, λύσεις. Δεν αφορά ασφαλώς μόνο τη Σμύρνη. Σε κάθε πρόσφυγα, κάθε εποχής και από κάθε τόπο.

Θα συμφωνήσω μαζί σας πως το γεγονός ότι εκ καταγωγής η μισή είμαι Ελληνίδα και η άλλη μισή διεθνής Λεβαντίνα αυτό διεύρυνε την οπτική μου. Ωφέλησε στο ότι πρόσθεσα στην ξένη ξηρότητα την παρουσία της ελληνικής ψυχής. Σκόπιμα έβαλα Λεβαντίνους στο βιβλίο μου, να συνομιλεί μαζί τους η Πένι και να τους πιέζει για απαντήσεις και κρυφές πληροφορίες. Γιατί κάποιες σκληρές αλήθειες ή καινοτόμα ερωτήματα προς σκέψη ήταν πιο σωστό θεώρησα να τα μάθει ο αναγνώστης από ξένα χείλια. Από αυτά άλλωστε διατυπώθηκαν.

 

Ποια ήταν τα συναισθήματα των Φραγκολεβαντίνων μετά την Καταστροφή και πώς εξελίχθηκε στη συνέχεια η σχέση τους με τους Τούρκους;

Πρώτα να διευκρινίσω πως τους έχουμε ομαδοποιήσει με αυτόν τον όρο αλλά τότε, το ’22, δεν λειτούργησε  έτσι. Μετά την κατάρρευση του ελληνικού στρατιωτικού μετώπου, η ξένη κοινότητα στη Σμύρνη διασπάστηκε σε κράτη. Έγινε πολύ εθνική μάλιστα. Οι ξένοι υπήκοοι κυκλοφορούσαν με περιβραχιόνια που δήλωναν τη χώρα στην οποία ανήκαν, και στο μπαλκόνι τους ανέμιζε η σημαία της χώρας τους. Σε εκείνες τις απίστευτες συνθήκες, οι λεβαντίνικες οικογένειες τα μέλη των οποίων είχαν ποικίλες υπηκοότητες χωρίστηκαν ανώμαλα, κάποιες για πολλά χρόνια. Αυτό συνέβη και στη δική μου. Γνωρίζω καλά την κατάσταση του χάους που επικράτησε, που αποτελεί μια ελάχιστα γνωστή σελίδα στην πολυσέλιδη φρικτή ιστορία της Καταστροφής.

Το κάθε κράτος τον Σεπτέμβρη του ’22 στη Σμύρνη, με τον Κεμάλ εκεί, εφάρμοζε την επίσημη πολιτική γραμμή του απέναντι στο νέο τουρκικό καθεστώς, και οι ξένοι Σμυρνιοί αναλόγως πού ανήκαν έκαναν φυσικά το ίδιο. Είτε επειδή το ενστερνίζονταν είτε επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή. Τα μέτρα προστασίας και οι οδηγίες εκκένωσης δίνονταν από την προξενική τους αρχή, σε συνεργασία με τον επικεφαλής του στόλου εάν ανήκαν στους Συμμάχους. Κι ας ήταν οι οδηγίες προς τους ξένους πολίτες σαφείς, και ας αφορούσαν και τους ξένους οι απειλές της τιμωρίας με θάνατο της νέας τουρκικής αρχής, πολλοί λεβαντίνοι απέδειξαν στην πράξη αυτό που διατυπώθηκε ως «η ψυχή του Σμυρνιού», σώζοντας ορθοδόξους.

Μετά την Καταστροφή οι εναπομείναντες ξένοι Σμυρνιοί, υπήκοοι των κρατών που τα είχαν καλά με τον Κεμάλ, πέρασαν πολύ δύσκολα. Η Σμύρνη κατέρρευσε. Μια τριακονταετία πήρε να σταθεί πάλι στα πόδια της. Είχαν χάσει φίλους, συνεταίρους, καλούς εργάτες, γείτονες, τα δε παιδιά τους έπαιζαν στις αλάνες των καμένων, στα μαύρα ντουβάρια που δεν απομακρύνθηκαν, μαυρίζοντας τα χεράκια τους και την παιδική ψυχή τους. Υπήρξαν μάρτυρες των γεγονότων και της σφαγής, είχε ο καθένας τους να πει ιστορίες. Στη νέα πραγματικότητα της Σμύρνης καλούνταν να βρουν μια άλλη, διαφορετική θέση. Δεν ήταν εύκολο. Μιλώντας με γηραιούς ξένους Σμυρνιούς, έχω την αίσθηση πως δεν το ξεπέρασαν. Έχει περάσει ένας αιώνας, οι περισσότεροι έχουν «φύγει» και ταιριάζει νομίζω να πω ότι ουδέποτε το ξεπέρασαν.

 

Πιστεύετε ότι η Ιστορία μπορεί να είναι αντικειμενική ή ότι πάντοτε υπερισχύει η εθνική και η υποκειμενική οπτική;

Οι πάντες κυνηγάμε την αντικειμενικότητα στην Ιστορία, αλλά δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας. Πιστεύω πως έχουν δίκιο όσοι ισχυρίζονται πως η Ιστορία των ανθρώπων δεν είναι αντικειμενική. Το παρατηρούμε άλλωστε πόσο συχνά αλλάζει όχι μόνο από χώρα σε χώρα αλλά και από χρόνο σε χρόνο. Υπάρχει όμως κι η ανέγγιχτη από τον άνθρωπο Ιστορία. Το γυμνό ιστορικό γεγονός, μπηγμένο στην εποχή του. Στο βιβλίο μου το αποκαλεί η Πένι ιστορική Αλήθεια. Δεν είναι κακό να την αναζητούμε. Το θέμα είναι τι θα την κάνουμε άμα τη βρούμε. Μέχρι να τη βρούμε είναι αντικειμενική. Μόλις την πιάσουμε και την κλείσουμε στη χούφτα μας, γίνεται υποκειμενική!

 

Συνήθως τα βιβλία σας αφορούν ιστορικά γεγονότα του 20ού αιώνα. Περιλαμβάνεται στα συγγραφικά σας σχέδια ένα ιστορικό μυθιστόρημα για κάποια άλλη εποχή;

Προς το παρόν όχι, για δύο λόγους: Στην Ιστορία εστιάζω στον άνθρωπο, είμαι αθεράπευτα ανθρωποκεντρική. Οι ανώνυμοι με ενδιαφέρουν εξίσου με τους πρωθυπουργούς. Οι μανάδες, τα παιδάκια, οι έρημοι γέροντες. Την αέναη αλυσίδα δράση-αντίδραση, που δημιουργεί την αλληλουχία των ιστορικών γεγονότων, τούτη τη βαριά και σκουριασμένη αλυσίδα της ανθρωπότητας, την τραβάνε ή την αφήνουν ανθρώπινα χέρια. Άνθρωποι πράττουν και άνθρωποι παθαίνουν. Με ενδιαφέρει να τους δω, να κάτσω στο κονάκι τους να συζητήσω μαζί τους. Να το συζητήσουμε ήρεμα κι όμορφα. Έως τα μέσα του 19ου αιώνα μπορώ να τους δω ευδιάκριτα. Ξέρω τους κώδικές τους, τις δικές τους ερμηνείες σε λέξεις που διαφοροποιήθηκαν στο μέλλον τους που είναι το δικό μου παρόν, όπως η τιμή ή η ευγένεια. Τους καταλαβαίνω. Πιο πριν, όχι καλά. Μπορούν να με ξεγελάσουν αν το θέλουν.

Ο δεύτερος, είμαι πολύ ευχαριστημένη με τον πολυτάραχο 20ό αιώνα μου! Διαθέτει τα πάντα. Άκρως συνταρακτικά γεγονότα. Μαζί, τη νόστιμη μαγεία του αγνώστου, αφού ταραχώδεις δεκαετίες του δεν τις έχω ζήσει η ίδια, τις κατέχω από τις συνέπειές τους. Βρίσκω ανεξάντλητο τον αιώνα μου! Θα συνεχίσω, λέω λοιπόν, να ασχολούμαι μαζί του. Μετά, αν υπάρχει μετά, βλέποντας και κάνοντας!

 

Το να γίνετε συγγραφέας ήταν ένα παιδικό σας όνειρο που έγινε πραγματικότητα ή ήταν κάτι το οποίο αποφασίσατε ως ενήλικη;

Θα το αποκαλέσω μια παιδική συνήθεια που συνεχίστηκε. Δεν ήταν όνειρο. Το απολάμβανα να γεμίζω λευκά χαρτιά με λέξεις. Για να μου το επιτείνει, προφανώς, ο πατέρας μου μου είχε παραχωρήσει την προξενική ελληνική γραφομηχανή του κι έγραφα σ’ αυτήν. Ήταν ένα διασκεδαστικό παιχνίδι να πληκτρολογώ ταπ ταπ ταπ ιστορίες και ποιήματα. Βουνό ποιήματα! Τότε δεν ήξερα πως υπάρχει επάγγελμα συγγραφέας. Βλέποντας τα ράφια της βιβλιοθήκης των γονιών μου αντιλαμβανόμουν μόνο πως υπάρχουν άνθρωποι που όλο γράφουν!

Ακόμα κι όταν ξεκίνησα να σπουδάζω ελληνική φιλολογία, πάλι δεν το είχα συνδέσει με τη συγγραφή, ως μια από τις εναλλακτικές μου για την επίσημη ασχολία μου στο μέλλον. Γι’ αυτό και προσχώρησα στην αρχαιολογία. Όνειρο έγινε πολύ αργότερα, όταν κόντεψε να γίνει άπιαστο. Ήρθε η ηλικία που πια είπα ή τώρα θα το κάνεις ή ποτέ δεν θα το κάνεις. Το ποτέ με εξόργισε, τα έβαλα με τον εαυτό μου. Ήταν μια προδοσία. Με πόνεσε τρελά! Τα παράτησα όλα, έφυγα από τη δουλειά μου στη διαφήμιση κι αφοσιώθηκα στη συγγραφή του πρώτου μου μυθιστορήματος. Ήταν μια ενήλικη απόφαση, μα την εκτέλεσα με χαρά παιδική.

  Αποκτήστε το βιβλίο

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular