***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

– Πρέπει να πείσω τους Χιλιανούς να αγοράσουν κάτι

που δεν υπάρχει σήμερα στην αγορά.

– Τί;

– Χαρά! 

Το ιστορικό μυθιστόρημα του Antonio Skarmeta ‘Οι Μέρες του Ουράνιου Τόξου’, εκδίδεται το 2011 και τιμάται με το λογοτεχνικό Βραβείο Premio Planeta- Casade America 2011. Το έργο διαδραματίζεται την εποχή της Χιλιανής δικτατορίας του Πινοτσέτ και είναι βασισμένο στην πραγματική διαφημιστική καμπάνια του 1988 που οργάνωσε η δικτατορική κυβέρνηση. Με βάση αυτή, τόσο η άρχουσα κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση θα είχαν στη διάθεση τους κάποια τηλεοπτικά λεπτά για να πείσουν το λαό να ψηφήσει είτε ΄Ναι΄ είτε ‘Όχι’ στις επερχόμενες εκλογές της χώρας προς τη συνέχεια της δικτατορίας. Υπεύθυνος της διαφημιστικής καμπάνιας του ‘Όχι’ της αντιπολίτευσης, γίνεται ο καλύτερος διαφημιστής της χώρας, ο Μπετίνι, ο  οποίος αρχικά δέχεται πρόταση για τη καμπάνια του ‘Ναι’, την οποία όμως απορρίπτει λόγω ιδεολογικών και ηθικών αξιών. Έτσι, στο μυθιστόρημα εξελίσσεται η δημιουργική ανάληψη της καμπάνιας του ΄Όχι’ από τον Μπετίνι και η σημασία του συμβολικού της αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας. Ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης καμπάνιας είναι η έννοια της χαράς που επιδιώκει να αποτυπώσει ο διαφημιστής ως το ύψιστο και πλέον δυσεύρετο αγαθό της Χιλιανής κοινωνίας του 1980. Αναλόγως, το συγκεκριμένο δοκίμιο με βάση το έργο του Skarmeta, αναλύει τη δύναμη της χαράς και της ελπίδας εν καιρούς δικτατορίας και τη βαρύτητα που ενδέχεται να έχουν ως προς την λύτρωση των πολιτών.

Αρχικά, είναι σωστό να παρουσιαστεί η κοινωνική εικόνα της εποχής αφού με βάση αυτήν ο Μπετίνι καλείται να πλάσει μια αποτελεσματική καμπάνια που θα προβάλλει τη σημασία της αρνητικής ψήφου των πολιτών προς το δικτάτορα Πινοτσέτ στις επερχόμενες εκλογές. Καταρχάς, το γεγονός ότι ο Μπετίνι πρέπει να πείσει τους συμπολίτες του να μην ψηφήσουν ‘Ναι’ για τη συνέχεια του δικτατορικού καθεστώτος, είναι από μόνο του κωμικοτραγικό. Όμως, όταν μία χώρα είναι σχεδόν επί μία δεκαετία υπό τα δεσμά μιας δικτατορικής ρητορικής, είναι ακόλουθο πως το μεγαλύτερο μέρος του λαού γίνεται απαθής και καταδεχτικό ως προς τον αφανισμό της ελευθερίας του. Παρακάτω ακολουθούν οι σκέψεις του πρωταγωνιστή όσον αφορά την κοινωνική πραγματικότητα της χώρας του,

‘’Η αποστροφή που ένιωθε για την πολιτική απάθεια της Χιλής ήταν τόσο έντονη, που αναρωτήθηκε αν η αυτοκτονία του προέδρου Αλιέντε είχε νόημα σε μια τόσο άνανδρη χώρα. Άραγε το μόνο που απέμενε από όλη εκέινη την ενέργεια της δεκαετίας του εβδομήντα ήταν οι τόνοι σκεπτικισμού και ένα γκρίζο βάρος που δεν τους άφηνε να πετάξουν;’’

‘’Στην τηλεόραση δεν υπήρχαν τώρα παρά μόνο τηλεπαιχνίδια, ξεπεσμένοι αστέρες που ονειρεύονταν κάποια επάνοδο, χορευτές με στολές όλο παγιέτες, και γλυκερές φωνές που ανακοίνωναν την πρόσφατη ασφαλτόστρωση ενός δρόμου στη Νιουνιόα. Και διαφημίσεις. Ένα μπαράζ διαφημίσεων- για διαμερίσματα, εσώρουχα, τζιν, κραγιόν, σοκολατούχα γάλατα, αρώματα, τραπεζικά δάνεια, στρώματα, σούπερ μάρκετ, γυαλιά ήλιου, κρασιά, εισιτήρια για το Κανκούν, ιδιωτικά πανεπιστήμια.’’

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω αποσπάσματα, ο Μπετίνι έχει να αντιμετωπίσει μια χώρα ‘άνανδρη’ και απαθής, αφημένη πια στα χέρια της πολύχρονης δικτατορικής κυβέρνησης. Επιπλέον, αναφέρεται και ο καίριος ρόλος της τηλεόρασης στην ανάπλαση της κοινωνικής αντίληψης. Μέσα από τις διαφημίσεις, τα τηλεπαιχνίδια και άλλα συναφή θεάματα, η δικτατορία καταφέρνει να υποτάξει τη συνείδηση των μαζών, προβάλλοντας συνεχώς τα ίδια ανούσια, υλιστικά και παραπλανητικά πλάνα. Οπόταν, η δεκαπεντάλεπτη χαρούμενη καμπάνια του ‘προσφέρεται’ στον Μπετίνι, θα αναμετρηθεί με την επανειλημμένη γκρίζα πραγματικότητα που προβάλλεται στις οθόνες των Χιλιανών επί χρόνια. Αυτό από μόνο του είναι ένας άθλος τον οποίο καλείται να νικήσει ο δημιουργός, ο οποίος πρέπει να ανασκάψει στη συνείδηση του κόσμου για να του υπενθυμίσει τη χαρά της ζωής. Σε ανάλογο ύφος, ακολουθεί ένα μικρό κομμάτι από το διάλογο μεταξύ του Μπετίνι και του Έλγουιν, του γερουσιαστή της αντιπολίτευσης που πρότεινε στον καταξιωμένο διαφημιστή την δημιουργία της καμπάνιας του ‘Όχι’.

‘’Το πρόβλημα είναι ότι η έκβαση του δημοψηφίσματος θα κριθεί από κείνους που μέχρι σήμερα είναι αναποφάσιστοι.’’ (Ε.)

‘’ Υπάρχουν αναποφάσιστοι στη Χιλή σήμερα, μετά από δεκαπέντε χρόνια τρομοκρατίας;’’ (Μ.)

‘’Ο Πινοτσέτ έχει πείσει αρκετό κόσμο ότι, αν λείψει εκείνος από το προσκήνιο, η Χιλή θα καταρρεύσει.’’ (Ε.)

Οπόταν, η μεγαλύτερη πρόκληση της καμπάνιας του ‘Όχι’, είναι η επιτυχία ή αποτυχία της να πείσει τους αναποφάσιστους πολίτες για την αρνητική επίδραση της δικτατορίας στην ζωή τους. Όπως αναφέρει και ο Έλγουιν  με δικά του λόγια, η συνεχής παρουσίαση του Πινοτσέτ ως σωτήρα της χώρας, δημιούργησε ανασφάλεια σε ένα αρκετά μεγάλος μέρος του πληθυσμού ως προς τη σημασία της απελευθέρωσης τους. Με άλλα λόγια, η δικτατορική κυβέρνηση κατάφερε να πλασάρει την δικτατορία ως συνώνυμη έννοια της τάξης, της ευημερίας και της ευρωστίας.

Στη συνέχεια, αφού τελικά αποδεχθεί την πρόταση της καμπάνιας του ‘Όχι’, ο Μπετίνι βρίσκεται σε μια κατάσταση ταραχής αφού προσπαθεί να εντάξει στο έργο του διάφορους παράγοντες που φαινομενικά  βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, πρέπει να βρει ένα λογότυπο που θα εκπροσωπεί τα δεκαέξι κόμματα της αντιπολίτευσης, ενώ παράλληλα θα πρέπει να συμβολίζει τη χαρά. Παρακάτω, παρατίθεται η στιγμή της σύλληψης του λογότυπου της καμπάνιας.

‘Ο διαφημιστής απλώνει το χέρι του στο ψηλότερο μαύρο πλήκτρο του κλαβιέ του πιάνου και το παίζει με πατημένο το πεντάλ.’

‘’Ένα ουράνιο τόξο’’, μουρμουρίζει.

‘’Μπετίνι;’’

‘’Ένα ουράνιο τόξο. Το λογότυπο της καμπάνιας του ‘Όχι’ είναι ένα ουράνιο τόξο.’’

Με αυτά τα λόγια, ο εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης χλευάζοντας την ιδέα του Μπετίνι απαντά,

‘‘Δον Αδριάν, αυτή είναι πολιτική καμπάνια, όχι καρναβάλι.’’

Παρόλα αυτά, ο διαφημιστής παραμένει απτόητος και υπερασπιζόμενος τη σημασία του ουράνιου τόξου λέει,

‘’Ακούστε κύριε γερουσιαστή. Το ουράνιο τόξο πληροί όλες τις προϋποθέσεις που απαιτούνται. Περιλαμβάνει όλες τις αποχρώσεις, αλλά είναι μόνο ένα. Εκπροσωπεί όλα κόμματα του ‘Όχι’, χωρίς κανένα να χάνει τη μοναδικότητα του. Είναι κάτι εξαιρετικά όμορφο, που εμφανίζεται αμέσως μετά την καταιγίδα* και τα χρώματα του έχουν αυτό ακριβώς που θέλετε, κύριε Έλγουιν: χαρά!’’

Στη συνέχεια του έργου, ο Μπετίνι συλλαμβάνεται για παραβίαση του κώδικα της οδικής κυκλοφορίας και κατόπιν σωματικής έρευνας, ο αστυνομικός βρίσκει το κείμενο της καμπάνιας του ‘Όχι’. Ακολούθως, παίρνει τηλέφωνο έναν  υπουργό της κυβέρνησης, ώστε να τον ενημερώσει για τον ‘ύποπτο’ πολίτη που συνέλαβε. Κάποια στιγμή ξεκινά με χλευασμό να απαγγέλει στον υπουργό το κείμενο του Μπετίνι, όπως δίνεται παρακάτω αποσπασματικά.

‘’Είναι τόσο κουλ να λες ‘όχι’

όταν στ’ ζητάει όλος ο λαός,

είναι τόσο κουλ να λες ‘όχι’,

όταν βγαίνει από την καρδιά σου.

Με το ουράνιο τόξο στην άκρη του ουρανού,

ακόμη και τα δελφίνια αναπηδούν. ‘’

Αφού τελειώνει την απαγγελία, ο υπουργός ρωτά να μάθει το όνομα του δημιουργού. Όταν ο αστυνομικός του αναφέρει το όνομα του Αδριάν Μπετίνι, ο προαναφερόμενος λέει τα εξής λόγια,

‘‘Μη μου πείτε πως έχετε τον ίδιο τον Αδριάν Μπετίνι εκεί!’’

‘‘Ποιος είναι, κύριε υπουργέ;’’

‘‘Ο επικεφαλής της καμπάνιας του ΄Όχι΄ του Πινοτσέτ.’’

‘’ Είναι επικίνδυνος;’’

‘’Ούτε κατά διάνοια! Με τέτοια στιχάκια δεν πρόκειται να πείσει κανέναν.’’

Φαίνεται πως το έργο του Μπετίνι για την καμπάνια του ‘Όχι’, αποδοκιμάζεται τόσο από την κυβέρνηση Πινοτσέτ όσο και από την αντιπολίτευση. Όπως προκύπτει, η έννοια της χαράς ως μια δύναμη αντίστασης και εξέγερσης έναντι της δικτατορίας δεν βρίσκει αποδοχή από τις εστίες εξουσίας. Κι όμως, η καμπάνια του ‘Όχι’ έχει τεράστια απήχηση στο κοινό. Πράγματι μετά την προβολή της καμπάνιας στις τηλεοράσεις των Χιλιανών, ο κόσμος σαν από θαύμα ξαναβρίσκει την πυγμή του αφυπνισμένος πια στην σημασία της χαράς. Συγκεκριμένα,

‘’Απομένουν λίγες μόλις μέρες μέχρι το δημοψήφισμα και, από ό,τι ακούω καθώς μπαίνω από το ένα τρένο στο άλλο, κανείς δεν μιλάει για τίποτε άλλο. Ακούω παντού ακατάπαυστα, λες και το έχουν βάλει σε λούπα, το ίδιο ναι-όχι, όχι-ναι, ναι-ναι, όχι-όχι παντού. Όλοι φαίνονται τόσο υγιείς. Πίνουν κάποιο χυμό φρούτων; Κάνουν μασάζ με φύκια; Kaι το γέλιο! (…) Τώρα που οι άνθρωποι φαίνονται πιο ευδιάθετοι. Σίγουρα· αλλά αναρωτιέμαι πώς θα νιώθει ο Πινοτσέτ. Πυρ και μανία. Θα είναι κατακόκκινος από οργή. Αφού του γύρισε μπούμερανγκ.’’

Εν τέλη, η καμπάνια του ‘Όχι’ καταφέρνει να πείσει όποιους αναποφάσιστους και να καταλύσει την δικτατορία του Πινοτσέτ στις επερχόμενες εκλογές. Ένα απλό ουράνιο τόξο και λίγα λόγια εξέγερσης, κατορθώνουν να υψωθούν πάνω από τα λυπηρά και φοβιστικά σποτάκια της δικτατορίας. Το φως, κατορθώνει να ξυπνήσει τον λαό και να του υπενθυμίσει τη δύναμη της χαράς και της ελπίδας. Όπως παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα αυτό, ένας λαός σκυθρωπός και μελαγχολικός αφήνεται εύκολα στα δίκτυα οποιασδήποτε ανελεύθερης κυβέρνησης. Αντιθέτως, ένας λαός αισιόδοξος και αφυπνισμένος μπορεί να ξαναβρεί την ουσία της ζωής μέσα από τη χαρά, το τραγούδι, το χορό, το γέλιο. Έτσι, αναδύεται η χαμένη δύναμη του κόσμου, που κρύβεται στα υπόγεια της ζωής όταν κυβερνά το σκοτάδι του φόβου, του τρόμου και της εξαθλίωσης. Σε καιρούς χαλεπούς η χαρά που μοιράζεται είναι επανάσταση. Αυτό άλλωστε φαίνεται να μας υπενθυμίζει και ο συγγραφέας Antonio Skarmeta.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.