***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
***Γράφει η Μαρίνα Αποστόλου
Είναι γεγονός ότι η σύγχρονη ελληνική δραματουργία περιλαμβάνει ευάριθμα μονολογικά θεατρικά έργα, κυρίως με ρόλους γυναικείους. Αυτή τη στιγμή, δηλαδή την τρέχουσα χειμερινή θεατρική περίοδο, το κοινό μπορεί να παρακολουθήσει έναν σημαντικό αριθμό από αυτούς τους μονολόγους που στο επίκεντρό τους έχουν την αναδρομή των δραματικών προσώπων στο παρελθόν τους, τα παθήματα και τα βιώματά τους, την έκφραση του παράπονου και της μελαγχολίας που νιώθουν για όσα στερήθηκαν, τη σχέση τους με τα παιδιά τους, με το αντίθετο φύλο, την αγάπη τους για τη ζωή και τη διεκδίκηση αυτής, με την ευτυχία να είναι ένα μόνιμο ζητούμενο.
Πού οφείλεται όμως αυτή η συνεχής παραγωγή γυναικείων μονολογικών κειμένων; Τι εμπνέει τους δραματουργούς και τι γονιμοποιεί τη σκέψη τους; Πού συγκλίνουν και πού αποκλίνουν μεταξύ τους τα έργα αυτά; Ας εξετάσουμε τέσσερα δραματικά κείμενα που παρίστανται εφέτος στις αθηναϊκές θεατρικές σκηνές με σκοπό να εντοπίσουμε τα υλικά που επιλέγουν οι δημιουργοί τους αλλά και τη στόχευσή τους.
Άκου καθώς περνάει: Ο μονόλογος της Μαρίας Μαραγκουδάκη, τον οποίο ερμηνεύει και σκηνοθετεί η ίδια καθώς και επιμελείται μουσικά και σκηνικά – ενδυματολογικά, αποτελεί επί της ουσίας, τη ζωή μιας γυναίκας σε εικοσιτρία στιγμιότυπα. Αυτός ο αριθμός αυτόματα σημαίνει ότι το έργο διέρχεται τη ζωή της πρωταγωνίστριας από την αρχή ίσα με το τέλος της. Για την ακρίβεια, πρόκειται για σταθμούς στην πορεία της Μερόπης, μιας αστής, κατοίκου Αθηνών, που ξεκινά την αφήγηση από την ώρα που φοιτάει στο δημοτικό σχολείο και φτάνει μέχρι τη στιγμή που καταλήγει μόνη στο δωμάτιο ενός οίκου ευγηρίας. Η ιστορία της Μερόπης δεν συγκλονίζεται από φοβερά και τρομερά γεγονότα, δεν περιέχει κακοποίηση ή ακραίες καταστάσεις που σοκάρουν και θλίβουν και άρα ερεθίζουν τις αισθήσεις. Απεναντίας, είναι η «συνήθης» ζωή μιας γυναίκας που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πρωτεύουσα, σπούδασε, ονειρεύτηκε, παντρεύτηκε, έγινε μητέρα, εργάστηκε, χώρισε, στήριξε τον γιο της και εξεπλάγη με τις τάσεις της νέας γενιάς όταν πια ωρίμασε ηλικιακά. Ο θεατής παρακολουθεί τη γραμμική εξέλιξη του δραματικού αυτού χαρακτήρα και αναγνωρίζει στο πρόσωπό του πολλά με τον ίδιο κοινά στοιχεία, δυσκολίες, χαρές και εμπειρίες εν γένει: την παιδική ηλικία, την αισθητηριακή ολοκλήρωση, την εφηβεία, τις πανελλαδικές εξετάσεις, το πρώτο μεροκάματο, τους κακόβουλους συγγενείς, τον γάμο, τη γονεϊκότητα, τις επαγγελματικές δυσκολίες, την αναζήτηση βοήθειας σε ειδικό, την απώλεια της προσωπικής ισορροπίας, την εγκατάλειψη, την εύρεση παρηγοριάς σε ένα κατοικίδιο ζώο. Η Μαραγκουδάκη λοιπόν εμπνέεται από την ίδια τη ζωή, τη ρουτίνα της, τα βασικά της στάδια, τον ρεαλισμό, την αμιγώς ανθρώπινη διάσταση, το στοιχείο του αναμενόμενου, σχεδόν προδιαγεγραμμένου που δεν διαταράχτηκε από εκπλήξεις αλλά και τη διάθεση να προειδοποιήσει το κοινό να αποφύγει μια ζωή που μπορεί να το απογοητεύσει, ιδίως όταν θα έχει φτάσει στο γήρας. Αναρωτιέται κανείς αν άραγε αυτό είναι που μας περιμένει, δηλαδή ένα ατυχές μέλλον στο γηροκομείο μετά συνεχή αγώνα για αξιοπρεπή επιβίωση. Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος με τον οποίο μεταβαίνει η Μερόπη από τη μία φάση της ζωής στην άλλη επί σκηνής με τη βοήθεια οπτικοακουστικού υλικού αλλά και πολυάριθμων εναλλασσόμενων ζευγαριών παπουτσιών.
Η μάνα αυτουνού… Έλλη Ζάχου Ταχτσή: Ο μονόλογος της Κικής Μαυρίδου δεν είναι απλά ένα ακόμη θεατρικό έργο. Εδώ έχει πραγματοποιηθεί από την πλευρά της δραματουργού ιστορική έρευνα πάνω στη ζωή του λογοτέχνη Κώστα Ταχτσή και κυρίως πάνω στη ζωή της μητέρας του Έλλης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με ένα σπαρακτικό κείμενο με λίγες ανάσες ανακούφισης στα σχετικά σύντομα διαστήματα ηρεμίας και χαράς που βίωσε η μητέρα του συγγραφέα. Τον ρόλο ενσαρκώνει η Ράνια Σχίζα σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Λάσκαρη. Ένα κείμενο κανονικό ντοκουμέντο με πυκνά δραματικά γεγονότα και ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία για την Ελλάδα περισσότερο από τον μεσοπόλεμο και έπειτα. Όπως είναι προφανές, η δραματουργός κινητοποιείται από τα πραγματικά γεγονότα αναφορικά με την πορεία της Έλλης Ζάχου Ταχτσή με αφετηρία τη μετακόμιση της οικογένειάς της στη Θεσσαλονίκη, το διαζύγιο των γονιών της και τον δικό της αποτυχημένο γάμο. Ο φακός της Μαυρίδου φωτίζει την κακοποίηση και τις κακουχίες που η Έλλη υφίστατο εξαιτίας του άντρα της αλλά και τον βιασμό του Κώστα σε νεαρή ηλικία από άλλα αγόρια στον Όλυμπο όπως και την μετέπειτα εκδήλωση της ομοφυλοφιλικής του ταυτότητας που ποτέ δεν έγινε αποδεκτή από τη μητέρα του. Ανέχεια, παράνοια, καταχρήσεις, σκληρότητα, βία σωματική και λεκτική που την εποχή εκείνη δεν ήταν κολάσιμες, σεξουαλική ιδιαιτερότητα, γονική απόρριψη αλλά και ένας πασίγνωστος νεοέλληνας μυθιστοριογράφος τα άκρως διεγερτικά υλικά της συγγραφέως που φαίνεται να θέτει ως στόχο και την ενημέρωση / διδασκαλία χωρίς όμως ύφος διδακτισμού αλλά και τη συγκίνηση. Λιτό, δωρικό σκηνικό χωρίς πολλά σκηνικά αντικείμενα μήτε αλλαγή ενδύματος, όπως στον πρώτο υπό εξέταση μονόλογο, αλλά με κοινό σημείο τη σύντομη, σποραδική βιντεοπροβολή που συμπληρώνει αισθητικά και νοηματικά και τις δύο παραστάσεις.
Σε αντίθεση με τον μονόλογο της Μαραγκουδάκη που τοποθετείται χρονικά στο σήμερα και περιγράφει τη διαδρομή μιας πιο αναγνωρίσιμης από τους θεατές φιγούρα, η Κική Μαυρίδου μας ταξιδεύει στο χθες σε μια Θεσσαλονίκη ακόμα με λάσπη και κάρα και τους Τούρκους να έχουν αποχωρήσει εσπευσμένα πουλώντας φθηνά τα σπίτια τους ενώ ευφυείς επιχειρηματίες κέρδιζαν χρήματα αρκετά να θρέψουν και νόμιμη σύζυγο και ερωμένη την ώρα που άλλοι οικογενειάρχες δεν ήταν ικανοί ούτε το ενοίκιο να πληρώσουν με αποτέλεσμα την έξωση. Η Μαραγκουδάκη πιο γνώριμη, πιο οικεία, πιο κοντινή, η Μαυρίδου πιο σκληρή μέσα από τη δράση μιας μάνας όλο απωθημένα. Κάπου εκεί συναντιέται με την Αφροδίτη, το πρωταγωνιστικό πρόσωπο της Τάνιας Χαροκόπου στον έτερο μονόλογο με τίτλο Αντίο μαμά.
Αντίο μαμά: Η σχέση μητέρας και γιου ομοφυλόφιλου συνιστά τον πυρήνα του εν λόγω μονολόγου. Βρισκόμαστε στη σύγχρονη εποχή με μια γυναίκα να έχει γνωρίσει τη μητρότητα κι αυτή πολύ νωρίς όχι όμως με έναν σύζυγο που της επιβάλανε αλλά με έναν άντρα που υποτίθεται ότι επέλεξε η ίδια. Το ειρωνικό σχόλιο «υποτίθεται» έγκειται στο γεγονός ότι η Αφροδίτη προέβη σε έναν γάμο βεβιασμένα και κατόπιν νεανικού ενθουσιασμού και λόγω της αφόρητης καταπίεσης από τον αυταρχικό πατέρα της. Στον ρόλο της σαραντάχρονης μάνας η Μαρία Παπαλάμπρου και στο σκηνοθετικό τιμόνι ο Λεωνίδας Λοϊζίδης.
Το ζήτημα της αποδοχής καθώς και της απόδοσης ευθυνών είναι τα δύο ευδιάκριτα κοινά πεδία ενδιαφέροντος της Μαυρίδου και της Χαροκόπου. Βέβαια, η Χαροκόπου τοποθετεί τη δράση στο σήμερα και η Αφροδίτη που έχει συλλάβει δεν ανήκει στις γυναίκες που έχουν υποστεί σωματική βία ή στερήσεις σε σημείο εξαθλίωσης. Ωστόσο, η βία στην περίπτωση της ζωής της Αφροδίτης ασκείται πιο ήπια μεν αλλά είναι πάντα τραυματική μέσω των απαγορεύσεων από τον πατέρα της και της ανωριμότητας από τον πρώην σύζυγό της. Το να απορρίπτει η ίδια το παιδί της είναι μορφή βίας (η χειρότερη όπως ο γιος της δηλώνει στο γράμμα που της απευθύνει) όπως βία είναι και η ανελέητη κριτική και η ρατσιστική αντιμετώπιση από τον οικογενειακό κύκλο. Βία, τέλος, είναι να διαγράφει κανείς τον γονιό του που έχει θυσιάσει τη νεότητά του, που έχει παραμερίσει τα προσωπικά του δικαιώματα για αναστήσει τα παιδιά του, βία είναι και όταν εκείνος μετανιώνει για τις πράξεις του και όταν αποτυγχάνει να επικοινωνήσει και να φανεί αποτελεσματικός προβαίνει σε απάνθρωπες δηλώσεις που πληγώνουν ψυχικά το παιδί του. Στη Χαροκόπου ο άνθρωπος φλερτάρει με τον θάνατο και συνέρχεται εν τέλει μέσω της πιθανότητας κατάληξης σε αυτόν πρόωρα. Έτσι, το παραλίγο τέλος γίνεται μια νέα αφετηρία στην ενδοοικογενειακή σχέση με τη μητέρα να προτρέπει τον γιο να ξεπεράσει τα επιβεβλημένα όρια. Τι συμβαίνει όμως όταν τα ορθώς επιβεβλημένα όρια, έτσι όπως ορίζονται από τους γραπτούς και τους άγραφους νόμους παραβιάζονται εσκεμμένα; Ιδού το κεντρικό θέμα του μονολόγου Η Σάντρα στο φως.
Η Σάντρα στο φως: Στον μονόλογο αυτό του Άκη Δήμου, που σκηνοθετεί η Χρύσα Καψούλη και πρωταγωνιστεί η Κατερίνα Τσολίγκα, ο θεατής συστήνεται με τη Σάντρα, μια γυναίκα που έχει πέσει θύμα ενός επιτήδειου καλλιτέχνη με τον οποίο είχε ερωτικό δεσμό. Ο σύντροφός της, με καταγωγή από τον Καναδά, απαθανατίζει τις προσωπικές τους στιγμές και τις διαχέει στο ίντερνετ χωρίς τη συναίνεση της ιδίας. Η τελευταία το μαθαίνει συμπτωματικά μέσω του Τρύφωνα, με τον οποίο ο Δήμου δεν διευκρινίζει τι σχέση διατηρεί (φίλος, σύντροφος και αυτός ή και σύζυγος;) και την κατάλληλη στιγμή αντιδράει δημόσια και κατόπιν, όπως προκύπτει, το καταγγέλλει στις Αρχές. Ο δραματουργός μιλάει μέσα από το έργο του για την έμφυλη βία, η οποία ενώ υφίσταται διαχρονικά, το τελευταίο μόλις διάστημα έχει ξεκινήσει σταδιακά να εξωτερικεύεται στην Ελλάδα με τα θύματα να διεκδικούν την αξιοπρέπειά τους. Το πιο σημαντικό δε είναι ότι τολμάει και φωτίζει τη σκοτεινή πλευρά της τέχνης. Εκείνης που δεν γνωρίζει όρια, που διέπεται από διαστροφή και που βαφτίζει την ασυδοσία δημιουργία. Τόσο που λαμβάνει αναγνώριση από τους ”κριτές” με χρηματικά βραβεία, τόσο που δεν έχει κανένα ιερό και όσιο. Ταυτόχρονα δε, ανοίγει και η ατέρμονη συζήτηση περί ατιμωρησίας ή ελαστικής αντιμετώπισης που ευνοούν τις χυδαίες και παραβατικές ενέργειες.
Συνεπώς, και πάλι η βία εις βάρος των γυναικών έρχεται να οπλίσει ως θεματική το χέρι του συγγραφέα με το ταυτόχρονο «κατηγορώ» ενάντια στη σαθρή όψη της τέχνης και της επικρότησής της. Η γυναίκα πλήττεται από τον δόλιο άντρα, κερδίζει ως υποστηρικτές τους θεατές και ταρακουνάει την κοινωνία που αιώνες τώρα προτιμά να σιωπά. Κι ενώ μέχρι στιγμής, η προβολή σύντομων βίντεο απλώς χρωμάτιζε ελαφρώς τις παραστάσεις (Η μάνα αυτουνού… Έλλη Ζάχου Ταχτσή και Άκου καθώς περνάει) εδώ τα πολυάριθμα βίντεο στους τοίχους του θεάτρου συμβαδίζουν κανονικά με την ερμηνεία του δραματικού κειμένου. Σκηνικά αντικείμενα δεν υπάρχουν, παρά ένα σκαμπό με ροδάκια ενώ το παράθυρο της σκηνής ανοίγει για να μπει φως όπως ανοίγει και η πόρτα δύο φορές στο Αντίο μαμά με την Αφροδίτη να ελπίζει πως επέστρεψε ο γιος της. Η Σάντρα είναι προκλητικά ντυμένη, σαν σκεύος ηδονής, σαν αντικείμενο πόθου και ικανοποίησης με τα ψηλά τακούνια να της δίνουν το ύψος που όσο την ανεβάζει τόσο κιόλας τη μειώνει.
Αναμφισβήτητα, η παραγωγή τόσων θεατρικών μονολόγων δεν είναι τυχαία. Αφενός, τα κείμενα αυτά έχουν σαφώς περισσότερες πιθανότητες να παρασταθούν για οικονομικούς λόγους (ένας / μία ηθοποιός σε έναν μικρό σκηνικό χώρο ακόμα και καθημερινές ημέρες) αλλά συνάμα χορταίνουν τη δίψα του θεατή να ακούσει κάτι που θα δονήσει τις αισθήσεις του, κάτι που θα τον κάνει να αναρωτηθεί για την κοινωνία όπου ζει και της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι. Είναι σίγουρα γοητευτικό να παρακολουθεί κανείς μια γυναίκα να αφηγείται γεγονότα και εμπειρίες ζωής, να ταυτίζεται και να διαφοροποιείται μαζί της, να ενίσταται ενδεχομένως και να καταλήγει σε συμπεράσματα. Χωρίς πολλά πρόσωπα και ονόματα επί σκηνής και δράση με αλλεπάλληλες σκηνές που επί μία ή μιάμιση ώρα ενδέχεται να συγχύσουν τον θεατή αλλά με ένα μόνο πρόσωπο που θίγει ευαίσθητα και σύγχρονα ή και ιστορικά ζητήματα, η θέαση αποδεικνύεται πιο απολαυστική, πιο ικανοποιητική. Ίσως κιόλας επειδή αυτός ο ένας / η μία ηθοποιός καλείται να ανταποκριθεί άριστα στην αποστολή του / της χωρίς κανένα περιθώριο αποτυχίας ή ελλειμματικής απόδοσης με τα μάτια όλης της πλατείας να είναι στραμμένα σταθερά πάνω του / της αδιάλειπτα καθόλη τη διάρκεια της παράστασης.
**** Η Μαρίνα Αποστόλου γεννήθηκε το 1981 στην Αθήνα όπου και ζει μόνιμα. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στο θέατρο με άριστα και ασχολείται συστηματικά με την κριτική ανάλυση θεατρικών παραστάσεων με έμφαση στο δραματικό κείμενο. Διατηρεί το ιστολόγιο Θεατρικές απόψεις www.theatrikesapopseis.blogspot.com .
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
