***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
O Hans Fallada αποτελεί έναν συγγραφέα με εγνωσμένες λογοτεχνικές περγαμηνές, που δημιούργησε συγγραφικά παλίμψηστα με «τρόπο απόλυτα ρεαλιστικό, χωρίς ίχνος εξιδανίκευσης», όπως επισήμαινε ο Herman Hesse.
Πίστευε πως «η λογοτεχνία ζει από την αντίθεση ανάμεσα στο καλό και στο κακό» και πάλευε με προσήλωση για να φωτίσει αυτές τις αντιθέσεις. Αυτό κάνει και στο αριστούργημά του, «Ο πότης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη, σε εξαιρετική μετάφραση της Έμης Βαϊκούση, που έχει επιμεληθεί και ένα πολύ φροντισμένο επίμετρο.
Πρωταγωνιστής στην ιστορία είναι ο Έρβιν Ζόμερ, ένας καλοβαλμένος άνδρας με οικονομική άνεση, που διάγει μια ζωή ζηλευτή. Διαθέτει κερδοφόρα επιχείρηση, γυναίκα άξια και ικανή να φέρνει εις πέρας τόσο τις οικογενειακές όσο και τις επαγγελματικές υποχρεώσεις και απολαμβάνει υψηλή υπόληψη ανάμεσα στους κατοίκους της πόλης όπου μένει. Η συμπεριφορά του είναι παραδειγματική, μέχρι που οι δουλειές αρχίζουν να παίρνουν την κάτω βόλτα και το ρίχνει στο ποτό – στην αρχή από απλή περιέργεια να δοκιμάσει, αλλά ύστερα από μια σχεδόν παροξυσμική εμμονή.
Το ποτό «μπορεί να βάλει το ψέμα ακόμα και στου πιο έντιμου ανθρώπου το στόμα» και ο Έρβιν θα ξεκινήσει από μικρά, αθώα, ακίνδυνα ψέματα, που σταδιακά μεγαλώνουν, καταφέρνοντας να τον αλλάξουν. Η καθημερινότητά του αρχίζει να μεταβάλλεται, αποτραβιέται από τον αστικό καθωσπρεπισμό, χωρίς ωστόσο να τον απαρνιέται ακόμη πλήρως. Στην πραγματικότητα, νιώθει πως κάνει τον «μήνα του μέλιτος» με μια εκδοχή της ζωής που δεν γνώρισε ποτέ – πεισματάρα, φιλήδονη και καταστροφική. «Μπορεί κανείς να ζει μιαν ατέρμονη πτώση – να, εγώ, ας πούμε, δεν έχω φτάσει ακόμα στον πάτο…»
Χαρακτηριστικό στοιχείο των πρώτων αναγνωριστικών επαφών με το ποτό αποτελεί το γεγονός πως διατηρεί την πίστη του πως μπορεί να το κόψει οποτεδήποτε το επιθυμήσει. Αυτός, όμως, ο καθησυχασμός, η αίσθηση πως βιώνει μια προσωρινή αλλαγή, όχι μόνο επιδεινώνει την κατάστασή του, αλλά αυξάνει και τις αντιστάσεις απέναντι στη βοήθεια που διατίθεται να του προσφέρει η γυναίκα του. Στο πρόσωπό της βλέπει έναν άνθρωπο που προσπαθεί να τον διατηρήσει «ευνουχισμένο», ή ακόμη και να τον βγάλει από τη μέση, προκειμένου να πάρει την επιχείρησή του.
Θα φύγει από το σπίτι, περνώντας πολλές δοκιμασίες, ερχόμενος αντιμέτωπος με την πανουργία των ανθρώπων και με τον ηθικό εκφυλισμό. Δεν θα γλυτώσει από τις παγίδες των μικροαπατεώνων, που κατεργάζονται χίλιους δύο τρόπους για να επωφεληθούν.
Όσο περνάει ο καιρός, ο Έρβιν συνειδητοποιεί πως δεν είναι πλέον στο χέρι του η επιστροφή στην κανονικότητα της οικογενειακής θαλπωρής και της εργασιακής ρουτίνας, βιώνοντας έντονα την κοινωνική απαξίωση και την αδιαφορία. «Είχα χάσει οριστικά τη θέση μου στην κοινωνία και το νόημα στη ζωή μου, και δεν είχα πια δύναμη μέσα μου να ψάξω να βρω άλλο ή, έστω, να παλέψω για τα χαμένα».
Ωστόσο, δεν ζητάει βοήθεια από τη γυναίκα του, θεωρώντας πως αυτό θα ισοδυναμούσε με τη μέγιστη ατίμωση. Προτιμάει να εμπιστεύεται κάθε κατεργάρη που τον απομυζά, μεθώντας τον για να μην έχει συναίσθηση της πραγματικότητας. «Ήταν αυτός ο βαθύς, σκοτεινός ύπνος του ποτού, όπου ο άνθρωπος νιώθει πως έχει διαλυθεί εντελώς· ένας θάνατος με προθεσμία λήξης, χωρίς όνειρα, μακριά απ’ το φως κι απ’ τη ζωή. Τέτοιον ύπνο φέρνει το μεθύσι».
Η ζωή του θα αλλάξει ολοκληρωτικά, όταν θα μπει στη φυλακή ως κατηγορούμενος για προσπάθεια δολοφονίας της γυναίκας του. Θα μεταβάλλει συνήθειες και προτεραιότητες, αναγκασμένος να ακολουθεί απαρέγκλιτα το πρόγραμμα που του επιβάλλουν. Όμως, παρά τις δυσκολίες, δεν χάνει την ελπίδα πως σύντομα θα καταφέρει να επιστρέψει στη ζωή που έκανε.
Ο φόβος, η ανάγκη για κατανόηση και επικοινωνία, θα τον κάνουν ευεπίφορο σε συμβουλές ανθρώπων που, υπό άλλες συνθήκες, δεν θα έδινε καμία σημασία. Κάπως έτσι θα βρεθεί στο άσυλο, σε μια μονάδα όπου οι περισσότεροι πάσχουν από μη αντιμετωπίσιμα ψυχικά και νοητικά προβλήματα. Μια σύγχρονη κόλαση, πολύ χειρότερη από τη φυλακή που ήταν προηγουμένως. Κι εδώ, ωστόσο, θα βρει τα πατήματά του, θα αισθανθεί, στο μέτρο του δυνατού, ικανοποίηση από τη δουλειά που τον βάζουν να κάνει, δείχνοντας μάλιστα μετανιωμένος για αρκετά στοιχεία του χαρακτήρα του.
Ανακατεύοντας την αστική κοινωνία
Ο συγγραφέας κατασκευάζει σπάνιες αφηγηματικές αντιθέσεις, με γλώσσα απλή και ταυτόχρονα γλαφυρή, με περιγραφές σμιλευμένες από νατουραλιστική επάρκεια. Αποφεύγει τα μανιχαϊστικά σχήματα που θέλουν τους πληβειοποιημένους εκπροσώπους της εργατικής τάξης ανέντιμους και την αστική κοινότητα ενάρετη και μυαλωμένη, ανακατεύοντας την τράπουλα ανάμεσα στους ανθρώπους που εμφανίζουν ιδιοτελή συμφέροντα ή ρέπουν προς την αδικία.
Η εξουσία και η ανάγκη για επιβίωση αποτελούν τους δύο πυλώνες που συνδέονται αριστοτεχνικά στην ιστορία. Η απώλεια της θέσης του Ζόμερ στα αστικά σαλόνια αντικατοπτρίζει τη φθορά και την αποσύνθεση ενός ολόκληρου πολιτικοκοινωνικού συστήματος, που θέτει την εικόνα και το χρήμα ως υπέρτατους κριτές – ακόμη και για τον ενικό ή πληθυντικό αριθμό που χρησιμοποιείται σε μια συνομιλία. «Αυτή λοιπόν η λεξούλα, το “εσείς”, ήταν η ύστατη υπόμνηση της αστικής ζωής, την οποία νοσταλγούσα αφάνταστα».
Ο συγγραφέας έχει δομήσει εξαιρετικά κάθε χαρακτήρα του βιβλίου, από τους κεντρικούς μέχρι αυτόν που εμφανίζεται μια δυο σκηνές και ύστερα η παρουσία του αποφεύγεται ή αγνοείται. Η δεξιοτεχνική αποτύπωση του ψυχισμού των συμπληρωματικών χαρακτήρων συνεπικουρεί τόσο στην κορύφωση της λογοτεχνικής έντασης, όσο και στην πιστότερη αποτύπωση της εποχής. Η ιστορία, άλλωστε, διαδραματίζεται στη Γερμανία της δεκαετίας του ’30, λίγο πριν καταστεί ασφυκτικός ο ναζιστικός κλοιός.
Ο Έρβιν ήταν ευαίσθητος και αυτοκαταστροφικός, έκανε λάθη, είχε αδυναμίες, παρασύρθηκε και πλήρωσε το τίμημα, μα συνάμα κατάφερε να διευρύνει τον ορίζοντά του και να γνωρίσει εκφάνσεις του εαυτού του που προηγουμένως αγνοούσε. Μπορεί να φαίνεται αναξιοπρεπής στα μάτια μας, μα αυτό το «τσαλάκωμα» είναι πολύ πιο έντιμο και ειλικρινές από την υποκρισία εκείνων που κρύβονται πίσω από την ασφάλεια της αδράνειας, κουνώντας το δάχτυλο σε όσους η ζωή τοποθέτησε στην απέναντι πλευρά.
Ο Hans Fallada πάλεψε να απαγκιστρωθεί από εξαρτήσεις, πάθη και ένα αίσθημα ματαίωσης που τον κατέτρεχε στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Δημιούργησε τον Έρβιν Ζόμερ για να μπορέσει να γαληνεύσει τις δικές του εμμονές και να βρει απαντήσεις στις υπαρξιακές αναζητήσεις του.
Τα κατάφερε, κάνοντάς το με τόσο εκκωφαντικό τρόπο, που μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν «Ο πότης» τελικά λησμονεί ή βρίσκει το θάρρος να πιστέψει στις δυνάμεις του και να συνεχίσει να παλεύει για όσα μέχρι τώρα πίστευε πως δεν ήταν ικανός να κατακτήσει. Εκτός κι αν πρόκειται για όψεις του ίδιου νομίσματος, που εναλλάσσουν ρόλους και προτεραιότητες, ανάλογα με την τροπή που παίρνει κάθε φορά η ζωή – η δική μας και των άλλων.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
