***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Για την Σμύρνη του ενός αιώνα και όσους δεν θα αναφέρει ποτέ η ιστορία. Φέτος γίνονται εκατό χρονών και εμείς είμαστε ό,τι απομένει από εκείνους. Δανείζονται την φωνή μας σε ένα προσκλητήριο που όμοιό του ποτέ δεν κάλεσε κανείς. Αυτός ο αιώνας τους ανήκει και ίσως κάπου και κάποτε να ακουστούν όσα ονόματα διασώθηκαν, όσες ζωές άφησαν ένα αποτύπωμα προτού χαθούν μες στο πανόραμα της ιστορίας.
Μπογιάτη Ειρήνη, ανταλλάξιμη. Ετών 34, γεννημένη στις Φώκιες. Είπε 11 τραγούδια, έλαβε την αμοιβή της. Κατοικεί το Πέραμα, εις τα προσφυγικά. Εκπαίδευση παρακολούθησε ως την Πέμπτη τάξη του δημοτικού. Την είδα στην ασπρόμαυρη φωτογραφία. Όλα τα έλεγε για εκείνη και είχε μια όψη εύθυμη και γελαστή εμπρός από το σπιτάκι της. Πάει και εκείνο, και η ποδιά της η λερή που σκούπιζε τα χέρια από τις ουσίες της κάθε ημέρας. Τώρα λέει τραγούδια σε δισκάκια των 45 στροφών και πνίγει τον καημό της σε αυτήν την συνήθεια.
Ίσως να πρόκειται για μια σπουδαία ερμηνεύτρια που ετούτο το σημείωμα αγνοεί. Ίσως πάλι για κάποιο πρόσωπο τυχαίο, μια από εκείνες τις γυναίκες , τους άνδρες, τους ανθρώπους με τον πανικό στα μάτια τους. Όσους τα έχασαν όλα σε μια στιγμή και δίχως αποχαιρετισμό με την ζωή τους στα δόντια πέρασαν απέναντι την όχθη της ιστορίας. Πόσα να χάσανε άραγε, πόσα να άφησε πίσω της να παλιώνουν και να κλαίνε αυτή η Ειρήνη Μπογιάτη που περήφανη θα έχει ρίξει τον εαυτό της σήμερα στην ανυπαρξία.
Κανείς δεν θα πει. Μονάχα στις σελίδες της ιστορίας μπορεί να μελετήσει κανείς τις λεπτομέρειες εκείνου του φευγιού. Μα είναι όσα καταγράφει η επιστήμη, πάει να πει πως όλα περιορίζονται σε χρονολογίες, αιτίες και συμπεράσματα όπως επέμειναν οι καθηγητές ενός άλλου καιρού.
Υπάρχουν και άλλοι τόσοι λόγοι, χιλιάδες πνιγμένοι λόγοι στα ανοιχτά της πόλης, λόγοι θαμμένοι στους λόγγους και την ενδοχώρα, με μια χλαίνη στο προσκέφαλο, με μια φωτογραφία. Υπάρχουν λόγοι διάσπαρτοι σε ακτίνα τριακοσίων χιλιομέτρων ως την Αλμυρά Έρημο και ως τον Σαγγάριο. Λόγοι με ονόματα, ηλικίες, ρίζες, αρραβωνιαστικιές. Υπάρχουν στρατιώτες νεκροί από την μοναξιά τους, όταν με κομματιασμένα κορμιά, ανήμποροι από την δίψα παλεύουν με τον άγγελο. Υπάρχει το αίμα αυτής της ζωής που έσβησε, το αίμα που ταξιδεύει τις συνοικίες, που χύνεται στην θάλασσα και φθάνει ως την Νέα Ιωνία, την Ελευσίνα, που ανάβει πικραμένα φουρνέλα στην ράχη του βουνού, χτίζοντας την καινούρια Ελλάδα. Υπάρχει ο Γιώργης, ο Παύλος, ο Θοδωρής, η Κατίνα, η Αλεξάνδρα, η Βέρα, η Αλκμήνη και η Ιφιγένεια, η Αντιγόνη και η Νένα, υπάρχουν παιδιά δίχως ονόματα που αφήσαμε πίσω. Πρόσωπα που η ιστορία δεν καταγράφει, κορμιά που δεν απέμειναν. Σώματα που κάποτε υπήρξαν, παιδιά, γιοι και κόρες, το ανεξάντλητο υλικό μιας άλλης μνήμης, αυτήν την φορά λαϊκής.
Ολάκερη η ιστορία εκείνου του καιρού φυλάσσεται σε σιφονιέρες και σκρίνια, σε παλιά πορτοφόλια που ανήκουν πια σε κάποια πεθαμένη. Πίσω με αχνή γραμματοσειρά, σβησμένα από την πατίνα του καιρού, δυο τρία λόγια, το πού και το ποιος εκείνης της αναπαράστασης. Ολόκληρη η ιστορία εκείνου του καιρού βρίσκεται στο κλειστό από καιρό διαμέρισμα του παππού. Πλάι στο κυριακάτικο κοστούμι και την ρεπούμπλικα, στέκουν οι φωτογραφίες εκείνης της εποχής. Μέρες χρυσές στο Αϊδίνι και την Πέραμο, δυο νέοι με τα πανωφόρια τους στα χέρια, ένα κορίτσι με το παρασόλι της βαλμένο κομψά σε εκείνο τον λατρευτικό χώρο ανάμεσα στον λαιμό και το πλάι του χεριού της. Η γιαγιά Ελένη να μετρά είκοσι καλοκαίρια, πίσω η θάλασσα που ξεθωριάζει. Δεν είδες γιαγιά την ιστορία που ερχόταν με βραχιόλια στα χέρια, με κουδουνάκια στα πόδια, δεν την είδες που μιλούσε για συμφορά.
Πάει να πει πως έξω από τους ιστορικούς σταθμούς που αναδεικνύουν τα πιο αποφασιστικά γεγονότα μιας ιστορίας, ανάμεσα στις γενιές, κάτω στις πόλεις, κυκλοφορούν μνήμες και φήμες και ίσκιοι. Μικρές κληρονομιές από καρδιά σε καρδιά, περί αυτού πρόκειται. Μιλούν για την ζωή εκείνη που τερματίστηκε μες σε ένα καλοκαίρι, λένε για φίλους, συγγενείς, για γονιούς, για δύσκολα βράδια προσφυγικά, για τα σκληρά καλοκαίρια που ποτέ δεν κατόρθωσαν να περάσουν. Λένε για την όψη της πόλης από τα προάστια, για τους λευκούς τοίχους και τις συγυρισμένες καρδιές που πήραν την πίκρα τους και την έκρυψαν για χάρη της ζωής. Και εκείνη άνθισε και όπως αιώνια μπορεί και παλεύει ο άνθρωπος, οι στρατιές των προσφύγων της Μικράς Ασίας άγγιξαν με ανοιχτές καρδιές εκείνο που τους χαρίστηκε. Το λίγο και το φτωχό που τους ανέδειξε σε σύμβολα αξιοπρέπειας.
Επειδή πίσω από τις γραμμές των συνόρων που μετατοπίζονται διαρκώς υπήρξαν κάποτε τα πλήθη της ιστορίας. Οι άνδρες και οι γυναίκες που μέχρι πριν μερικά χρόνια μπορούσαν ακόμη να μιλούν για εκείνες τις μέρες. Άνθρωποι με αγαπημένους γραμμένους μονάχα σε λίστες υπέρ αναπαύσεως πια, ολομόναχοι, δειλά φωσάκια μες στο σκοτάδι του καιρού και μες στην απόσταση που αλλάζει τα συμπεράσματα. Οι άνθρωποι που επέζησαν για να πουν στις επόμενες γενιές όλα όσα ζήσανε, ψυχές δεμένες σε παλιές προκυμαίες συνιστούν το πιο αληθινό και ανθρώπινο κομμάτι της ιστορικής μνήμης. Σε αυτόν τον κόσμο, στις γυναίκες, τους άνδρες και τα παιδιά του μαρτυρικού ’22 που έμαθαν τι σημαίνει διωγμός, στους Αρμένιους που σφαγιάστηκαν κατά μήκος μιας απελπισμένης πορείας, στον Γιώργο, την Δήμητρα, τον Τάσο, την Κλειώ, την Δανάη, την Μαργαρίτα και τον Ηλία, στον Ανδρέα και τον Διονύση από την Σμύρνη, το Κουσάντασι και την Προύσα η ιστορία τους χρωστά τα χρόνια της νιότης. Έναν αιώνα μετά από το τρομερό μαρτύριό τους εμείς στέκουμε στο πλευρό τους αρνούμενοι, στο όνομα της ανθρωπιάς και της συνείδησης να προβούμε σε εκεχειρία με την λήθη. Η λαϊκή ιστορία, ο μύθος, η αλήθεια και τα ονόματα, εκείνες οι απλές ζωές, τροφοδοτούν το εθνικό σκόπευτρο ενός αιώνα, με συγκίνηση και σεβασμό.
Αν η μνήμη σημαίνει τον χώρο που κάτι συμβαίνει δυο φορές, φέτος, με την συμπλήρωση ενός αιώνα από τον μαρτυρικό διωγμό της Σμύρνης, η Ελλάς οφείλει να σκύψει το κεφάλι εμπρός στις εκατοντάδες χιλιάδες των ανθρώπων που με τον θάνατο και τον αγώνα της επιβίωσης, με την τέχνη και την αντοχή τους σήκωσαν περήφανα τον σταυρό που η ιστορία επιφύλασσε για εκείνους. Είναι η Δανάη, ο Τάσος, η Μαργαρίτα, η Δήμητρα, είναι το θάρρος το μνημειώδες, πράγματα στοιχειώδη και συλλογικά που ανασαίνουν ακόμη κάτω από την καταστροφή και την ομορφιά εκείνου του κτιστού κόσμου.
Cover Photo: Σκηνές τοποθετημένες σε πλατεία στον Πειραιά για την πρόχειρη στέγαση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
