Το OuLiPo και η ευφορία της μετάφρασης, Αχιλλέας Κυριακίδης, Eκδόσεις Ύψιλον
«Λόγος που εκφωνήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2021, μετά την αναγόρευση τού Αχιλλέα Κυριακίδη σε Επίτιμο Διδάκτορα τού Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Για όσους/όσες δεν ξέρουν τι σημαίνουν τα αρχικά OuLiPo: Ouvroir de Litérature Potentielle (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας).
Ένας από τους εξέχοντες εκπροσώπους αυτού του «κινήματος», ο Μαρσέλ Μπεναμπού αφορίζει: «Μακρύ και δύσβατο είναι το μονοπάτι που οδηγεί από τη μία λέξη στην άλλη, αλλά ακόμα πιο μακρύ και δύσβατο είναι το μονοπάτι που οδηγεί από μία λέξη στην ίδια» (σελ. 9).
Σουρεαλιστική παραδοξολογία, επιτηδευμένοι ιρρασιοναλισμοί, στυλιζαρισμένοι φορμαλισμοί και φορμαλιστικά στυλιζαρίσματα, ένα παρακλάδι τού αισθητισμού (από την ανάστροφη ίσως)… ιδού μερικές δικές μου αναδημιουργικές διατυπώσεις αυτού του μάλλον ασαφούς και εξ ορισμού «θολού» θεωρητικού παροξυσμού, αντιφατικού, συνθετο-διαζευκτικού όπως όλα τα ενδιαφέροντα πνευματικά κινήματα.
Η προσωπική μεταφραστική θεωρία τού Αχιλλέα Κυριακίδη διατυπώνεται ή και διαφαίνεται σε χωρία όπως:
«Θα μπορούσε να ‘ναι μια θεωρία που θα ‘ριχνε όλο το βάρος και όλη την ευθύνη στη γλώσσα-στόχος, στην επάρκειά της να περιθάλψει την ξένη λέξη και το νόημά της μετά την κακουχία τού ταξιδιού και τους συνοριακούς ελέγχους, να τα βοηθήσει να εγκλιματιστούν και να εξοικειωθούν με τους νέους τους γείτονες» (σελ. 10).
«…στα καλύτερα δείγματα τής λογοτεχνίας με δεσμεύσεις το νόημα δεν θυσιάζεται στο βωμό τής δέσμευσης, ούτε το πνεύμα στο γράμμα, όπως έχουμε δει να συμβαίνει πολλάκις σε φορμαλιστικούς παροξυσμούς, κι ότι στα καλύτερα έργα τού OuLiPo ο φορμαλισμός υπηρετεί και εξυπηρετεί το νόημα» (σελ. 23).
«…κάθε ανάγνωση ενός λογοτεχνικού έργου (ακόμα και η επανανάγνωσή του απ’ τον ίδιο τον συγγραφέα του) δεν είναι παρά μια παραλλαγή του» (σελ. 25).
«Μένει ο μεταφραστής. Ο οποίος συμμετέχει σ’ αυτό το αέναο παιχνίδι τής Επανάληψης καταθέτοντας τη δημιουργική του αγωνία, τα σημάδια απ’ την εμφύλια μάχη του με τη γλώσσα του» (σελ. 34).
«Κατά τη γνώμη, πολλά πράγματα μπορεί να είναι (ή πρέπει να είναι) η μετάφραση, εκτός από “αναδημιουργία”. Ο μεταφραστής είναι οι πιο “δουλικός” υπηρέτης τού πρωτοτύπου. Δεν του επιτρέπονται πρωτοβουλίες, που συχνά αποδεικνύονται καταστροφικές» (σελ. 37).
«…η δέσμευση είναι ένα ιδιωτικό στοίχημα τού συγγραφέα με τον εαυτό του» (σελ. 38).
Τα λογοτεχνικά αριθμητικά αινίγματα, τα καλά κρυμμένα στην μακροδομή ή μικροδομή ενός κειμένου μπορεί να είναι για τον επαρκή αναγνώστη παντελώς αδιάφορα, λέει, «αλλά δεν είναι ωραίο όταν τα ανακαλύπτεις;» (σελ. 39).
Θεωρεί την λογοτεχνία παίγνιο, καταδικάζει την όποια απόπειρα σοβαροφάνειας και υπερθεματίζει υπέρ του φανερού ή υποφώσκοντος χιούμορ (σελ. 42): «το χιούμορ είναι το ελαφρό αεράκι που εξορκίζει αφηγηματικές άπνοιες, είναι η λακκούβα στο δρόμο τής ανάγνωσης που σε γλιτώνει απ’ τις συγκρούσεις με τον ύπνο. Το χιούμορ είναι πηγή ζωής τής μυθοπλασίας. Υπάρχει ένα ζήτημα που ανάγεται στη δεκτικότητα τού αναγνώστη και, κατ’ επέκτασιν, στα δικά του σχετικά κοιτάσματα, στις δικές του αρμόδιες κεραίες και στο βαθμό ευαισθησίας τους».
Εν κατακλείδι η προσωπική του θεωρία για την μετάγφραση συνοψίζεται μέσα σε λίγες γραμμές τής σελίδας 41: «…η μετάφραση, η οποία, ως δημιουργική ανάγνωση, ως δευτερογενής μεν δημιουργία, αλλά δημιουργία, έχει να αντιμετωπίσει μια και μοναδική, αλλά σκληρή, αδυσώπητη και απόλυτη δέσμευση: το πρωτότυπο».
Σοφόν το σαφές και άξιος ο μισθός του, αντάξιος των τιμών που του απεδόθησαν και πολλών άλλων που θα του αποδοθούν στο μέλλον. Επινοητής και τεχνουργός 140 εκτενών λογοτεχνικών μεταφρασμάτων ο Αχιλλέας Κυριακίδης πορεύεται πλησίστιος προς την αθανασία τής διαρκούς συγγραφικής ευ-φορίας.
Το πλέον λακωνικό θεωρητικό ευφυολόγημα που θα μπορούσε να φιλοτεχνηθεί μετά πολλών, απαραιτήτων κι αναγκαίων παραπομπών στο μέτρο τής αφηγηματικής οικονομίας. Η εμπειρία με την γραφή δεν κρύβεται.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας, Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
