Το λογοτεχνικό σύμπαν ενός αρχιτέκτονα, του Βασίλη Καγιά

Σύνταξη: Newsroom

26 December 2013

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Σηκώνεται κάθε πρωί και δουλεύει τέσσερις περίπου ώρες σε μια παλιά Olympia.

Ο μελωδικός –με υπόκωφη τζαζ επιρροή- ήχος των πλήκτρων αποτυπώνεται σε ρυθμικές προτάσεις καλοσχηματισμένων γραμμάτων. Η διαδικασία είναι σταδιακή. Τα γράμματα σε λέξεις, οι λέξεις σε προτάσεις, οι προτάσεις σε παραγράφους –γιατί αυτό είναι ο συγγραφέας: «κάποιος που γράφει προτάσεις και παραγράφους». Η ανταμοιβή του; Κάθε πετυχημένη –ακουστικά, οπτικά και νοηματικά- προσπάθεια, η ολοκλήρωση μιας καλής παραγράφου, παράγει ένα στιγμιαίο, μέχρι το επόμενο, αίσθημα ηδονής. Κι είναι βέβαιο πως ένας εκ των κορυφαίων αμερικανών συγγραφέων, ο μυθιστορηματικά πολυπράγμων, θεματικά πολυμήχανος και ακτινογραφικά περιγραφικός Don Delillo, το έχει νιώσει αρκετές φορές.

Πως, όμως, συγκροτεί ο Delillo το συγγραφικό του σύμπαν; Που εστιάζει την προσοχή του όταν κάθεται μπροστά στη γραφομηχανή και ποιο είναι το δομικό του στοιχείο της γραφής του;

Ο προσωπικός, για τον κάθε γραφιά, ορισμός της συγγραφής σχηματοποιεί και τη διαδικασία καθεαυτή. Για τον Delillo είναι μια μορφή προσωπικής απελευθέρωσης, ένας τρόπος αποφυγής της επιβαλλόμενης ομογενοποιημένης ταυτότητας της εποχής και ο δρόμος προς τη διατήρησης της ατομικότητάς. Ορίζει το γράψιμο ως μορφή συμπυκνωμένης σκέψης με φύσει ενσωματωμένες τις εκάστοτε εμμονές, συλλογικές αλλά πολύ περισσότερο ατομικές, το σύνολο των οποίων αποτελεί και τη μέση πνευματική κατάσταση κάθε συγγραφέα. Γνωστός περισσότερο για τα μυθιστορήματά του, αναφέρουμε χαρακτηριστικά το Λευκό Θόρυβο, το Μάο II και τον Υπόγειο Κόσμο, και λιγότερο για τις νουβέλες, τα διηγήματα και θεατρικά του έργα, τα οποία, βέβαια, μόνο ευκαταφρόνητα δεν είναι, έχει δηλώσει την προτίμησή του στη μεγάλη φόρμα: «το μυθιστόρημα προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες στον αναγνώστη να καταλάβει τον κόσμο καλύτερα, συμπεριλαμβανομένου του κόσμου της καλλιτεχνικής δημιουργίας.»

Πολλάκις, ως εξέχουσα μορφή του λογοτεχνικού μεταμοντερνισμού, έχει κατηγορηθεί για έλλειψη πλοκής στα έργα του. Τι είναι, όμως, η ξεκάθαρη, γραμμική πλοκή και το πολυ-επεξεργασμένο, απλοϊκό τέλος ενός βιβλίου αν όχι αλλόκοτα ως προς τη σύγχρονη, κι εν πολλοίς ακατανόητη, πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν; Όχι, δεν είναι αυτά, δε θα μπορούσαν να είναι αυτά, τα βιβλία που προτιμάει. Πολύ περισσότερο, δε, αυτά που γράφει: η λογοτεχνία του είναι εμπλουτισμένη με την ιστορία που συνυπολογίζει τους τρόπους με τους οποίους μεταβάλλεται η αντίληψή μας από γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας –παγκόσμια γεγονότα που επηρεάζουν στον ελάχιστο βαθμό, αλλά επηρεάζουν, έστω κατά μερικά χιλιοστά, τον τρόπο που ζούμε.

Η γραφή για τον Delillo είναι ένας ιδιότυπος συνδυασμός των αισθήσεων, της όρασης αφενός και της ακοής αφετέρου. Εκκινώντας από μια οπτική αφετηρία, βλέποντας δηλαδή τον ήρωά του εντός ενός δεδομένου σκηνικού, προχωρά πρόταση-πρόταση, χωρίς να ανατρέχει σε προσχέδια, παρά μόνο, ίσως, μερικές σημειώσεις για τις επόμενες 20 σελίδες, και συνεχίζει να πατά αδιάκοπα τα πλήκτρα της γραφομηχανής υπακούοντας σ’ έναν εσωτερικό ρυθμό, μια προσωπική ακουστική που όχι μόνο διαμορφώνει κάθε επόμενη λέξη, αλλά διαμορφώνεται εξίσου από αυτήν. Η σύνδεση μεταξύ των λέξεων δεν είναι απλά νοηματική –στην πραγματικότητα, το νόημα είναι το άθροισμα που προκύπτει από την πρόσθεση των ακουστικών και οπτικών ιδιοτήτων κάθε λέξης. Αν το νόημα παρεμβάλλεται μεταξύ αυτών, αν, αντί να τις αναδεικνύει, τις υποβιβάζει, τόσο το χειρότερο γι’ αυτό: πρέπει να αλλάξει, ή, έστω, να μεταβληθεί.

Η ισορροπία της πρότασης, που παραμένει απαρέγκλιτα το κεντρικό στοιχείο δομής στο λόγο του Delillo, είναι υψίστης σημασίας: η απόσταση μιας συγκεκριμένης λέξης από μία άλλη είναι μικροσκοπικά καθορισμένη και το σχήμα των γραμμάτων οφείλει να δημιουργεί μια, ηδονική και ανακουφιστική όταν επιτυγχάνεται, συνολική αρμονία. Τα χρόνια παραμονής του στην Ελλάδα, και την Αθήνα συγκεκριμένα, από το 1979 μέχρι 1982, με πολλά ενδιάμεσα ταξίδια στη Μέση Ανατολή και την Ινδία, και η επαφή του με το ελληνικό και αραβικό αλφάβητο τον καθόρισαν ως συγγραφέα: έκτοτε, αντιμετωπίζει κάθε γράμμα, και πολύ περισσότερο τα σύνολά τους, ως μορφή τέχνης, και προσεγγίσει την εικόνα που δημιουργούν όπως θα έκανε για έναν πίνακα ζωγραφικής.

Έχει ονοματίσει ο ίδιος τις κύριες επιρροές του: από τους ομότεχνούς του, ο Joyce και ο Faulkner, ο Hemingway και η O’ Connor. Απ’ αυτούς που συνδιαμόρφωσαν την ακουστική του αντίληψη, ο Coleman και ο Mingus, ο Coltrane και ο Miles Davis. Οι κινηματογραφιστές δε θα μπορούσαν να λείπουν. Είναι αυτοί, άλλωστε, που καθόρισαν την, τόσο σημαντική για το έργο του, οπτική αίσθηση που τον διακρίνει. Πρώτα οι Ευρωπαίοι, ο Antonioni, o Godard και ο Truffaut. Αργότερα, οι Αμερικανοί που επηρεάστηκαν απ’ αυτούς: ο Kubrick και ο Altman, ο Coppola και ο Scorsese. Από τη ζωγραφική, ο Pollock και ο Rothko είναι ονόματα που δε θα παραλείψει ποτέ να αναφέρει.

Το ανομοιογενές αυτό μείγμα, λοιπόν, αποτελούμενο από συγγραφείς και τζαζίστες, σκηνοθέτες και ζωγράφους, μαζί με το ταλέντο και την επιμονή, παρήγαγαν έναν αρχιτέκτονα –αρχιτέκτονα των λέξεων με δημιουργήματα ανθεκτικά σε σεισμό κάθε έντασης*.

*Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από συνεντεύξεις του αμερικανού συγγραφέα.