Τέχνη και όρια, της Σωτηρίας Γεωργαντή

21 January 2015

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Μόνη ικανή και αναγκαία συνθήκη για καλλιτεχνική δημιουργία είναι το άγγιγμα από ένα αόρατο μαγικό ραβδάκι που λέγεται έμπνευση;

Πρόκειται για ένα ζήτημα που εγείρεται συχνά, ιδίως όταν ένας δημιουργός επαναστατεί ενόψει μίας ανάθεσης έργου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή υπό την πίεση μίας προθεσμίας. Εντούτοις, όσο ρομαντική κι αν είναι η άποψη ότι η Μούσα επιλέγει εντελώς αυθαίρετα και απρόσμενα το πώς και το πότε θα κάνει την εμφάνισή της και κανείς δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνει στο έργο της, η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο σύνθετη.

Το εναρκτήριο λάκτισμα για καλλιτεχνική δημιουργία, δεν είναι πάντα ούτε “θεόσταλτο” ούτε απροσδόκητο. Μια μικρή ιστορική αναδρομή είναι ικανή να πείσει και τον πιο δύσπιστο ότι ουκ ολίγα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας προέκυψαν μέσα στα στενά πλαίσια μιας εξωτερικής συνθήκης. Οι κορυφαίοι δραματουργοί της κλασικής περιόδου έγραφαν υπακούοντας σε πολύ συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις και αντλώντας τη θεματική τους από καθορισμένους μυθολογικούς κύκλους προκειμένου να λάβουν μέρος στους ετήσιους δραματικούς αγώνες, ενώ ο Σαίξπηρ έγραψε τεράστιας σπουδαιότητας έργα κατά παραγγελία, ανάλογα με τον εκάστοτε μαικήνα που τον χρηματοδοτούσε. Εν προκειμένω, ούτε η εξωτερική επιβολή θεματικής μείωσε την καλλιτεχνική αξία του αποτελέσματος, ούτε η δέσμευση ως προς τα χρονικά όρια ολοκλήρωσης του έργου. Ειδικά ως προς αυτό το τελευταίο, ενδιαφέρον έχει η εμφατική διαβεβαίωση πολλών ανθρώπων του λόγου ότι, χωρίς μια πιεστική προθεσμία ή μία εξωγενή δέσμευση, είναι αδύνατον να πειθαρχήσουν αρκετά ώστε να υλοποιήσουν μια καλλιτεχνική δημιουργία.

Από την άλλη, ακόμα κι αν το αρχικό “χτύπημα” της έμπνευσης ήταν πράγματι απρόβλεπτο και “ουρανοκατέβατο”, η εκτέλεση δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη της. Συχνά η τέχνη, ως προσωπική έκφραση, ορίζεται και αξιολογείται από το βαθμό ελευθερίας του καλλιτέχνη ως προς τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει και τις ιδέες που θα πραγματώσει. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι μία συγκεκριμένη δομή μπορεί να αποβεί ο καταλύτης ώστε η δημιουργία να απογειωθεί. Η ανελέητα αυστηρή μορφή ενός σονέτου ή ενός δεκαπεντασύλλαβου και οι περιορισμοί που επιβάλλουν στον ποιητή, δεν παύουν να έχουν ως αποτέλεσμα –μερικές φωτεινές στιγμές– κομψοτεχνήματα φόρμας που δεν παύουν να είναι μεστά νοήματος. Σκληρή, πολύ σκληρή δουλειά απαιτείται ώστε μία σπίθα έμπνευσης, με όλη τη φρεσκάδα και τη δυναμική της, να μετουσιωθεί σε έργο με στιβαρότητα και περιεχόμενο, και σε λόγο που φαίνεται ρέων και αβίαστος, χάρη στη δουλειά που κρύβεται από πίσω.

Οι περιορισμοί ως προς τη θεματική ή τη δομή, είτε επιβάλλονται έξωθεν είτε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, μπορούν κυριολεκτικά να απελευθερώσουν τη δημιουργία, όσο αντιφατικό κι αν αυτό ακούγεται. Τίποτα δεν μπορεί να είναι όμορφο χωρίς μορφή και σχήμα, χωρίς περίγραμμα και όρια, που το διαφοροποιούν και το εξαίρουν.

Photo : http://abduzeedo.com/daily-inspiration-1412