***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Cover Photo: 孟庆彪（新华社摄影部中央新闻组记者）、Hou Bo（新华社驻中南海记者）, Public domain, via Wikimedia Commons
*** Γράφει η Μαριαλένα Ηλία
‘’Αυτή τ’ ανέχεται όλα για να μείνει κοντά στα παιδία και να μπορεί να τους κομίζει, με βουβό τρόπο, τα φώτα της.’’
Το μυθιστόρημα του Φρανσουά Τσενγκ ‘Η Ιστορία του Τιαν–Γι’, διαδραματίζεται στην Κίνα το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, στο κομμουνιστικού καθεστώς του Μάο Τσετούνγκ και βραβεύεται με το βραβείο Femina το 1998. Στο συγκεκριμένο έργο βλέπουμε να προβάλλονται οι δύο αντίθετες και συνάμα αλληλένδετες δυνάμεις του καλού και του κακού. Από τη μια μεριά, το κακό μετουσιώνεται στην πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα της Κίνας του 20ου αιώνα με το δικτατορικό καθεστώς του κομμουνιστικό κόμματος. Από την άλλη, το καλό φαίνεται να αιωρείται πέρα από τις δυστυχίες των ανθρώπων σαν μια αέναη δύναμη που με επιμονή βρίσκει θέση στις καρδιές των βασανισμένων και περιθωριοποιημένων της κοινωνίας. Ανάμεσα σ΄αυτούς βρίσκονται ο πρωταγωνιστής Τιαν-γι και ο αδελφικός του φίλος, Χάο-Λάγκ, οι οποίοι λόγω των πολιτικών και προσωπικών τους ιδανικών, καταλήγουν στα στρατόπεδα ‘αναμόρφωσης διά της εργασίας’ της τότε κυβέρνησης. Με βάση αυτά, το συγκεκριμένο δοκίμιο πραγματεύεται την αντίθεση και σημασία του συλλογικού και πολλές φορές καταπιεστικού πολιτικού αγώνα, σε σχέση με εκείνον που γίνεται ατομικά και συνήθως αθόρυβα.
Αρχικά, η Κίνα μετά από πολυετή πόλεμο με την γειτονική χώρα Ιαπωνία, βρίσκεται σε μία κατάσταση κοινωνικής αναδιοργάνωσης. Έτσι, έρχεται στο προσκήνιο το κομμουνιστικό κόμμα που παρουσιάζεται ως μία σωτήρια λύση στη βασανισμένη αυτή χώρα. Παρακάτω παρατίθεται η εξιστόρηση της ανάληψης της εξουσίας των κομμουνιστών, μέσα από τα λόγια του πρωταγωνιστή, Τιαν-γι:
‘Ο ερχομός στης εξουσία των κομμουνιστών, που οι ίδιοι τον βάφτισαν ‘Απελευθέρωση’, ανάγγελνε μια ριζικά καινούρια εποχής για την Κίνα. Για να ‘ρθουν οι καινούριοι αυτοί καιροί, άντρες και γυναίκες, αναρίθμητοι νέοι ανάμεσα τους, μπήκαν στις επαναστατικές γραμμές με πνεύμα αυταπάρνησης και θυσίας’.
Όπως διαφαίνεται πιο πάνω, οι Κινέζοι πολίτες ήταν πρόθυμοι να συμμετάσχουν ενεργά στην ανοικοδόμηση της χώρας υπό την προσδοκία μιας νέας εποχής που θα έφερε την ΄Απελευθέρωση’ τους. Παρόλα αυτά, πέρα από τα μεγάλα λόγια και τις ιδεαλιστικές φράσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος, η αλήθεια των πραγμάτων δεν άργησε να φανεί. Όπως αναγράφει ο Τιαν- γι, η ηγεσία της χώρας στα χέρια του Μάο Τσετούνγκ, φανέρωσε την αδιάλλακτη τακτική της συλλογικής πολιτικής επανάστασης. Αναφερόμενος, στην τότε επαναστατική μορφή της χώρας, λέει,
‘Σίγουρος για την ανωτερότητα των ιδεών του, βιαζόταν να γίνει ο φάρος της ανθρωπότητας κι έτσι δεν μπορούσε να μην επιχειρήσει να επιβάλει τον στενό δρόμο, τον δικό του, που οδηγούσε σ΄αυτό τον αποκλειστικό σκοπό* δεν μπορούσε να μην ταμπουρωθεί στην αδιαλλαξία του που θα κατέπνιγε αναγκαστικά το πνεύμα όλων των άλλων’.
Με βάση αυτά, η σκληροπυρηνική στάση του Μάο Τσετούνγκ με πρόθεση το ‘καλό’ της Κίνας και των πολιτών της, δεν μπορούσε παρά να φανατίσει και να καταπνίξει οποιαδήποτε άλλη μορφή σκέψης και ιδανικών. Με ανάλογο ύφος, ο πρωταγωνιστής συνεχίζει,
‘Μπορούμε να νοήσουμε επαναστάτες που, αφού κάνουν την επανάσταση, αποτραβιούνται, αντί να επιβάλουν για πολύ καιρό μια εξουσία που αναγκαστικά θα καταλήξει να σκληρυνθεί και να πετρώσει; Όχι φυσικά. Θα ήσαν τότε σοφοί και όχι άνθρωποι αφιερωμένοι μέχρι τα έσχατα στη δράση και υποκείμενοι στον πόθο της δύναμης’.
Με αυτή τη φιλοσοφική κατατόπιση, ο Τιαν-γι, παραθέτει έναν προβληματισμό που υπερβαίνει τον χρόνο και τον τόπο και ανακαλεί μια αιώνια πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, κατά πόσο ο ρόλος αυτός του επαναστάτη, μπορεί στα αλήθεια να απαντήσει στα αιώνια ζητήματα του απλού πολίτη και να επιφέρει την λύτρωση που τόσο ποθεί. Σε ποιόν άνθρωπο μιλά ο κάθε επαναστάτης; Για ποιαν αλήθεια παλεύει πραγματικά; Δεν είναι η επιθυμία για εξουσία μια από τις υποβόσκουσες δυνάμεις που κινούν μια φιγούρα σαν του Μάο;
Αντιθέτως, τόσο ο Χάο Λανγκ, όσο και ο Τιαν-γι, αντιπροσωπεύουν τον μέσο Κινέζο πολίτη. Ο Χάο- Λανγκ, ένας νεαρός ποιητής παθιασμένος με τις ανθρώπινες αξίες και την σημασία του αγώνα, εκδηλώνει την επιθυμία του για ένταξη στο κομμουνιστικό κίνημα της εποχής. Παρακάτω, ο Τιαν- γι αναφέρει πως ο φίλος του πρώτο-εξέφρασε την απόφαση του να ενταχθεί στο συγκεκριμένο κίνημα.
‘‘Μια μέρα, καθώς θυμήθηκε την εμπειρία του απ΄τη συλλογική δράση στις αρχές του πολέμου, μου ανάγγειλε ‘Θα γίνουμε επαναστάτες. Θα δουλέψουμε στο πλευρό των κομμουνιστών ή στην ανάγκη, θα μπούμε στις γραμμές τους. Όχι ότι μου πάει η θεωρία τους (…), αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή.’’
Με αυτά, ο νεαρός αγωνιστής εκφράζει τον πόθο του για να συμβάλλει στην αποσόβηση της πολιτικής εξαθλίωσης της χώρας μέσω του κομμουνιστικού αγώνα. Παρόλα αυτά, όπως ο ίδιος εξομολογείται, ο λόγος που επιλέγει να αγωνιστεί στο πλευρό του συγκεκριμένου επαναστατικού κινήματος είναι η απουσία κάποιας άλλης επιλογής. Με βάση αυτά, ο Χάο- Λάγκ είναι ένας άνθρωπος διψασμένος για αλλαγή και δικαιοσύνη και πιστεύει στην ιερή υπόσταση του αγώνα έναντι της τυραννίας και της αδικίας. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να γίνει μία σύγκριση ανάμεσα στον Μάο Τσε Τουνγκ όσο και τον Χάο Λάγκ, αφού όντας σε δύο φαινομενικά αντίθετα στρατόπεδα- του ηγέτη και του ακόλουθου, έχουν και οι δύο το ρόλο του επαναστάτη. Συγκεκριμένα, είναι και οι δύο εμποτισμένοι με πόθο για αλλαγή που θεωρούν πως οι ίδιοι θα μπορέσουν να επιφέρουν με βάση τις δικές τους αντιλήψεις, ιδεολογίες και πράξεις.
Από την άλλη, ο πιο αποστασιοποιημένος και πνευματώδης Τιαν- γι, βλέπει την έννοια του πολέμου ενάντια στο κακό (= τυραννία, εκμετάλλευση, εξαθλίωση), με ένα πιο μεταφυσικό και φιλοσοφικό τρόπο. Ακολουθούν οι σκέψεις του όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα,
‘‘Εγώ, αν και αποδεχόμουν αμέριστα κάθε πράξη ενάντια στην αδικία κι ήμουν έτοιμος να συντρέξω, έμενα όμως βαθιά αντίθετος στην ιδέα να ενσωματωθώ σε μια ανελέητη, όπως ακούγαμε, πειθαρχία, που απαιτούσε απόλυτη υπακοή και εγκατάλειψη κάθε ατομικής σκέψης. Κι ακόμη βαθύτερα, δεν πίστευα στο πεπρωμένο του ανθρώπου ως όντος εκ των προτέρων προσδιορίσιμου, ούτε στη μοίρα τούτης της γης ως αυτοσκοπού. Υπήρχε και το Κακό που ήταν πάντοτε παρόν και δεν κατάφερνα να το εξοβελίσω από το φαντασιακό μου πεδίο. ‘’
Σε αντίθεση με τον σύντροφο του Χάο-Λανγκ, ο Τιαν-γι εκφράζει μια άλλη αντίληψη όσον αφορά τον ρόλο του ανθρώπου στην συμβολή μιας ριζικής πολιτικοκοινωνικής αλλαγής. Ο πρωταγωνιστής δεν συμμερίζεται τον πόθο του φίλου του για ένταξη στο κομμουνιστικό κίνημα. Αντιθέτως, θέτει έναν προβληματισμό όσον αφορά στην επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος, αφού ο ίδιος πιστεύει πως μια τόσο πειθαρχημένη και συλλογική πράξη μόνο την εξάλειψη του ατόμου μπορεί να προκαλέσει. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του, πως το κακό είναι μια αέναη δύναμη. Με τον ίδιο τόνο, συνεχίζει,
‘’Πώς λοιπόν μια ομάδα ανθρώπων, όσο πολυάριθμη κι αν ήταν, μπορούσε να ισχυρίζεται ότι θα ‘έχτιζε’ με τόσο ορθολογικό τρόπο μια ‘ιδεώδη’ κοινωνία για τον εαυτό της και, προπαντών, για λογαριασμό των άλλων; Όντας από ένστικτο κοντά στο πνεύμα του ταοϊσμού, αποδεχόμουν περισσότερο την αντίληψη της αδιάκοπης πλάσης ή μεταμόρφωσης του Σύμπαντος που μέσα στους κόλπους του η Γη δεν είναι παρά ένας προσωρινός σταθμός.’’
Από τα λόγια του Τιαν-γι αναβλύζει μια λυρική και μεταφυσική αντίληψη της ζωής και των πραγμάτων. Σε αντίθεση με τον Χάο – Λανγκ που μαίνεται απέναντι στο κακό- στη συγκεκριμένη περίπτωση, της πολιτικής πραγματικότητας της χώρας, ο Τιαν-γι πιστεύει στην αιώνια θέση του κακού στη ζωή του ανθρώπου, όπως σημειώθηκε και πιο πάνω. Έχοντας αυτό υπόψη, οι προβληματισμοί του Τιαν-γι σχετικά με την τυραννική όψη της συλλογικής επανάστασης επαληθεύονται. Αξιοσημείωτο παράδειγμα μιας τέτοιας έκβασης, είναι το συμβάν με τον διανοούμενο Κινέζο Χου Φενγκ. Ο συγκεκριμένος τόλμησε να στείλει ένα γράμμα στον Γιαν-αν – έναν άνθρωπο της κυβέρνησης, για να επιδοκιμάσει την ομιλία του τελευταίου περί της σημασίας της γνήσιας καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όπως αναφέρει ο Τιαν-γι, μετά από αυτή την επιστολή, ‘ο παραλήπτης θιγμένος πέρασε σε δράση’. Συγκεκριμένα, ξεκίνησε μια καμπάνια έναντι του Χου Φενγκ, όπου ‘όλοι οι συγγραφείς, καλλιτέχνες και άλλοι διανοούμενοι ΄κλήθηκαν΄ να γράψουν άρθρα που να καταδικάζουν τα σφάλματα του ενόχου’. Ο Χάο Λάγκ θεωρήθηκε επίσης εχθρός του κράτους, μιας και εξέδωσε ποιήματα του στις επιθεωρήσεις του Χου Φενγκ. Έτσι, στάλθηκε σε στρατόπεδο αναμόρφωσης όπως πολλοί άλλοι ‘αντιφρονούντες’. Μετά απ΄αυτό, ο Τιαν-γι θα φύγει από την Κίνα και θα μείνει για κάποια χρόνια στη Γαλλία.
Όταν επιστρέφει πίσω στην Κίνα, ο Τιαν-γι ανταμώνει τις πατρικές του ρίζες, όταν συναντά μία θεία που κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής επανάστασης, άνοιξε σχολείο για παιδιά δίχως οικογένεια. Αυτή η θεία, βλέποντάς ξανά μετά από χρόνια τον καταπονημένο ανιψιό, εξιστορεί τα γεγονότα της ζωής της μετά την ‘Απελευθέρωση’. Όπως γράφει ο συγγραφέας,
‘Μετά την Απελευθέρωση, το σχολείο της πέρασε κάτω απ’ τον έλεγχο της τοπικής εξουσίας. Της είχαν βάλει δίπλα της μια γυναίκα, μέλος του Κόμματος, που δεν καταλάβαινε τίποτα από τα εκπαιδευτικά ζητήματα* μόνη αποστολή είχε να επιβλέπει την πορεία του σχολείου στο ιδεολογικό πεδίο. Και καθώς η θεία μου έμενε πιστή στις παιδαγωγικές αρχές της, η ρήξη ήταν αναπόφευκτη. Το στέλεχος επωφελήθηκε από μια καμπάνια, έβαλε γονείς και συναδέλφους να καταγγείλουν τα σφάλματα της σκέψης της θείας μου και της ασκήθηκε σφοδρή κριτική. Μετά απ΄ αυτά η θεία μου καθαιρέθηκε απ΄τη θέση της διευθύντριας* την κράτησαν όμως στο σχολείο για τις πιο παρακατιανές δουλειές. Αυτή τ΄ανέχεται όλα για να μείνει κοντά στα παιδιά και να μπορεί να τους κομίζει, με βουβό τρόπο τα φώτα της’.
Η θεία αυτή, που περνά τόσο απαρατήρητη στο συγκεκριμένο έργο, αφού ελάχιστα αναφέρεται σ΄αυτήν ο πρωταγωνιστής, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Η μοίρα της είναι ανάλογη με αυτήν του διανοούμενου Χου Φενγκ και του Χάο Λανγκ. Εξοστρακίζεται από την πολιτική δύναμη της χώρας λόγω των ατομικών της πεποιθήσεων. Παρόλα αυτά, σε αντίθεση με τους δύο προαναφερόμενους, η ανώνυμη αυτή θεία καταφέρνει να συνεχίσει τον σιωπηλό της αγώνα, έστω και υπό τις ταπεινωτικές συνθήκες που βρίσκεται. Δεν φωνάζει, ούτε μαίνεται για την αναγκαιότητα μιας επανάστασης. Δεν πιστεύει πως αυτή θα αλλάξει τον κοσμό και ίσως για αυτό, με την δική της διακριτική μορφή, να μπορεί να τον αλλάξει εκεί που είναι. Με την αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου ταπεινού, δεν πορεύεται πίσω από κινήματα και αγώνες, αλλά μόνη της ακολουθεί την αλήθεια της. Ίσως αυτή η θεία, να είναι η απάντηση στο ερώτημα της επαναστατικής μορφής.
Κλείνοντας, ο Τιαν-γι αναφέρεται σε έναν κρατούμενο σε στρατόπεδο αναμόρφωσης με το όνομα Λάο Τινγκ. Αυτός ο άνθρωπος αναφέρει την πορεία της ζωής του και επισημάνει πως κατέληξε να γίνεται βουδιστής όταν ξέσπασε η κομμουνιστική επανάσταση. Στο παρακάτω απόσπασμα, διαφαίνεται η άποψη του όσον αφορά την χροιά της επαναστατικής μορφής και την σημασία, εν τέλη του ακέραιου ατομικού αγώνα.
‘Γιατί οι επαναστάτες που διψούν για δικαιοσύνη γίνονται όλο και πιο ανελέητοι δικαιοκριτές. Και ποιος θα μπορέσει να σπάσει αυτή την άλυσο του μίσους και της εκδίκησης; (…) Η κινέζικη ιστορία είναι γεμάτη από ανθρώπους αγαθούς και τίμιους, που διψούσαν την αρετή και την αγιότητα* πολλοί απ΄αυτούς πέθαναν σαν μάρτυρες. Στο όνομα του ιδανικού του μορφωμένου ανθρώπου, στο όνομα της ακέραιης Πνοής που διαποτίζει το Σύμπαν. Αυτό είναι μεγαλοσύνη και τιμά τούτη τη χώρα. Γιατί δίχως αυτούς τους ανθρώπους της υψηλοφροσύνης, δίχως αυτούς τους μάρτυρες, θα είχε πάψει να υπάρχει. ’
***Η Μαριαλένα Ηλία έχει σπουδάσει Αγγλική Γλωσσολογία και Φιλολογία στην Αγγλία. Ασχολείται με την συγγραφή τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Ποιήματα της και δοκίμια, έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα ελληνικά, λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα, καταπιάνεται με τη ζωγραφική την οποία αγαπά ιδιαιτέρως.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
