***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Ποιο είναι το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε στη ζωή σας;
Αν θυμάμαι καλά ήταν το μυθιστόρημα «Μιχαήλ Στρογκώφ» του Βέρνσε παιδική προσαρμογή. Θα πρέπει να τελείωνα την πρώτη δημοτικού. Στα προεφηβικά χρόνια προς την έκτη τάξη ξεκίνησα «Το λάθος» του Σαμαράκη. Νομίζω αυτό είναι το πρώτο μυθιστόρημα για ενήλικες που διάβασα. Και τα δύο μου άφησαν μια επίγευση περιπέτειας, το πρώτο ευθύγραμμα και το δεύτερο, αργής αποδέσμευσης, με μια μίξη παρωδίαςτραγικότητας και ελπίδας. Φυσικά ήμουν ακόμα παιδί.
Ποιο βιβλίο σας επηρέασε βαθιά;
Η απάντηση εξαρτάται από την ηλικία στην οποία βρισκόμουν κάθε φορά. Στα χρόνια του Δημοτικού αναμφισβήτητα «Οι άθλιοι». Στην πρώτη εφηβεία το«Έγκλημα και τιμωρία». Από τα διαβάσματα της τελευταίας οκταετίας το μυθιστόρημα της Έρμπεμπεκ «Η συντέλεια του κόσμου».
Με ποιον συγγραφέα της παγκόσμιας λογοτεχνίας θα θέλατε να βγείτε για ποτό;
Δεν είμαι σίγουρος ότι η προσωπική συναναστροφή με έναν συγγραφέα είναι το ίδιο ευχάριστη ή γόνιμη όσο και η ανάγνωση των κειμένων του. Σε επίπεδο φιλίας λειτουργούν οι συνηθισμένοι κανόνες της συναναστροφής και της εξοικείωσης όπως συμβαίνει με κάθε άμεση ανθρώπινη σχέση. Δεν ξέρω αν θα τα πηγαίναμε καλά με τον Κάφκα ή τον Σαραμάγκου. Για να μην μιλήσω για την τεράστια ανισορροπία συγγραφικού μεγέθους. Πιθανολογώ ότι θα δημιουργούσαμε μια σχετικά καλή σχέση με τον Κορτάσαρ αν κρίνω από τις γοητευτικές περιγραφές του μποέμ βιώματός του στο Παρίσι όπως τις παρουσιάζει στο «Κουτσό». Έχουν κάτι απροσδιόριστα κοινό με την ξεχασμένη φοιτητική μου ζωή, αν και σήμερα πλέον δεν μπορώ να πιώ σταγόνα αλκοόλ.
Ποιο βιβλίο θα προτείνατε να διαβάσει ένα 16άχρονος και γιατί;
Θα του πρότεινα να διαβάσει την «Δίκη» του Κάφκα. Είναι μια καλή εισαγωγή στον μοντερνισμό και ταυτόχρονα μιλά για τον ιδεότυπο της γραφειοκρατικής εξουσίας χωρίς να παίρνει συγκεκριμένη πολιτική θέση, χωρίς εμφανή στράτευση. Στην αντίστοιχη ηλικία είχα διαβάσει τη «Δίκη» σε αντίστιξη με το «1984». Σε εκείνη την ηλικία το δεύτερο βιβλίο με είχε επηρεάσει συναισθηματικά και νοητικά πολύ πιο έντονα από ό,τι το πρώτο. Με το πέρασμα των χρόνων καταλαβαίνω ότι τόσο η φόρμα όσο και το περιεχόμενο της «Δίκης» μιλούν πλέον σε εμένα προσωπικάμε κάπως περισσότερο «φιλήσυχο» αλλά και επιδραστικότερο τρόπο για κάτι βαθύτερο χωρίς να θέλω να μειώσω την λογοτεχνική και πολιτική αξία του «1984».
Ποιο βιβλίο θα σώζατε από μια ολική καταστροφή;
Είναι δύσκολο να επιλέξει κανείς. Πιθανόν να έσωζα ένα βιβλίο που δεν ανήκει στη λογοτεχνία αλλά στην πολιτική φιλοσοφία. Μιλάω για το «Η ανθρώπινη κατάσταση» της Χάννα Άρεντ. Ο λόγος είναι ότι σε αυτό το βιβλίο αναδεικνύεται μια μορφή πολιτικής εξουσίας που προκύπτει από την αλληλεπίδραση των ελεύθερων πολιτών που πράττουν και μιλούν μέσα στη δημόσια σφαίρα. Μου φαίνεται αρκετά σημαντικό να κληρονομήσουν μια τόσο αισιόδοξη ιδέαόσοι επιβιώσουν.
Πως ονειρεύεστε τον εαυτό σας σε λίγα χρόνια στον κόσμο του βιβλίου;
Δεν ονειρεύομαι κάτι συγκεκριμένο. Με ενδιαφέρει να γράφω αντιμετωπίζοντας τη συγγραφή ως μια εκδοχή προσωπικής ολοκλήρωσης δυνατοτήτων ανεξάρτητα από το αν αυτό θα αναγνωριστεί από τους άλλους. Η συγγραφή για μένα είναι επιμέλεια εαυτού, μέρος μιας προσπάθειας που οφείλει κάθε άνθρωπος να καταβάλει για να καλλιεργήσει τις όποιες προδιαθέσεις ανακαλύπτει εντός του. Μια τέτοια καλλιέργεια είναι κατά τη γνώμη μου ένας από τους δρόμους που οδηγούν σε αυτό που οι αρχαίοιονόμαζαν ευδαιμονία.
Συνεχίστε τη φράση… ‘’Διαβάζω μόνο όταν….’’
Θα πω για αρχή το αναμενόμενο, διαβάζω όταν έχω τον χρόνο και τη διάθεση έπειτα από μια μέρα πολύωρης εργασίας. Πέρα από αυτό, όμως, το βαθύτερο κίνητρο για να διαβάσω λογοτεχνία είναι η περιέργεια η οποία καθώς ξεκινώ και καθώς προχωρώ στο εσωτερικό του κειμένου αποκτά όλο και πιο πολλά πρόσωπα. Περιέργεια αρχικά για το πώς θα εξελιχθεί και πώς θα κορυφωθεί η πλοκή, γιατί όλα τα κείμενα έχουν πλοκή είτε εξωτερική είτε εσωτερική ή και τα δύο, περιέργεια για τον χειρισμό της γλώσσας, περιέργεια για το ποιο τελικά είναι το γιατί του βιβλίου, ποιος είναι ο κρυμμένος δαίμονας αγαθός ή μοχθηρός που εκθέτει τον συγγραφέα στον πειρασμό της γραφής, περιέργεια για την ατμόσφαιρα της εποχής και για το μικροκλίμα στο οποίο κινούνται οι ήρωες. Όσο πιο πολλές εκδοχές περιέργειας γεννά ένα βιβλίο τόσο πιο αξιανάγνωστο γίνεται.
Ποια ήταν η αφορμή για το τελευταίο σας βιβλίο;
Η ιδέα για το τελευταίο βιβλίο μου, το οποίο έχει την τύχη και την ατυχία να είναι και το πρώτο που εκδόθηκε, άρχισε να γεννιέται σταδιακά καθώς εκείνο γραφόταν. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα προσχεδιάσει την πλοκή ούτε γνώριζα πώς θα προχωρήσει και πώς θα ολοκληρωθεί η εξιστόρηση. Νομίζω ότι αυτή αρχική άγνοια ή αθωότητα ισχύει για τους περισσότερους συγγραφείς. Για αυτό τον λόγο θεωρώ ότι μόνο εκ των υστέρων μπορείς να υποθέσεις, χωρίς να είσαι βέβαιος, ποιο ήταν το εσωτερικό κίνητρο, για να γράψεις ένα μυθιστόρημα ή μια νουβέλα. Πιθανολογώ επομένως ότι η αφορμή για το συγκεκριμένο βιβλίο είναι διττή. Από τη μια πλευρά αφορά σε μια διάθεση ανασκόπησης και συμπύκνωσης ενός ατομικού αλλά και ιστορικού βιώματος το οποίο σχετίζεται με τη γενιά μου. Πρόκειται για την εμπειρία του να ζεις στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα έπειτα από την εξάντληση του τελευταίου μεγάλου συλλογικού οράματος. Μιλάω για την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού η οποία συνοδεύτηκε όχι μόνο από την σύμμετρη υποχώρηση της δυτικής σοσιαλδημοκρατίας αλλά παραδόξως και από μία γενικότερη, αθέατη και σταδιακή απομάγευση της ίδιας της ιδέας της πολιτικής και της δημοκρατίας. Ο κεντρικός ήρωας ζει ή, καλύτερα, επιβιώνει μέσα σε αυτό το ακαταλαβίστικο παρόν στο οποίο όλες οι πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές σταθερές με τις οποίες ανδρώθηκε έχουν ακρωτηριαστεί. Αναλογιζόμενος, όμως,το παρελθόν, όχι μόνο το προσωπικό του αλλά και το οικογενειακό και συλλογικό,συνειδητοποιεί ότι τα σπέρματα αυτής της διάψευσης ήταν από την αρχή εκεί. Σε επίπεδο αφηγητή, λοιπόν, και ως προς το τι, δηλαδή τη μυθοπλασία της νουβέλας, το κίνητρο της εξιστόρησης είναι η διάσωση περιστατικών του προσωπικού και ιστορικού βιώματος σε ένα διαρκές αφηγηματικό παρόν, ώστε να επινοηθεί εκ νέου, αν αυτό είναι δυνατό, η χαμένη ταυτότητα του ατομικού και του συλλογικού εαυτού. Από την άλληπλευρά, ως προς το πώς της αφήγησης, η εφόρμηση για τη συγγραφή του βιβλίου έχει να κάνει με τη διάθεση να πειραματιστώ με μια γραφή τεσσάρων ταχυτήτων, δηλαδή με έναν λόγο που παλινδρομεί από τη λιτότητα στον λυρισμό και από την εικονοποιητική στην στοχαστική αφήγηση. Γνωρίζω καλά ότι το πρόταγμα της εποχής είναι η λιτότητα και η εξιστόρηση με εικόνες. Το να δείχνεις όσο πιο απλά και πειστικά μπορείς και όχι το να λες. Παρατηρείται επιστροφή σε μια εκδοχή ρεαλισμού ή ακόμα και νατουραλισμού, όπως και η αναβίωση με σύγχρονους όρους της ηθογραφίας. Τα παραπάνω στοιχεία προσπάθησα συνειδητά να τα συνταιριάξω με την παρωδία, την ονειρικότητα, με δόσεις λυρισμού και με την στοχαστική αφήγηση ώστε να αποκαταστήσω και στο συμβολικό επίπεδο της φόρμας την χαμένη ταυτότητα του εαυτού.
Αν μπορούσατε να μιλήσετε με έναν ηρώα σας, ποιος θα ήταν αυτός τι θα του λέγατε;
Θα προσπαθούσα να μιλήσω με την Αγγέλα τη γυναίκα του κεντρικού ήρωα στο «Όσα δεν έγιναν». Θα της ζητούσα να μου διηγηθεί τη δική της εκδοχή των γεγονότωντόσο αυτών που συνέβησαν όσο και αυτών που τελικά ματαιώθηκαν. Θα είχε ενδιαφέρον να φωτιστεί η ιστορία από τη δική της οπτική γωνία. Πιθανολογώ ότι με αυτή την προσθήκη θα μεταβαλόταν η αναλογία μεταξύ πραγματικού και απλά δυνατού.
Μπορεί η λογοτεχνία να κάνει τον κόσμο καλύτερο;
Στο έργο «Ο ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι ο πρίγκιπας Μίσκιν λέει ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Στο πνευματικό και θρησκευτικό σύμπαν του συγγραφέα η φράση αυτή λειτουργεί κυρίωςστον βαθμό που η έννοια της ομορφιάς συσχετίζεται με τον ενάρετο βίο και τη χριστιανική ηθική. Η αισθητική δηλαδή στον Ντοστογιέφσκι αποκτά ηθικό επιτονισμό και κατά κάποιον τρόπο συναιρεί το κάλλος με την αγαθότητα. Στον Πλάτωνα η τέχνη αποτελεί «μίμησιν μιμήσεως» η οποία απομακρύνει τη νόηση από την ανάμνηση του αληθινούκόσμου των ιδεών και από τη θέαση του αγαθού και βυθίζει τον άνθρωπο στον αισθητό κόσμο της αναλήθειας. Σε αυτή την περίπτωση η τέχνη και η ποίηση ειδικότερα αποτελούνηθική και πολιτική απειλή.Η τέχνη αποκτά νομιμότητα μόνο όταν εξυπηρετεί τον ανώτερο σκοπό της γνώσης του αγαθού, δηλαδή μόνο όταν σώζει την πολιτεία χάνοντας την αυτοτέλειά της, υποτασσόμενη σε ένα είδος ηθικού και πνευματικού κάλλους. Αντίθετα, για τον Νίτσε η ηθική και η γνώση είναι αυτές που πρέπει να αποκτήσουν αισθητικό χαρακτήρα και να υποταχθούν στην τέχνη,ώστε να ανταποκριθούν στον χαοτικό χαρακτήρα μιας πραγματικότητας η οποία δεν είναι αληθινή και η οποία δεν διαθέτει εσωτερική λογική ή ηθική δομή. Εξετάζοντας κανείς τόσο διαφορετικές αντιλήψεις διαπιστώνει πως οι έννοιες της «ομορφιάς», τηςβελτίωσης ή «σωτηρίας» αλλά και αυτού που αποκαλούμε«κόσμος» έχουν λάβει ιστορικά ποικίλους ή και αντίθετους προσδιορισμούς. Η δική μου οπτική συνίσταται στο ότι ο πρωταρχικός και ουσιώδης ρόλος της λογοτεχνίας δεν είναι πολιτικός ή ηθικός αλλά αισθητικός. Η βασική δουλειά της είναι να εκφράσει σύμφωνα με τις τρέχουσες, ιστορικά προσδιορισμένες, αισθητικές προϋποθέσειςτη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, τους άλλους και τα πράγματα. Από εκεί και πέρα παίζει και άλλουςρόλους και πράγματι μπορεί να μετατραπεί σε έναυσμα ή ερέθισμαευαισθητοποίησης συνειδήσεων ή ακόμα και σε εργαλείο κοινωνικής αλλαγής αν ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό ή πολιτικό κίνημα. Αλίμονο,όμως, αν χάσει την αισθητική αξία και αυτοτέλειάτης και αν καταστεί απλό εργαλείο, όσο υψηλός κι αν είναι ο σκοπός. Άλλου τύπου σωτηρία του κόσμου φαντασιακή και μη χειροπιαστή μέσω της λογοτεχνίαςή μέσω κάποιας αόριστης έννοιας της ομορφιάς δεν νομίζω ότι έχει νόημα.
Καθώς σκέφτεται το παρελθόν, ο Νίκος συνειδητοποιεί πως αυτά που δεν συνέβησαν, δεν γερνούν ποτέ. Μετατοπίζονται κάθε στιγμή προς το μέλλον και όσο πιο βαθιά καταχωνιάζονται τόσο πιο επίμονα μας καλούν να τα φέρουμε στο φως.
Τρεις δεκαετίες πριν, τελειόφοιτος της Φιλοσοφικής, αγωνιζόταν να κάνει σχέση με την Αγγέλα, με την οποία είναι πλέον ζευγάρι, σε έναν γάμο αδιέξοδο και για τους δύο. Με το πέρασμα των χρόνων συμβιβάζεται με μια δουλειά ανούσια και πολλές φορές ταπεινωτική. Σε ώριμη πια ηλικία, γνωρίζει τη Βιβή, με την οποία ξεκινά μια εξωσυζυγική σχέση. Η ψυχική εγγύτητα μεταξύ τους είναι τόσο ισχυρή, ώστε ο Νίκος βρίσκει το θάρρος να αποκαλύψει ένα καλά κρυμμένο μυστικό από τη φοιτητική εποχή, κάτι που δεν έχει εξομολογηθεί σε κανέναν και που τον βασανίζει σε όλη του τη ζωή.
Στο Όσα δεν έγιναν, στοιχεία παρωδίας και αγωνίας, ατομικής περιπέτειας και συλλογικής μνήμης συνδυάζονται σε μία ιστορία προσωπικής ενηλικίωσης, συντροφικότητας και πολιτικής αναζήτησης, κοινωνικής αποξένωσης και επαγγελματικής ενσωμάτωσης.
*
Ο Χριστόφορος Ευθυμίου γεννήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1968. Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συμμετέχει σε συνέδρια φιλοσοφίας και δημοσιεύει άρθρα σε συναφή περιοδικά, ενώ παράλληλα ασχολείται με την πεζογραφία, έχοντας παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής. Το Όσα δεν έγιναν είναι το πρώτο του βιβλίο.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
