***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Όλοι γνωρίζουμε τον Σωκράτη, τον φιλόσοφο που θεμελίωσε τη δυτική σκέψη και του οποίου η θανατική καταδίκη σήμανε το τέλος του αθηναϊκού Χρυσού Αιώνα. Η εικόνα μας γι’ αυτόν προέρχεται κυρίως από τον Πλάτωνα και τον Ξενοφώντα – άνδρες που τον συναναστράφηκαν όταν πια ήταν πενηντάρης και γνωστή φυσιογνωμία της Αθήνας.
Στην καρδιά της ιστορίας του, όμως, υπάρχει ένα μυστήριο: Τι έκανε τον νεαρό Σωκράτη φιλόσοφο; Τι τον οδήγησε να αναζητήσει με τόση επιμονή, θυσιάζοντας την κοινωνική αποδοχή και στο τέλος την ίδια τη ζωή του, έναν νέο τρόπο σκέψης και σύλληψης της ανθρώπινης ύπαρξης;
Σε αυτή την ανατρεπτική βιογραφία, ο Αρμάν ντ’Ανγκούρ διερευνά τα πάθη και τα κίνητρα του νεαρού Σωκράτη, καταδεικνύοντας πώς ο έρωτας τον διαμόρφωσε στον φιλόσοφο που προοριζόταν να γίνει. Σκιαγραφεί έναν Σωκράτη που δεν έχουμε ξαναδεί: ηρωικό πολεμιστή, αθλητικό παλαιστή και χορευτή – και παθιασμένο εραστή. Και αποκαλύπτει ποια ήταν η γυναίκα που ο ίδιος ισχυριζόταν ότι τον ενέπνευσε να αναπτύξει τις ιδέες που αιχμαλωτίζουν τη σκέψη μας εδώ και 2.500 χρόνια.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ (απόσπασμα)
Κατεβάζοντας τον Σωκράτη από τα σύννεφα
Ο γιγάντιος βραχίονας ενός ξύλινου γερανού ταλαντεύεται αργά από τα αριστερά προς το κέντρο της σκηνής. Ένα μεγάλο ψάθινο καλάθι είναι κρεμασμένο από τις άκρες με τριχιές, μέσα στο οποίο κάθεται ένας ηθοποιός με προσωπείο και τα πόδια του κρέμονται κωμικά και απρεπώς από το κάθισμα του καλαθιού. Ο γερανός σταματά τρίζοντας, ενώ το καλάθι αιωρείται ακόμα απαλά από τα σκοινιά του. Από τη λικνιζόμενη κούρνια του αφ’ υψηλού, ο Σωκράτης προφέρει τα πρώτα του λόγια με αλαζονεία:
«Θνητέ μου φίλε, τι ζητάς από μένα;»
Κάθομαι στο γραφείο μου στην Οξφόρδη και φαντάζομαι τη στιγμή που η μορφή του «Σωκράτη» κάνει την εμφάνισή της στην κωμωδία του Αριστοφάνη Νεφέλες. Μαζί μου είναι δύο ενθουσιώδεις φοιτητές που παρακολουθούν το μάθημά μου. Πρόκειται για το σύγχρονο ακαδημαϊκό ισοδύναμο της σωκρατικής μαιευτικής, καθώς ο δάσκαλος προσπαθεί να αποσπάσει απαντήσεις από τους μαθητές, υποβάλλοντας τις ιδέες και τις υποθέσεις τους σε κριτική ανάλυση. Οι ακτίνες του ήλιου περνούν μέσα από τα χωρίσματα των παραθύρων, καθώς οι φοιτητές διαβάζουν ο καθένας με τη σειρά του τις εργασίες τους πάνω στο τι αντιπροσωπεύει ο «Σωκράτης» στην κωμωδία αυτή. Το βασικό νόημα των επιχειρημάτων και των δύο είναι ότι το έργο, το οποίο ανέβηκε για πρώτη φορά σε δραματικούς αγώνες στην αρχαία Αθήνα το 423 π.Χ., αναπαριστά με άδικο τρόπο τις πράξεις του φιλοσόφου και θα πρέπει να το εκλάβουμε αμιγώς ως κωμική παράσταση μπουρλέσκο – αυτό ήταν το εμπόρευμα του Αριστοφάνη, ο οποίος έμελλε να γίνει ο μεγαλύτερος κωμωδιογράφος της εποχής του, αλλά εκείνη τη χρονιά, λίγο μετά τα είκοσι, διάνυε τα πρώτα βήματα της σταδιοδρομίας του.
Ο «θνητός φίλος» στον οποίο απευθύνεται ο χαρακτήρας του Σωκράτη στο έργο είναι ένας γέρος χωριάτης με το όνομα Στρεψιάδης, ο αντιήρωας της κωμωδίας. Ο Στρεψιάδης εμφανίζεται στη σκηνή στην αρχή της κωμωδίας να στριφογυρνά γεμάτος αγωνία στο κρεβάτι του. Η αιτία της αϋπνίας του, όπως λέει στο κοινό, είναι ο άσωτος γιος του, ο Φειδιππίδης, ο οποίος είναι βαθιά χωμένος στα χρέη καθώς αγοράζει και συντηρεί άλογα ράτσας. Αυτό ήταν το αντίστοιχο για έναν νέο του 5ου π.Χ. αιώνα από καλή οικογένεια μ’ έναν σημερινό νέο που κατασπαταλά τα χρήματα της οικογένειάς του σε γρήγορα αυτοκίνητα. Ανήσυχος για το πώς θα πληρώσει τα χρέη του γιου του, ο Στρεψιάδης, το όνομα του οποίου συνδηλώνει τον «ανεμοστρόβιλο» (θα μπορούσε να μεταφραστεί στα αγγλικά με το στιλ του Ντίκενς ως «Artful Twister», δηλαδή «πανούργος ανεμοστρόβιλος»), μας λέει ότι έχει καταστρώσει ένα ευφυές σχέδιο. Έχει ακούσει ότι ο Σωκράτης διευθύνει μία σχολή που ονομάζεται «Φροντιστήριο», όπου οι μαθητές διδάσκονται να επιχειρηματολογούν για κάθε περίσταση και να νικούν. Αντί λοιπόν να προσπαθεί να αποπληρώσει τα δάνεια του γιου του, αποφαίνεται ο Στρεψιάδης, θα στείλει τον Φειδιππίδη στη σχολή, ώστε ο νέος να μάθει πώς να αποφύγει τα χρέη του χρησιμοποιώντας επιχειρηματολογία. Αυτό μοιάζει να είναι η τέλεια λύση στις ανησυχίες του γέρου άνδρα. Αλλά ο Φειδιππίδης δεν θα πάρει. Μέλος της κλίκας των μοντέρνων νέων της Αθήνας, τρομάζει στη σκέψη ότι θα συναναστρέφεται τον Σωκράτη και τους ρακένδυτους και κοκαλιάρηδες διανοούμενους που παρακολουθούν τα μαθήματα στο Φροντιστήριο – νέοι σαν τον Χαιρεφώντα, τον σκελετωμένο ακόλουθο του Σωκράτη με τα μακριά μαλλιά, που φέρει το παρανόμι «νυχτερίδα» και λέγεται ότι κάποτε περιπλανήθηκε για να φτάσει να ρωτήσει το Μαντείο των Δελφών εάν «υπάρχει κάποιος σοφότερος από τον Σωκράτη» και να λάβει την απάντηση «όχι». Καθώς απέτυχε να πείσει τον γιο του να γραφτεί στη σχολή, ο Στρεψιάδης αποφασίζει να παρακολουθήσει ο ίδιος τα μαθήματα. Παρουσιάζεται, λοιπόν, στην πόρτα του Φροντιστηρίου και ένας υπερόπτης φοιτητής τού δίνει μία σύντομη περιγραφή των δραστηριοτήτων της σχολής. Περιδιαβάζοντας τους χώρους της σχολής, βλέπει κάποιους εσώκλειστους φοιτητές να έχουν διπλώσει στα δύο για να εξετάσουν γήινα φαινόμενα, με τα οπίσθιά τους να δείχνουν προς τα πάνω στον ουρανό για να εξερευνήσουν (σύμφωνα με τον ξεναγό του Στρεψιάδη) τα ουράνια φαινόμενα.
Αφού σχολίασε με ανέμελη άγνοια τα περίεργα αντικείμενα –μία μεγάλη σφαίρα κι έναν χάρτη της Ελλάδας– που αναπαριστούν τη μελέτη της αστρονομίας και της γεωγραφίας, ο Στρεψιάδης διακρίνει τον ίδιο τον Σωκράτη, τον αρχιδάσκαλο, να αιωρείται μέσα στο καλάθι του στην άλλη πλευρά της σκηνής. «Έι, Σωκράτη!» τον φωνάζει καλοπιάνοντάς τον, «Έι, Σωκρατάκη μου!» Αυτό είναι το σύνθημα για να τεθεί σε κίνηση ο γερανός – μπορούμε να φανταστούμε έναν μυώδη, ιδρωμένο σκλάβο να κάθεται καβάλα στη βάση του μηχανισμού. Γραπώνοντας τις λαβές του γερανού, τα δυνατά χέρια του τεντώνονται για να μανουβράρουν προς το κέντρο της σκηνής τον μεγάλο ξύλινο βραχίονα, από τον οποίο κρέμεται ένα καλάθι που περιέχει έναν επιβάτη με γελοίο προσωπείο.
Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ είναι Βρετανός ακαδημαϊκός και τσελίστας, καθηγητής κλασικών σπουδών στο Jesus College της Οξφόρδης από το 2000. Έχει κάνει έρευνα και δημοσιεύσεις σε πολλούς τομείς των αρχαιοελληνικών σπουδών, όπως η μουσική, η ποίηση και ο νεοτερισμός στην αρχαία Ελλάδα, θέμα της μονογραφίας του The Greeks and the New: Novelty in Ancient Greek Imagination and Experience . Έχει μελετήσει ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική μουσική με υποτροφία της Βρετανικής Ακαδημίας και έχει εκδώσει μαζί με τον Τομ Φίλιπς το έργο Music, Text and Culture in Ancient Greece.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
