Kριτική: Υπάρχουν Όνειρα, Ο κομήτης του Χάλεϋ, Βασίλης Βασιλικός

Η κόρη του Άρμανσμπεργκ

6 November 2022

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

***Υπάρχουν Όνειρα,* Ο κομήτης του Χάλεϋ, *Βασίλης Βασιλικός, Εκδόσεις Κέδρος***

Ο κομήτης του Χάλεϋ αναμένεται να περάσει ξανά σε ογδόντα και πλέον χρόνια, αναφέρει το δημοσίευμα. Τώρα μπορεί το ίχνος του να σβήσει και ο κόσμος να επιστρέψει στις συνήθειες της ζωής του. Ο κομήτης ταξιδεύει με ταχύτητες φωτός τόσο μακριά, μια ευχή που δεν ευοδώθηκε ποτέ. Ή πάλι πρόκειται για ένα αστρικό φαινόμενο, μια ατραξιόν μες στην πεζή και τόσο λογική ζωή μας.

«Τώρα πια δεν υπάρχει τίποτε να περιμένουμε καθώς αποχαιρετούμε τον εξωτικό και σπάνιο κομήτη του Χάλεϋ. Ο τελευταίος επιστρέφει πια στην μοναξιά του», σχολιάζει ο εκφωνητής και όλα επανέρχονται. Τα έγγραφα, οι σφραγίδες, οι συναντήσεις, τα προκαθορισμένα ραντεβού, οι υποχρεώσεις ανακτούν πάλι τις σημασίες τους τώρα που ο κομήτης προσπέρασε και πάλι τις ζωές μας. Τώρα που κάθε κίνδυνος σβήστηκε μπορούμε να τραβήξουμε και πάλι το βλέμμα μας από τον ουρανό.

Το αντίπαλο δέος δεν είναι άλλο από τις έγγραφες αποφάσεις που συνωστίζονται στην άκρη του γραφείου του. Στ΄αλήθεια μισεί τόσο πολύ τον κομήτη και αυτό επειδή στάθηκε μια πιθανότητα ολότελα ξένη εμπρός στην απόλυτα προγραμματισμένη βιογραφία του κόσμου, εκεί έξω. Τον μισεί τόσο πολύ που ελπίζει σε μια κατάργηση των νόμων της φυσικής που θα μπορούσαν να επαναφέρουν την αστρική μάζα σε τροχιά σύγκρουσης. Γυρεύει από κάπου να πιαστεί μα όλοι οι σταθμοί γυροφέρνουν σαν κουτσαβάκια αλλοτινού καιρού μια παράδοξη, νεοελληνική πραγματικότητα. Γυρίζει νευρικά την βελόνα, κάθε τόσο πιάνει ένα σήμα μα δεν υπάρχει τίποτε που να μπορούσε να καταστήσει λίγο πιο γοητευτική την μισθωτή του απασχόληση. Ίσως εκείνο το βιβλίο, που περιμένει κάτω από τόνους χαρτιού μια ευκαιρία, να μπορούσε να βοηθήσει κάπως. Ακόμη και αν ψεύδεται τόσο εκκωφαντικά στο εξώφυλλό του όταν κάνει λόγο για όνειρα, για τον υπαλληλικό κόσμο που εργάζεται νωχελικά, αυτές τις στήλες τις βγαλμένες από τους στίχους του Κώστα Καρυωτάκη σε μια νοσταλγική και συνάμα πικρά υπενθύμιση της μακρινής εκείνης σκηνογραφίας, μοιάζει πολύ καλύτερο από τους σταθμούς στα ερτζιανά. Οι εκφωνητές μιλάνε για παγκόσμιες, ευφάνταστες μέρες, οργανώνουν πολιτικές συζητήσεις, ρωτούν επίμονα στα μαντεία για την ημερομηνία μιας μελλοντικής, εκλογικής αναμέτρησης. Τα όνειρα συνιστούν μια επικίνδυνη υπόθεση, θα πρέπει κανείς να καταπιάνεται μαζί τους με την μέγιστη, δυνατή προσοχή. Η πραγματικότητα φαίνεται πολύ βολικότερη, αφού δεν απαιτεί παρά μονάχα την τέχνη της πόλης. Οι εκφωνητές, έτσι που παλιώνουν οι ειδήσεις, θυμίζουν τους Αιγύπτιους πωλητές ταριχευμένων σωμάτων που αποκόμισαν αρκετά κοντά στα 1865. Και ο ίδιος κοιτάζει στον ουρανό για ένα θαύμα, για μια Ελένη αστρική, παλεύοντας εδώ κάτω με τον συμβιβασμό και κάπου αλλού με την φιλοδοξία, το όνειρο και το ιδανικό.

Τώρα ξεμακραίνει, όσο το ραδιόφωνο ουρλιάζει με κάτι ελαφρολαϊκά του συρμού. Σε λίγο θα μπορεί να ξεχάσει για πάντα την επικαιρότητα που ανασαίνει βρώμικη, σκληρή, πρόστυχη, σχεδόν πορνογραφική μες στις θεματικές ενότητες των αναρίθμητων εκπομπών που ποζάρουν στο ημερήσιο πρόγραμμα του αγαπημένου του σταθμού. Θα ήθελε να έχει ακόμη το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, μα βλέπετε τόνοι χαρτιού το κρύψανε για πάντα, ακριβώς όπως σωροί μέλλοντος κατέκλυσαν κάθε γωνιά τρυφερότητας και θερμής ανάμνησης. Και όμως υπάρχει λύση. Απέναντι τον περιμένει φωτισμένη η βιτρίνα του βιβλιοπωλείου. Πουλάει όνειρα και δεν υπάρχει μέρος πιο ταιριαστό για να βρει κανείς τον τίτλο του καινούριου βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Υπάρχουν Όνειρα, Ο κομήτης του Χάλεϋ, έτσι τιτλοφορείται αυτό το εγχειρίδιο που τόσο έχει ανάγκη απόψε.

Και δεν κάνει λάθος. Το μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού τον περίμενε σε περίοπτη θέση πλάι σε ένα λεύκωμα με κείμενα αφιερωματικά στα εκατό χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του πρώτου, ελληνικού ονειροκρίτη. Στο εξώφυλλο ο Μορφέας και μια ήρεμη θάλασσα. Ίσως να προτιμά εκείνον τον πολύχρωμο πύραυλο του Υπάρχουν Όνειρα που έχει μπει κιόλας στην τροχιά του ονείρου. Τριγύρω η νεοελληνική νύχτα που ασθμαίνει σαν νωθρός γάτος, τα επιβλητικά κτίσματα με την θέρμη του κλασικισμού που ποτέ δεν θα επιτύχει η νεότερη εκδοχή του. Λιγοστοί περαστικοί και δρόμοι παλιοί που σήκωσαν πλήθη και τροχοφόρα και μαζικές διαδηλώσεις, δρόμοι της πόλης με απορυθμισμένα φανάρια και υγρασία, ισοδύναμη της πιο ανθεκτικής λήθης. Αυτήν η τελευταία σημαδεύει την πολιτεία, μαζί με μια ιδέα λογικής, απομεινάρι αυτού εδώ του σίγουρου, του βέβαιου για τις δυνατότητές του, αιώνα. Ωστόσο εκείνος προτιμά τα όνειρα που καθιστούν κάπως πιο υποφερτό αυτό το νεοελληνικό καθαρτήριο. Γελά μονάχος του, γελά κρατημένος σταθερά στην πλευρά των ονείρων που συνιστούν το μόνο σταθερό και αναλλοίωτο στοιχείο μιας διαχρονικής αθωότητας. Αυτής που ποτέ δεν κρίθηκε τελειωτικά μα σήμερα απομακρύνεται παίρνοντας τα ατέλειωτα χιλιόμετρα των εθνικών οδών.

Ένας ξαφνικός άνεμος στροβιλίζει τα σκουπίδια του δρόμου. Τρυπώνει μες στις στοές, τεμαχίζει εγκάρσια την αντοχή της πόλης, ανακατώνει ακόμη περισσότερο τα μαλλιά του νεαρού επαίτη που δίχως υπερβολή καμιά, προσομοιάζει στον καταραμένο ποιητή Βερλέν με την τρεμάμενη γαλλική του καρδιά. Ας είναι, ίσως πρόκειται για ένα όνειρο, μια πλάνη του μυαλού του, έναν καταναγκασμό της φαντασίας του που κερδίζει στα σημεία απόψε κάθε πιθανή και απίθανη λογική αυτού εδώ του προσηλωμένου αιώνα. Κάποιος στέκει πλάι του. Είναι μια σκιά για την ακρίβεια, αδύναμη. Θανάσης Αγάθος, του λέει και υποκλίνεται ελαφριά εμπρός του βγάζοντας το καπέλο του. Είναι φορτωμένος πανεπιστημιακά συγγράμματα ενώ κατέχει σε βάθος την τέχνη του ονείρου. Μάρτυς του ο Θεός, δεν έχει ιδέα από ποιον δρόμο έφθασε ο κύριος καθηγητής. Μιλά όλο δεξιότητα για τα εφόδια της φαντασίας που χρειαζόμαστε για να παραμείνουμε ζωντανοί, για τα ωραία φαντάσματα που μας ημερεύουν τις καρδιές , όταν μας καταπίνει η τρομερή κοιλιά της ιστορίας και της πόλης. Λίγο πριν χαθεί μες στο σκοτάδι της πολιτείας πρόλαβε να αποκαλύψει το όνομά του, ολότελα συνηθισμένο από την μια. Θωμάς Αγάθος και απομακρύνθηκε, λαμβάνοντας ολοένα και μικρότερες διαστάσεις μες στον ορίζοντα, όπως οι θρυλικές φιγούρες του Τζακομέτι.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να αποτελούν προοίμιο μιας νύχτας μα προς το παρόν χωρούν ιδανικά στο επίμετρο του καινούριου βιβλίου του Κέδρου. Θα μπορούσε να ενσαρκώνει ο ίδιος ο κύριος καθηγητής τον χαμένο αφηγητή που στο καινούριο μυθιστόρημα του κυρίου Βασιλικού έρχεται και φεύγει μαζί με τον άνεμο. Καθώς ξεφυλλίζει αυτό το ξεχωριστό εγχειρίδιο του ονείρου, ο Αφηγητής, πάντα αυτοβιογραφικός, πικραμένος, γεμάτος από μνήμη και μοναξιά, πότε μες στην ιστορία βυθισμένος και άλλοτε πάλι ένα βήμα έξω από το σύνορο του κάδρου, έτοιμος να απορροφηθεί από τις λέξεις. «Ένα κείμενο προκλητικό και μαζί άκρως ποιητικό, όχι μόνο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του ‘ 80, μιας κοινωνίας που θέλει όνειρα και βίντεο, αλλά και στοχασμός για την ελληνική ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων».

Υπάρχουν όνειρα και ο κομήτης του Χάλεϋ συνιστά μια ιδιοτροπία αστρική, ένα αντίδωρο του ουρανού για το γαλάζιο του τίποτε. Όπως υπάρχει μια Ελλάδα, γεμάτη μνήματα αξιοπρέπειας, παλινωδίες, καταστροφές και επικαιρότητες. Η αειπάρθενος Ελλάς, υποταγμένη στην φήμη για την πρώτη της βασίλισσα, η Ελλάς της συστάσεως του κράτους, εκείνη του Ζαίμη, του Καραμανλή, του Παπανδρέου, η άλλη που ξεχάστηκε μες στην επανάσταση της αχαλίνωτης δεκαετίας του 1980. Όλες οι εκδοχές περνούν από τον καθρέφτη του δημιουργού που επανέρχεται με τις ιστορίες του σε μια τρυφερή επανέκδοση. Όναρ Ημερόφαντον, Η Δόνα Ροζίτα και ο Δον Πατσίφικο, Τράνζιτο, θέατρο, διήγημα και η ποίηση σαν μια γενναία αφαίρεση που αφήνει επιτέλους το απόσταγμα, έτσι που να περιγράφεται στο βάθος και την έντασή του το ελληνικώς, μια στάση ζωής και ηθικής εκπλήρωσης, επίρρημα τροπικό και ανεξήγητη απορία δίχως απάντηση, ένας επιβάτης χρόνια τώρα πλαί μας, στην Αργώ του Εγγονόπουλου.

Μα ήρθε μια ώρα που όλα σίγησαν. Ο αέρας σταμάτησε και όλοι οι φωτισμοί σβηστήκανε. Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο, σκέφτηκε σαν επανέλθουν εκείνα που αγαπήσαμε, όσα πολύ νοσταλγήσαμε στην ξέφρενη τροχιά μας. Είμαστε κομήτες, θραύσματα φωτεινά του χρόνου που ζούμε κάτω από το φεγγάρι και γράφουμε μία προς μία τις λέξεις του διηγήματος που έρχεται από τον Κέδρο και τον εμβληματικό Βασίλη Βασιλικό. Αυτό είμαστε, σκέφτηκε.

Και τότε ήταν που η παρέα μαρσάροντας σε ένα ανοιχτό, σπορ αμάξι κατάπινε γαλόνια και διασταυρώσεις. Τα κορίτσια, δυο πριμαντόνες χόρευαν στον ρυθμό της μουσικής. Και εμπρός οι δυο εραστές, κρατούσαν τα προσχήματα. Η ησυχία γίνηκε κομμάτια. Την άλλη μέρα βρήκαν τα κομμάτια της διάσπαρτα στον δρόμο. Έκαναν ότι μπορούσαν μα το αναγκαίο, συγκολλητικό υλικό ποτέ δεν βρέθηκε. Και έτσι επιστρατεύτηκε η προθήκη με την λιτή αναφορά σε τρεις γλώσσες. Καθώς συνέτασσαν εκείνη την φράση, κάποιος πρότεινε να πουν την αλήθεια. Και έτσι συμπλήρωσαν στα πόδια της κόρης. «Οι ψεύτικοι διάλογοι, τα ψεύτικα ρούχα της εποχής, τα ψεύτικα ντεκόρ, η φτήνια».

Πήρε να μονολογεί – αυτό κάνουν οι πολύ μοναχικοί άνθρωποι πάντα -, Υπάρχουν όνειρα, Ο Κομήτης του Χάλεϋ και το βιβλίο στην βιτρίνα γύρισε τις σελίδες του, όπως κανείς παίρνει μια βαθιά ανάσα ύπνου μες στην καρδιά της νύχτας. Αύριο κάποιος θα το ξεφυλλίζει, σκόρπιες αναφορές εδώ και εκεί. Μα κάποιος που φυλλομετρά τα όνειρά του, αυτός θα υψωθεί σε αξιώματα πρωτόγνωρα. Αρκεί μια υπενθύμιση για την δυνατότητα, όπως αυτή της ξεχωριστής επανέκδοσης του Κέδρου. Ένα βιβλίο γραμμένο για το όνειρο, το δικό μας, το αλαργινό που ξέφτισε και πάει. Το όνειρο που δεν κοστίζει τίποτε και όμως παραμένει άπιαστο μες στο καθαρτήριο δυο ασβεστωμένων, ελληνικών αιώνων.

[1] Ιωσήφ Λουδοβίκος Άρμανσπεργκ, Αντιβασιλέας που συνόδεψε τον Όθωνα με την ευθύνη της άσκησης της εξουσίας μέχρι την ενηλικίωση του νεαρού, πρώτου βασιλιά του νέου, ελληνικού κράτους.