Τα αχνά φώτα της Μάρφα, Νίκος Τσιπόκας, Εκδόσεις Κέδρος 

Στα εικοσιένα διηγήματα που απαρτίζουν τη συλλογή του Νίκου Τσιπόκα «Τα αχνά φώτα της Μάρφα» (εκδόσεις Κέδρος, 2021)  αποτυπώνεται σε σύγχρονο πλαίσιο η ανθρώπινη περιπέτεια, όχι μέσω της προσπάθειας του συγγραφέα για επίτευξη της εσωτερικής ανατομίας των προσώπων, αλλά κυρίως μέσα από την παρουσίαση της  εξωτερικής κίνησής τους και των ερωτημάτων που εγείρει για ό,τι την ορίζει. Οι ιστορίες που συντίθενται σ’ αυτά και τα εκπεμπόμενα μηνύματά τους συνιστούν θεματολογία που αγγίζει τον άνθρωπο διαχρονικά και που αποκτά τον χαρακτήρα προβληματισμού γύρω από τα ανθρώπινα, με εστίαση σε ό,τι μπορεί να τον απασχολεί κατά περίπτωση αλλά και καθολικά: τις σχέσεις, τον έρωτα, τη φιλία και την αγάπη, τα παιχνίδια της μοίρας, το παρελθόν και την προβολή του στο παρόν,  τη μοναξιά, την προδοσία και τη ματαίωση, την εκμετάλλευση και την ανθρωπιά, τη συντήρηση του ονείρου και την ελπίδα.

Οι ιστορίες αυτές εκτυλίσσονται σε αναγνωρίσιμο χωροχρονικό πλαίσιο και διακρίνονται για το ρεαλιστικό τους υπόβαθρο.  Κυρίαρχος χώρος στα περισσότερα διηγήματα είναι η Αθήνα και οι γειτονιές της, αλλά υπάρχουν χωρικές μετατοπίσεις και σε άλλα μέρη της γης, που συνάδουν με την ατομική περιπέτεια των ηρώων, την αναζήτηση προσωπικής πλήρωσης και διεξόδων. Για την έκθεση των ιστοριών επιλέγεται κατά κύριο λόγο η αφήγηση β΄ προσώπου, που συναντάται σπάνια ως επιλογή στην πεζογραφία και που στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί ως στοιχείο που δένει τα διηγήματα, δημιουργώντας έναν σταθερό τρόπο αφήγησης με σημαντική λειτουργία. Έτσι, η ευθεία απεύθυνση προς τους πρωταγωνιστές δημιουργεί την αίσθηση διαλόγου μ’ αυτούς, προσφέροντας αμεσότητα και κλίμα οικειότητας και εισάγοντας τον αναγνώστη στον μικρόκοσμο των προσώπων με ευκολία, ενώ επιτυγχάνει αφηγηματική φωνή με έντονη αποτύπωση, που φέρει την ίδια ισχύ σε όλο το μήκος της συλλογής, ακόμα και μετά το πέρας αυτής, σε βαθμό που τη χαρακτηρίζει. Ο αφηγητής απευθυνόμενος στους πρωταγωνιστές ξετυλίγει ενώπιόν τους τις ιστορίες τους, χωρίς να ενδιαφέρει η αληθοφάνεια της έκθεσης αυτής, κατά πόσο θα μπορούσε να είναι εφικτός αυτός ο άτυπος διάλογος με τους όρους της πραγματικότητας, και με λιτή, αφαιρετική, ρέουσα και χωρίς ίχνος επιτήδευσης γλώσσα, άλλοτε χιουμοριστική, για να ελαφρύνει το βάρος των κακοτυχιών, άλλοτε σκληρή για να αποτυπώσει τη σκληρότητα της ζωής, άλλοτε γλυκιά και ονειρική, για την καταγραφή του ονείρου που τη συντηρεί, εστιάζει σε όσα μετρούν για τη σημασία τους και προσφέρει υπογείως συναισθηματική ένταση.

Αυτό που, επίσης, χαρακτηρίζει τη συλλογή είναι η έντονη εικονοποιία και η ύφανση της πλοκής στα κατ’ ανάγκην προς υπηρέτηση του είδους συμπυκνωμένα διηγήματα με τρόπο που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, δημιουργώντας σασπένς μέσα από την κίνηση των προσώπων στον χώρο και στον χρόνο, από όσα υπονοούνται και από όσα ανακαλύπτονται, αλλά και μέσα από τη διαδοχή των εικόνων, οι οποίες με κινηματογραφικό χαρακτήρα εναλλάσσονται γοργά, συμβαδίζοντας με τη δράση των προσώπων και απορροφώντας με τη δύναμή τους τον αναγνώστη, ενώ συμβάλλουν στην κατασκευή της πραγματικότητας των διηγημάτων με πειστικό τρόπο.

Για τη σύσταση, βέβαια, αυτής της πραγματικότητας η αφήγηση εστιάζει κατά κύριο λόγο στη σύνδεση των προσώπων με τα άλλα πρόσωπα που την ορίζουν. Οι ήρωες κινούμενοι προς τα εμπρός, νεαροί, μεσήλικες ή και ηλικιωμένοι, βρίσκονται συνδεδεμένοι στενά με πρόσωπα που σημαίνουν πολλά για τη ζωή τους, είτε κατά το παρελθόν τους με συνέχεια στο παρόν είτε ως νέες ορίζουσες. Άλλοτε βρίσκουν έρεισμα σ’ αυτά, προκειμένου να συνεχίσουν το ταξίδι τους, άλλοτε έρχονται αντιμέτωποι με την κακοτυχία ή τη ματαίωση και συνεχίζουν μόνοι. Στο διήγημα «Άγκυρες» ο πρωταγωνιστής στηρίζει σε μέγιστο βαθμό τον φίλο του και, ακόμα κι αν χάνονται λόγω των εξωτερικών συνθηκών, η βαθιά τους σύνδεση εξακολουθεί να υπάρχει και να απαλύνει τις πληγές του παρελθόντος. Στο «Πλατεία θεάτρου» ένας ηλικιωμένος βιώνει την ανθρωπιά και την αγάπη, που υπερβαίνει τα συμβατικά κοινωνικά όρια και τη μοναξιά, στο πρόσωπο μιας νεαρής αφρικανής. Στο «Μια θάλασσα», μπροστά στη ζωή που λιγοστεύει, με ρομαντικό τρόπο ένα ηλικιωμένο ζευγάρι αποφασίζει την αυτοκτονία, για να μη χωριστεί εξαιτίας του αλτσχάιμερ. Από την άλλη, στο ομώνυμο της συλλογής διήγημα ο ήρωας διαψεύδεται όσον αφορά τις προσδοκίες του από τη σύντροφό του και απαλύνει τον πόνο του υπό το φως της προσφοράς προς τους Μεξικανούς μετανάστες στη μακρινή Μάρφα του Τέξας, ενώ στο διήγημα «Η ζωή» η ακαταμάχητη έλξη δύο προσώπων και η αναπόφευκτη ένωσή τους υποσκάπτονται από την τραγικότητα που ελλοχεύει και τη συγκυρία που χωρίζει.

Οι ανθρώπινες σχέσεις φαίνεται επομένως να ορίζουν τους ήρωες, όπως τους ορίζουν και οι αισθήσεις τους. Ο άνθρωπος εμφανίζεται ως ένα ον που επιθυμεί, που λαχταρά να κορέσει τις επιθυμίες του και που αφήνεται σε κάποιες περιπτώσεις να τον κατευθύνουν.  Αυτό εντοπίζεται στο διήγημα «Πασχαλίτσα» όπου ο μεσήλικας πρωταγωνιστής, παρότι κατανοεί τα όρια κίνησής του εντός του κοινωνικού πλαισίου, τα υπερβαίνει υποκύπτοντας στην έλξη του προς μια νεαρή. Αντίστοιχα, στο «Η λίστα» το κεντρικό πρόσωπο αφήνεται στην ικανοποίηση του ονείρου του, που αποτυπώνεται ως λίστα σε χαρτί περιτυλίγματος σοκολάτας, και ταξιδεύει ως άλλος Φιλέας Φόγκ σε όλο τον κόσμο.    

Οι ήρωες, λοιπόν, αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής, τις αντιφάσεις που περικλείει, το καλό και το κακό, που εναλλάσσονται κάποτε απρόβλεπτα. Κάποιες φορές δοκιμάζονται σκληρά, καθώς υπάρχει κάτι που εμποδίζει, η κακοτυχία, η μοίρα, το βάρος του παρελθόντος και των πρότερων επιλογών. Άλλες αφήνονται σ’ αυτήν προκειμένου να τη βιώσουν στο έπακρο και να την ορίσουν οι ίδιοι. Γιατί, όπως προβάλλεται και στο μότο του συγγραφέα στο εσώφυλλο του βιβλίου, «οι στιγμές αλλάζουν / όταν βουτάμε μέσα τους».

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.