***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Μπορεί κανείς να τους αντικρίσει με τα λερά τους ρούχα εμπρός από το στρατιωτικό αντίσκηνο. Μπορεί να πάρει μια γεύση από την τραγωδία που τους επιφύλασσε η τρομερή ζωή. Αν κανείς σταθεί με σεβασμό και σιωπή εμπρός τους, μπορεί ίσως να διακρίνει το αποτύπωμα ενός ολόκληρου πολιτισμού που έσβησε έναν αιώνα πίσω. Θυμίζουν τραγικούς ήρωες, κάτι πονεμένους Οιδίποδες που αγάπησαν βαθιά την μητέρα Ελλάδα και προδόθηκαν. Κάτω από τα ρούχα τους κρύβουν ένα ακοίμητο θησαυρό και εκείνη την θράκα που καίει την καρδιά και όλο ζητά την επιστροφή που ποτέ δεν θα έρθει. Οι άνθρωποι στις φωτογραφίες που διασώζουν την περίοδο της μικρασιατικής καταστροφής διδάχτηκαν τον ρυθμό του πόνου. Έστησαν και πάλι μια ζωή στο Περιστέρι, την Ελευσίνα, την Κηπούπολη, την Δραπετσώνα μα έμελε να είναι στείρα και αδειανή. Μόνο στην φαντασία τους κρατήθηκε ζωντανό εκείνο το περιβόλι με τα φύλλα τα πυκνά , μονάχα στην καρδιά τους απέμεινε ανάπηρο και ζωντανό, το όραμα της Μικρασίας. Και έπειτα κατακλύστηκαν από ήχους φοβερούς εργοστασίων και από συλλαλητήρια και μπαλκόνια με πολύχρωμες σημαίες που εξακόντιζαν για πάντα λόγια αδειανά για μεταπολιτεύσεις και χρόνια καλά. Χόρτασαν την πείνα τους με το φαγητό της κόλασης, μαγειρεμένο στην φλόγα και τον διωγμό, το πικρό τους το ψωμί ποτέ δεν το αγάπησαν. Και ερχόταν κάποτε μια ώρα θλιβερή και πένθιμη που στήνανε τις ψάθινες καρέκλες τους με την ανατολή στο μέτωπο. Και έκλαιγαν και η μυστική τους ζωή ξυπνούσε και έδιναν στα πουλιά της πλάσης το μυστικό τους μήνυμα να το πάνε ως τ΄Αϊδίνι που δεν άλλαξε ποτέ. Πολύ αργότερα βρήκαν μες στους κόλπους της αιωνιότητας το υλικό που χρειάζονται και έτσι με το όνειρο επέζησαν πέρα από τις πικρές τους βιογραφίες. Πρόκοψαν και μπόλιασαν την ελληνική τέχνη με εκείνο το αρχέγονο υλικό που αντλεί από τον παλμό του κόσμου και αποστρέφεται τις φιλολογίες.

Ανάμεσά τους η Έλλη Σουγιουλτζόγλου – Σεραϊδάρη, εκείνη η σπουδαία φωτογράφος που έμεινε γνωστή με το όνομα Nelly. Γεννημένη στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας έφθασε στην Αθήνα με την οικογένειά της λίγο μετά την καταστροφή. Ο φακός της αποθανάτισε όλες τις σπουδαίες μορφές της εποχής της, διασώζοντας την σημασία τους μες στους αιώνες.  Ο Κωστής Παλαμάς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτέλεσαν πρόσωπα της φωτογραφικής της δραματουργίας. Οι σπουδές που ακολούθησε στην Δρέσδη πλάι σε σπουδαίους καθηγητές της εποχής ανέδειξαν την ματιά της και την καθιέρωσαν στην συνείδηση της ελληνικής τέχνης.

Κάποιος κοιτάζει τις ασπρόμαυρες λήψεις της. Απεικονίζουν την μυθική χορεύτρια Μόνα Πάεβα, μια λευκή γραμμή μες στους αιώνες, μια ξαφνική και αναπάντεχη συνέχεια στο ιδεώδες της ομορφιάς που υπέδειξε ο Πραξιτέλης. Η χορεύτρια ισορροπεί πάνω στα συντρίμμια της αθηναϊκής ακρόπολης και ως σήμερα μια ολόκληρη πόλη κάπου κάπου ξαναζεί την εποχή της μέσα από τις επιδέξιες ασκήσεις της Πάεβα. Η πόλη και η ομορφιά κερδίζουν στα σημεία. Μια ανθρώπινη φιγούρα, ίδια με εκείνες τις χορεύτριες των ιερών χωρών, μια ιέρεια που διασώζεται για πάντα μες στην απροσμέτρητη πια απόσταση. Και η Nelly με τον φακό της που δεσμεύει κάτι περισσότερο από μια τεράστια και διαχρονική πραγματικότητα. Η Μόνα Πάεβα χαρίζει λίγη φυσικότητα ακόμη σε αυτήν την μαρμάρινη προέκταση του λόγου και της πράξης και μια εποχή, ένα θεμελιώδες κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας αφήνει το ίχνος του για πάντα. Ένα κομμάτι ύφασμα λινό που σαλεύει σαν γυάλινος καπνός οριοθετεί αυτήν την κορυφαία συναλλαγή της Nelly που στο αποστακτήριο του φακού της υπογραμμίζει με έναν τρόπο ηρωικό και μετέωρο, το γράμμα και τον νόμο ενός ολόκληρου πολιτισμού. Η Μόνα Πάεβα δεν είναι άλλο από εκείνον τον στυλοβάτη που χρόνια μετά, συγκρατεί με ομορφιά, με χάρη και με δύναμη τους αρχαίους κίονες. Εκείνες οι φωτογραφικές πλάκες συνθέτουν μερικές από τις πιο βαθυστόχαστες απεικονίσεις που αρνούνται κάθε πορνογραφία στο όνομα και την πυκνότητα του αρχαίου, ελληνικού κάλλους. Μες στις παγωμένες της κινήσεις της Πάεβα, μια ολόκληρη εποχή φωτίζεται, μια εποχή δίχως ίχνος από την φοβερή ρυτίδα του θανάτου.

Η Nelly χάρισε στην Πάεβα την όψη ενός ατόφιου κιονόκρανου, ενός γυμνωμένου επιστηλίου που απόψε προβάλλεται από την Προύσα ως την Αθήνα, ως μες στους πιο σπουδαίους, ελληνιστικούς αιώνες. Πλάι στην διάσημη χορεύτρια που ισορροπεί κάτω από τον αττικό ουρανό στέκει ο χρόνος που η Nelly φυλάκισε μες στις βαθυστόχαστες, τις μεταφυσικές της λήψεις.

Γεννήθηκε στις 3 Νοεμβρίου του 1898 και ταξίδεψε πίσω στους κρεμαστούς της κήπους έναν αιώνα μετά. Στις 8 Αυγούστου του 1998 η Nelly κερδίζει για την ίδια την αθανασία που με τις λήψεις της απλόχερα χάρισε στο έργο της.

Cover photo: Hugo Erfurth, Public domain, via Wikimedia Commons

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.