Η Έρη Ρίτσου σε μια συνέντευξη στην Τέσυ Μπάιλα

Tελικά οι Έλληνες « βολεύτηκαν με λιγότερο ουρανό; » η Έρη Ρίτσου συνομιλεί με την Τέσυ Μπάιλα

8 May 2017

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

«Δεν είχα ποτέ κόμπλεξ ότι ζω κάτω από τη σκιά του πατέρα μου», είχατε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή σας. Με αφορμή λοιπόν αυτή τη φράση ήθελα να σας ρωτήσω πώς είναι να είναι κανείς το «πρωινό άστρο» ενός τόσο μεγάλου ποιητή.

Τι να σας πω; Υποθέτω πως είναι όπως όταν είναι κανείς το «πρωϊνό άστρο» οποιουδήποτε γονιού. Σημασία νομίζω δεν έχει τι δουλειά κάνει ο γονιός και αν είναι καλός ή μέτριος σ’ αυτήν, σημασία έχει πώς είναι σαν γονιός. Αυτό μετράει για το παιδί, κυρίως μάλιστα στα πρώτα χρόνια της ζωής του, όταν δεν έχει ιδέα από τη δουλειά του γονιού. Είχα την τύχη να έχω εξαιρετικά καλούς ανθρώπους για γονείς και να εισπράξω από αυτούς άπειρη αγάπη, έτσι το αν ο ένας ήταν μεγάλος ποιητής και η άλλη σπουδαίος γιατρός, μου ήταν, τουλάχιστον στα παιδικά μου χρόνια, απολύτως αδιάφορο. Μεγαλώνοντας και αποχτώντας η ίδια «πείρα ζωής» μπόρεσα να εκτιμήσω και το έργο των ανθρώπων που με έφεραν στον κόσμο.

Σήμερα με τις επικρατούσες συνθήκες της οικονομικής και κυρίως πολιτισμικής κρίσης είναι επίκαιρος, περισσότερο ίσως από ποτέ, ο ποιητικός λόγος του Γιάννη Ρίτσου;

Όταν το έργο ενός δημιουργού είναι σπουδαίο και μιλάει για πράγματα ουσιαστικά, πράγματα που απασχολούν τους ανθρώπους από την εμφάνισή τους πάνω στη γη ως το σήμερα, είναι φυσικά διαχρονικό. Έτσι και το έργο του Ρίτσου είναι πάντα επίκαιρο ακριβώς όπως είναι το έργο όλων των μεγάλων μας ποιητών και δημιουργών. Ακριβώς όπως είναι πάντα επίκαιροι οι «Πέρσες» του Αισχύλου, ας πούμε. Ξέρετε διαβάζω συχνά στο facebook ποιήματα, π.χ. του Καβάφη, και σκέφτομαι πως θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί χθες το βράδυ.

«Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο…», έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος. Στις μέρες μας όμως ο κόσμος σμίγει με πολύ παράδοξους τρόπους και αναφέρομαι στο προσφυγικό και τις δραματικές διαστάσεις του προβλήματος τα τελευταία χρόνια και τις πολυπολιτισμικές κοινωνίες που δημιουργεί. Ποια θα ήταν νομίζετε η θέση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου απέναντι σ’ αυτές τις καταστάσεις που βιώνει η ανθρωπότητα και στον τραγικό τρόπο με τον οποίο τελικά σμίγουν οι άνθρωποι;

Άλλο το ένα «σμίξιμο» και άλλο το άλλο. Το τραγούδι του Ρίτσου είχε σαν στόχο να αφυπνίσει τον κόσμο, να ξυπνήσει μέσα του το όραμα για μια κοινωνία δικαίου, να τον κάνει να συνειδητοποιήσει ποιος είναι ο κοινός εχθρός της ανθρωπιάς και της ευτυχίας του ανθρώπου, και έχοντας πια ένα μυαλό φωτισμένο και μια καρδιά ανοιχτή, να σμίξει για να παλέψει για ένα όμορφο αύριο γι’ αυτόν και τα παιδιά του. Το «σμίξιμο» για το οποίο μιλάτε εσείς, είναι ένα σμίξιμο παρά φύσει, που δεν οφείλεται στην ανάγκη των ανθρώπων να βρεθούν μαζί και να παλέψουν από κοινού για την ευτυχία του κόσμου αλλά οφείλεται στον καταναγκαστικό ξεριζωμό των ανθρώπων από τις χώρες τους, λόγω του πολέμου, της εκμετάλλευσης και της πείνας, που προκαλούν «οι δυνατοί της γης» προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη και τη δύναμή τους. Η θέση του Ρίτσου απέναντι στο άδικο ήταν πάντα σταθερή. Είχε διαβάσει πολύ και είχε πλήρως κατανοήσει τον Μαρξισμό, έτσι δεν είχε αυταπάτες για το ποιος είναι ο ρόλος του μεγάλου κεφάλαιου και τι αντίκτυπο στις ζωές των ανθρώπων έχει η διαπάλη της αστικής τάξης για περισσότερα κέρδη και για κυριαρχία. Παρ’ όλο που οι υποθετικές ερωτήσεις δεν είναι ακριβώς του γούστου μου, κρίνοντας από το σύνολο της ζωής και του έργου του νομίζω πως και σήμερα η στάση και η θέση του Ρίτσου δεν θα ήταν διαφορετική από αυτή που ήταν στην δικτατορία του Μεταξά, στην γερμανική κατοχή και στις προηγούμενες και τις μετέπειτα διώξεις, τις εξορίες, τις φυλακίσεις και τις δολοφονίες των ανθρώπων που πάλεψαν για την ειρήνη, για το ψωμί και για το δίκαιο των ανθρώπων του μόχθου.

Πώς ήταν ως άνθρωπος ο Γιάννης Ρίτσος; Ένας ακαταπόνητος εργάτης της ποίησης, ένας μαχητής της κοινωνικής συνείδησης, ένας τρυφερός πατέρας;

Όπως λένε και στις πολλαπλές ερωτήσεις: «Όλα τα παραπάνω». Υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα, άνθρωπος πολυτάλαντος, ακάματος εργάτης του λόγου, βιβλιοφάγος σε απίστευτο βαθμό, με τεράστιες γνώσεις γύρω από ποικίλα θέματα και όχι μόνο λογοτεχνικά αλλά και συνάμα φίλος και δάσκαλος για όσους τον πλησίαζαν για να μάθουν από αυτόν, να τον συμβουλευτούν, να του ζητήσουν βοήθεια. Όντας φύση ευαίσθητη που απεχθανόταν το άδικο και επαναστατούσε απέναντι στην αυθαιρεσία, πολύ νωρίς συνειδητοποίησε τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και κατάλαβε την ανάγκη της οργανωμένης πάλης. Η ένταξή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ήταν απολύτως καθοριστική για την εξέλιξή του ως ανθρώπου και ως ποιητή. Όσο για τη δική μου τύχη, ήδη είπα πως αισθάνομαι πραγματικά ευγνωμοσύνη για το ότι με έφεραν στον κόσμο δυο ξεχωριστοί άνθρωποι από τους οποίους μόνο καλά έχω να θυμάμαι και οι οποίοι μου λείπουν αφόρητα.

Θα μας μιλήσετε λίγο για τη σχέση του με τη θάλασσα;

Νομίζω πως η ποίησή του μιλάει καλύτερα και πληρέστερα γι’ αυτό το θέμα από το οτιδήποτε θα μπορούσα να πω εγώ. Ήταν σχέση αγάπης ερωτικής και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά αφού ήταν γεννημένος μέσα στη θάλασσα, πάνω στο βράχο της Μονεμβασιάς. Τα χειμέρια κύματα ήταν το νανούρισμά του και η ακύμαντη γαλάζια θερινή απεραντοσύνη της ο δρόμος όπου ταξίδευε το βλέμμα του μικρού παιδιού. Στη θάλασσα ήταν τα παιχνίδια του, στη φουρτουνιασμένη θάλασσα οι πρώτες αναμετρήσεις με τις δυνάμεις και τα κουράγια του. Πώς να μην την λατρέψει;

Υπήρξε ένας πολυτάλαντος άνθρωπος. Αν δεν ήταν ένας σπουδαίος ποιητής θα μπορούσε να ήταν ένας μουσικός ή ένας χορευτής ή ένας εξίσου σημαντικός ζωγράφος. Τι σκεφτόταν για τη ζωγραφική και γιατί πιστεύετε πως δεν υπέγραφε τα ζωγραφικά του έργα;

Ναι, όντως. Εκτός απ’ τα παραπάνω θα μπορούσε να είναι και ένας εξαιρετικός ηθοποιός επίσης. Όμως η δουλειά του ήταν η ποίηση. Η ζωγραφική ήταν μεγάλη του αγάπη, γιατί λάτρευε τα χρώματα και τα σχήματα και πολλές φορές αντέγραφε μέχρι και τα νερά που έκαναν τα διάφορα χρώματα από τις πέτρες που έβρισκε στη θάλασσα, αλλά ήταν πάρεργο. Ξεκούραση. Δεν ήταν δουλειά, γι’ αυτό και δεν υπέγραφε τα ζωγραφικά του έργα. Τα πρώτα χρόνια έβαζε μόνο τα αρχικά του Γ.Ρ. και χρονολογία. Μετά τα κατάργησε και αυτά.

Έχουν πει πως «Οι ποιητές είναι οι οργανωτές του κοινωνικού συναισθήματος». Ο Γιάννης Ρίτσος αφιέρωσε την ψυχή του στην οργάνωση του κοινωνικού συναισθήματος και κυρίως στην αφύπνισή του απέναντι σε κάθε είδους κοινωνική αδικία. Τι θα του απαντούσατε αν σας ρωτούσε: «τελικά οι Έλληνες βολεύτηκαν με λιγότερο ουρανό;»

Θα του απαντούσα πως είναι σημάδια των καιρών. Πως οι συγκυρίες αλλάζουν, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, πως όμως τίποτα δεν είναι στατικό και τίποτα δεν παραμένει όπως μας φαίνεται τη στιγμή που το βιώνουμε. Ποιος το 1930 περίμενε πώς θα είναι η Ευρώπη το 1960 και ποιος το 1960 περίμενε πως θα είναι η Ευρώπη το 1990; Ποιος, στη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Ήλιου, του Λουδοβίκου ΙΔ’, που ήταν ο ίδιος το κράτος κατά δήλωσή του, και πέθανε παντοδύναμος το 1715, θα περίμενε πως στα τέλη του ίδιου αιώνα θα γίνει επανάσταση στη Γαλλία και θα αποκεφαλιστεί ο βασιλιάς της; Ποιος θα περίμενε μετά την αποτυχημένη επανάσταση στη Ρωσία το 1905 να γίνει η Οχτωβριανή επανάσταση το 1917; Αν οι Έλληνες φαίνεται να βολεύονται σήμερα με ένα ψήγμα ουρανού, αυτό δεν σημαίνει πως αύριο δεν θα διεκδικήσουν ολόκληρο το θόλο.

Πόσο δυσκόλεψαν οι αποφάσεις ζωής και οι εμπειρίες που είχε λόγω της πολιτικής του θέσης τη δική σας ζωή και τη ζωή της μητέρας σας;

Τη ζωή της μητέρας μου σίγουρα πολύ, μια που δεν είχαν τη δυνατότητα να ζήσουν τη φυσιολογική ζωή του ζευγαριού, που οι άνθρωποι που αγαπιούνται επιθυμούν να έχουν. Τη δική μου καθόλου γιατί η μάνα μου ήταν πάντα ασπίδα προστασίας για μένα και ποτέ μου δεν ένιωσα πως μου λείπει κάτι. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου, μέχρι τα εννιά, ζούσαμε με τη μητέρα μου στο σπίτι των παππούδων μου, των γονιών της δηλαδή, ένα σπίτι γεμάτο «μπαμπάδες» μια που ούτε τα αδέρφια της γιαγιάς μου, ούτε ο αδερφός του παππού μου είχαν παιδιά, έτσι εγώ υπήρξα το παιδί όλων και όλοι με είχαν στα όπα-όπα. Με τόσους μπαμπάδες, θεωρούσα απολύτως φυσιολογικό να έχω ακόμα έναν στην Αθήνα, που ερχόταν κατά καιρούς φέρνοντάς μου πανέμορφα δώρα!

Πολυγραφότατος και τελειομανής ο Γιάννης Ρίτσος δε δίσταζε να καταστρέψει όσα κομμάτια του έργου του έκρινε ότι δε θα μπορούσε ή δε θα προλάβαινε να ολοκληρώσει έτσι όπως ήθελε. Σήμερα το αρχείο του βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη προσβάσιμο στους μελετητές του. Πόσο μεγάλη είναι η ευθύνη της διατήρησης ενός τέτοιου αρχείου;

Ακριβώς όπως το είπατε: Μεγάλη. Γι’ αυτό και είμαι ευτυχής που το αρχείο βρίσκεται στο Σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα, στο Μουσείο Μπενάκη, όπου οι άνθρωποι που ασχολούνται το κάνουν με αγάπη και φροντίδα.

Πιστεύετε ότι ο κόσμος γνωρίζει επί της ουσίας το τεράστιο έργο του Γιάννη Ρίτσου ή στέκεται στα ποιήματα εκείνα τα οποία έχουν μελοποιηθεί χωρίς να έχει τελικά συναντηθεί με το αληθινό ποιητικό του μέγεθος;

Ο κόσμος διαρκώς και περισσότερο έρχεται σε επαφή με το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου και το γνωρίζει όλο και περισσότερο. Είναι βεβαίως ένα πρόβλημα ο τεράστιος όγκος δουλειάς που άφησε πίσω του και τι να πρωτοδιαβάσει κανείς, όμως οι αναγνώστες είναι όλο και πιο υποψιασμένοι και δεν στέκονται πια μόνο στα μελοποιημένα. Τα τελευταία δε χρόνια έχουν δει το φως πολλές αξιόλογες μελέτες και διδακτορικά πάνω στην ποίηση του Ρίτσου και φυσικά πάμπολλες μεταφράσεις του έργου του σε ξένες γλώσσες.

Στραφήκατε και η ίδια στο χώρο της συγγραφής και πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε το τελευταίο σας βιβλίο από τις εκδ. Κέδρος με τίτλο «Ο νεκρός δολοφονήθηκε». Θα μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό και για την απόφασή σας να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;

Μπα, εγώ δεν στράφηκα πουθενά. Γράφω με τον ίδιο τρόπο που ο μπαμπάς ζωγράφιζε. Για ξεκούραση και διασκέδαση. Άμα αυτά που γράφω αρέσουν και σε όσους τα διαβάζουν, αυτό με κάνει ιδιαίτερα χαρούμενη. Το τελευταίο μου βιβλίο είναι αστυνομικό και μέχρι στιγμής και καλές κριτικές είχε και όλοι όσοι το διάβασαν μου έστειλαν μηνύματα πως τους άρεσε πολύ, έτσι είμαι ευτυχής. Να πω την αλήθεια βαριέμαι να σας μιλήσω γι’ αυτό, μια που ήδη το έγραψα και τελείωσε. Σε όσους αρέσουν τα αστυνομικά μπορούν να το πάρουν να το διαβάσουν. Πλησιάζει και καλοκαίρι που είναι η κατ’ εξοχήν εποχή διαβάσματος αστυνομικών, οπότε είναι ευκαιρία. Άλλωστε αν θέλει κανείς να πληροφορηθεί περί τίνος πρόκειται, το google προσφέρει κάθε τέτοια πληροφορία, αρκεί να γράψει κανείς «Έρη Ρίτσου Ο νεκρός δολοφονήθηκε». Ελπίζω να μην ακούγομαι «σνομπαρία» αλλά πραγματικά βαριέμαι να ασχοληθώ ξανά με κάτι που έχω ήδη κάνει.

Τι πιστεύετε ότι θα σας έλεγε εκείνος αν σήμερα μπορούσε να το διαβάσει;

Ιδέα δεν έχω. Έτσι κι αλλιώς ο μπαμπάς δεν διάβαζε αστυνομικά. Τα μόνα που είχε διαβάσει ήταν της Άγκαθα Κρίστι όταν ήταν εξορία στη Λέρο. Είχε αποφασίσει να μάθει αγγλικά και είχε ζητήσει να του στείλουμε αστυνομικά της Κρίστι επειδή και περνούσαν τη λογοκρισία χωρίς πρόβλημα και είχαν πολύ πλούσιο λεξιλόγιο στα αγγλικά. Κάπως έτσι έμαθε αγγλικά μόνος του και μέσα σε δεκαοχτώ μήνες μπορούσε να διαβάζει Σαίξπηρ στο πρωτότυπο χωρίς πρόβλημα! Πιθανώς βέβαια από πατρικό καθήκον να διάβαζε το δικό μου και να είχε μια καλή κουβέντα να πει, μια που δεν είναι μόνο αστυνομικό αλλά και «πολιτικοκοινωνικό» επίσης. Αυτό όμως δεν θα το μάθω ποτέ….

Η Έρη Ρίτσου είναι συγγραφέας και πεζογράφος. Γεννήθηκε στη Σάμο το 1955 και είναι το μοναχοπαίδι του ποιητή Γιάννη Ρίτσου και της Γαρυφαλιώς Γεωργιάδου. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία, έχει αποκτήσει μια κόρη, τη Λητώ, και πολλούς καλούς φίλους.

Το πτώμα ενός άντρα με το πρόσωπο και τα χέρια καταφαγωμένα από τσακάλια βρίσκεται σε δύσβατη δασική περιοχή ενός νησιού. Στη μια του τσέπη ένα σημείωμα: ΕΤΣΙ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΠΡΟΔΟΤΕΣ. Στην άλλη ένα τυπωμένο μέιλ: “Αν δεν έρθεις να με δεις, θα σκοτωθώ”. Στο στέρνο του χαραγμένος ένας αγκυλωτός σταυρός. Ποιος είναι αυτός ο άντρας; Πώς βρέθηκε εκεί; Ποια ήταν η αιτία του θανάτου του και ποια τα κίνητρα του δράστη; Προσωπικά ή πολιτικά; Όλα τα σενάρια μοιάζουν εξίσου πιθανά. Τα ερωτήματα είναι πολλά για τις τοπικές αρχές, που δεν είναι συνηθισμένες να αντιμετωπίζουν τέτοιες υποθέσεις στο μάλλον ήσυχο νησί. Στον απόηχο των εκλογών της 20ής Σεπτεμβρίου 2015, στην καρδιά της κρίσης, η νεαρή αστυνομικός Μαρία Γεωργίου, που κατάγεται από το νησί, θα επιστρέψει εκεί με μετάθεση από την Αθήνα και θα αναλάβει να βοηθήσει τις αρχές να λύσουν το μυστήριο. Ένα μυστήριο που περιπλέκεται όσο προχωρούν οι έρευνες…

*** Οι φωτογραφίες και η οποιαδήποτε επεξεργασία τους, (κολάζ) δημοσιεύονται με την άδεια της κυρίας Έρης Ρίτσου.***