***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Μες στις εξωφρενικές ταχύτητες, μες σε μοντέρνες νύμφες και πηγές, ανάμεσα σε πλάσματα οξύφωνα που μιλούν με μια άλλη γλώσσα για τον κόσμο η ιστορία με τα συμπεράσματά της έρχεται και φεύγει, σαν όνειρο φευγαλέο και σαν παραμύθι. Η ιστορία, εκείνη που γίνηκε πια χρονικό και μυθολογία μα και η άλλη που γυρεύει διαρκώς αποδείξεις, στερεώνοντας τα επιχειρήματά της με το πέρασμα του καιρού. Στον πάτο της ιστορίας πάντα ο λαός που πορεύεται μες στ΄άγνωστο σαν τους μελαγχολικούς Αργοναύτες του Νίκου Εγγονόπουλου. Και κάπου εκεί η Δανάη, ηρωίδα του μυθιστορήματος της Κατερίνας Κουρή, «Η Ύβρις της Νύχτας» των εκδόσεων Βακχικόν.
Η συγγραφέας απαντά στις ερωτήσεις του Literature.gr για το νέο της μυθιστόρημα και τις αφορμές που διαμόρφωσαν την τρυφερή ιστορία, αυτή που γράφεται με φόντο την ιστορία που σαρώνει την νεοελληνική μας εποποιία.
Απόστολος Θηβαίος, Ιούνιος 2023
«Ό,τι αξίζει στον άνθρωπο είναι να έχει να πει μια ιστορία», έγραφε πριν από χρόνια ο Γιώργος Χειμωνάς. Αξίζει το ίδιο για μια εποχή, όπως αυτής της ελληνικής κρίσης;
Η ρήση του Χειμωνά, έχει διαχρονική αξία. Με την ιδιαίτερη στόφα κι εμπειρία, ως στοχαστή, πεζογράφου – ποιητή, σε συνδυασμό με την βαθιά επιστημονική γνώση του, ως ψυχιάτρου ερευνητή, γνώριζε πολύ καλά, τί αξίζει για τον άνθρωπο ‘να έχει να πει μια ιστορία΄. Οι συγγραφείς γνωρίζουν διαισθητικά και οι ψυχαναλυτές επιστημονικά, το ΄μαγικό΄ που συμβαίνει στην αφήγηση ιστοριών. Η Λογοτεχνία προηγήθηκε, συχνά, της ψυχανάλυσης – και το επισήμανε πρώτος ο Freud – στην εξερεύνηση της ψυχής. Ο Χειμωνάς, ομιλεί, μετά λόγου γνώσεως, λοιπόν.
Σύγχρονες επιστήμες – ψυχολογίας, βιολογίας κοινωνιολογίας, θεωρίες, όπως ο κονστρουκτιβισμός- μα κυρίως το ίδιο το Μυθιστόρημα, που φώτισε με το δικό του τρόπο και τη δική του λογική, όψεις της λειτουργίας της ύπαρξης μέσα λίγους αιώνες- τεκμηριώνουν πως: οι ιστορίες, που λέμε και ξαναλέμε για τον εαυτό μας, σε μας τους ίδιους και στους άλλους, αλλάζουν την εικόνα που έχουμε για μας και αυτή η, συνεχώς, μεταλλασσόμενη εικόνα, αλλάζει τις ιστορίες μας. Ο ΄εαυτός΄ δεν είναι το αποτέλεσμα μα κι ο κατασκευαστής τους. Το ίδιο συμβαίνει με τις ιστορίες, τις ανακατασκευές τους και τους μύθους, τα <<αφηγήματα>> συλλογικοτήτων και Εθνών. Η μυθολογία μιας οντότητας είναι βασικό συστατικό ταυτότητας της. Η σημαντικότητα της α ξ ί α ς των μύθων των αφηγημάτων, των ιστοριών, τόσο για ένα συλλογικό υπαρξιακό προβληματισμό, όσο και για μια ανασυγκρότηση με ουσιαστικότερη γνώση της προέλευσης και καλλίτερη αίσθηση προορισμού στη πορεία τους, εκεί οφείλεται. Το ΄α ξ ί ζ ε ι΄ στην εν λόγω πρόταση, εκεί αναφέρεται. Στο ερώτημά σας, τώρα:
Η εποχή της ΄ελληνικής κρίσης’, που ήταν- κι εξακολουθεί να είναι- απόρροια της γενικότερης χρηματοπιστωτικής κρίσης, δυστυχώς, δεν έχει τελειώσει. Ούτε για την Ευρώπη και τον Κόσμο. Αντίθετα, έχουμε μπει σε μια φάση που οι κρίσεις θα είναι επαναλαμβανόμενες και βαθύτερες, με μεγάλες επιπτώσεις από νέα ύφεση και νέους πολέμους, που θα κρατήσουν καιρό. Αυτή είναι μια δική μου κρίση.
Θα μου επιτρέψετε σας, όμως, εδώ, να σας απαντήσω, όπως και σε όλες σας τις ερωτήσεις, μόνο με την ιδιότητα του μυθιστοριογράφου, που, φορές, καταφέρνει και αφουγκράζεται την υπερπροσωπική σοφία που διαθέτει η μεγάλη Τέχνη του Μυθιστορήματος. Στους υβριστικούς καιρούς που απειλούν θανάσιμα τη ύπαρξη οφείλουμε, παρά τη τραγικότητα και τις δυσκολίες, ν’ ακούσουμε την ιστορία μας, μένοντας ανοιχτοί στην πιθανότητα να υπάρξει ένας άλλος τρόπος να δούμε τον εαυτό μας και τα πράγματα. Τότε μπορούμε να ελπίσουμε σε μια αλλαγή. Ναι, αυτό που αξίζει στην εποχή μας, πολύ περισσότερο από ποτέ, είναι: Να έχουμε να διηγηθούμε σε μας μια καλλίτερη ιστορία για μας και τον Κόσμο.
Τι περιέχει το εργαστήρι μιας μυθιστοριογράφου, έξω από την λεπτή διαίσθηση και την λεπτομερή μελέτη μιας εποχής; Είναι μια μνήμη που επιμελείται το καινούργιο σας μυθιστόρημα;
Αν παρομοίαζα την Ύπαρξή μας μ’ ένα Σύμπαν και το Μυθιστόρημα με το μαγικό διαστημόπλοιο, που φτιάχτηκε ειδικά για να εξερευνήσει όλες τις όψεις της – δηλαδή, να αποκαλύψει, να φωτίσει, να παρουσιάσει τις δυνατότητές και την ποίηση της – τότε ο μυθιστοριογράφος θα ήταν ο κοσμοναύτης – εξερευνητής.
Μέσα στο διαστημόπλοιο του, πέρα από χάρτη, πυξίδα και όργανα εξειδικευμένα, ασφαλώς, θα κουβαλούσε, σπόρους, βολβούς από τη Γη του – χίλιες ιδέες και παρατηρήσεις, καταγραμμένες στη μνήμη και στη καρδιά, που υπομονετικά θα περιμένουν να βλαστήσουν στο φυτώριο του μυαλού του στο μακρινό ταξίδι της συγγραφής. Μα και θραύσματα, ψήγματα από μέταλλα, μάγματα, εικόνες υψηλής ανάλυσης από άλλους πλανήτες, καθώς και μπόλικη αστερόσκονη.
Ο ίδιος θα πρέπει να διαθέτει – εκτός από κλήση, ταλέντο, φαντασία, διαίσθηση, ένστικτο- και σκέψη δομημένη θετικού επιστήμονα, ερευνητή και γνώση πολλών και διαφορετικών πεδίων μάθησης – ένα ίζημα Φιλοσοφίας, Ιστορίας, Πολιτικής, φαινομενολογίας, Ιστορίας του Πολιτισμού, ψυχανάλυσης ιστορίας και κριτικής της Λογοτεχνίας κι άλλων πολλών. Καθώς, φυσικά και εμπειρία χρόνων άσκησης στη σπουδή φυσικών, ανθρώπινων και ψυχικών τοπίων, του μέσα και του έξω αστρικού διαστήματος. Γιατί, κάθε Τέχνη σίγουρα έχει τα δικά της μυστικά- που κι αυτά πρέπει να ενηλικιωθούν, όπως λέει ο Ελύτης- και ένα καλό επίπεδο μαστοριάς εξαρτάται κι από τις ώρες, τις μέρες, χρόνια που διέθεσε, τα βιβλία που διάβασε – πέραν της λογοτεχνίας – την εμπειρία που αποκόμισε. Τώρα, αν θα μπορέσει να δ ε ι ΄κάτι΄ στο φως μιας αστρικής έκρηξης, να απαγκιστρώσει από ένα χαοτικό σύμπαν την ι δ έ α, να της δώσει μορφή, ν ό η μ α και να την κάνει Κόσμο, δηλαδή, αν θα κάνει τη γνώση σ ο φ ί α κι αν, με το μυστικό της δικής του α λ χ η μ ε ί α ς, καταφέρει να μετατρέψει τα στοιχεία σε χρυσάφι, είναι όλη η μαγεία της τέχνης του κι ένα στοίχημα που αξίζει τον κόπο να προσπαθήσει. Το Μυθιστόρημα, πάντως, έχει τη δική του σοφία – ανώτερη κι από την όποια δική του. Σημαντικό κείνον που ασχολείται με τη σπουδαία τέχνη της γραφής, είναι να εστιάζει στο Ουσιώδες, στη δύναμη της Λογοτεχνίας να ονομάζει τα πράγματα με το πραγματικό τους όνομα και να κατέχει τη γνώση της γλώσσας του – τη δύναμη της κάθε λέξης. Πόσο μάλλον, αν αυτή η γλώσσα είναι η ελληνική που ο πλούτος της, από την εποχή του Ομήρου, αρδεύει ακόμα τον Κόσμο.
Ασφαλώς, λοιπόν και η μνήμη. Μα όχι μόνον μνήμη.
Κρίση, Εγκλεισμός, μικρές και μεγάλες καταστροφές. Τι αξίζει να κρατήσει κανείς από μια φλύαρη ιστορία με αποφασιστικούς σταθμούς, όπως αυτή που γράφεται ερήμην μας στα πρώτα βήματα του νέου αιώνα;
Η ερώτησή σας περιέχει μια διαπίστωση: Η Ιστορία γράφετε ερήμην μας, τώρα στα πρώτα βήματα του νέου αιώνα. Είναι μια κοινή διαπίστωση. Μια διαπίστωση που την εγγράφει καλλίτερα η ύπαρξή μας παρά η σκέψη μας. Όπως, διαπίστωση κοινή είναι η αμφισημία της εποχής, που είναι ταυτόχρονα υποβάθμιση και πρόοδος. Όπως ήταν καιρό πριν. Με την πρώτη να κατισχύει … Ευτυχώς, όμως, πράγματι, όπως όλα τα ανθρώπινα περιέχει το σπέρμα του θανάτου της κατά τη γέννησή της. Ωστόσο, τις διαπιστώσεις για τα αίτια που οδήγησαν εδώ τις έκαναν δυο μεγάλοι φιλόσοφοι ο Ε. Χούσερλ και ο μαθητής του ο Μ. Χάιντεγκερ, αρκετό χρόνο πριν. Ο Χούσερλ έθετε τις ρίζες του κακού, εκεί στις απαρχές των Νέων Χρόνων, στον Γαλιλαίο και τον Καρτέσιο, καθώς και στον μονόπλευρο χαρακτήρα των ευρωπαϊκών επιστημών, που είχαν αφήσει απ’ έξω τις ανθρωπιστικές σπουδές κι είχαν συρρικνώσει τον κόσμο σε ένα απλό αντικείμενο τεχνικής και μαθηματικής διερεύνησης, έχοντας αποκλείσει από τον ορίζοντά τους τον απτό κόσμο της ζωής, die Lebenswelt, όπως έλεγε. Ο άνθρωπος με την έκρηξη της επιστημονικής προόδου, χώθηκε βαθιά στις σήραγγες της εξειδίκευσης και ολοένα προχωρώντας μέσα στη γνώση έχανε απ’ τα μάτια του το σύνολο του κόσμου και τον εαυτό του, βυθιζόταν σε ένα άλλου είδους σκοτάδι, που Χάιντεγκερ ονόμασε «λήθη του είναι». Και είναι αλήθεια – δια στόματος Κούντερα, αυτή τη φορά πριν κάποια χρόνια, πως: ο άνθρωπος που είχε άλλοτε αναγορευτεί από τον Καρτέσιο «αφέντης και κυρίαρχος της φύσης», σιγά, σιγά μετατρέπεται σε απλό πράγμα μπροστά σ’ εκείνες τις δυνάμεις Ιστορία, Πολιτική, Τεχνολογία, Οικονομία (θα προσθέσω), που ξεπερνούν την κατανόησή του, τον υπερβαίνουν, τον κυριαρχούν. Για τις δυνάμεις αυτές, το συγκεκριμένο Είναι του ανθρώπου, ο κόσμος της ζωής – die Lebenswelt – δεν έχει πια καμιά αξία, κανένα ενδιαφέρον: απαλείφεται και λησμονιέται προκαταβολικά. Κι αυτό είναι που γίνεται σήμερα εκκωφαντικό στ’ αυτιά του μυθιστοριογράφου.
Βλέπετε, λοιπόν, πως οι καιροί που ζούμε αποκαλύπτουν ή μάλλον εγγράφουν με τον πιο τραγικό τρόπο τί συμβαίνει σήμερα στην ύπαρξη του ανθρώπου και στην ύπαρξη του Κόσμου. Μα αυτά τα γράφει μόνο το Μυθιστόρημα και η ψυχή του Κόσμου. Όχι η επίσημη Ιστορία. Ωστόσο θα έπρεπε κάπου να εγγραφεί και κρατηθεί ως δυνατότητα αυτό που προσέφερε στην ύπαρξη της ανθρωπότητας, το μεταπολεμικό πνεύμα με την ειρήνη των εθνών, η παράδοση με τη συνοχή μιας μεγάλης κοινωνίας και η νεοτερικότητα με την προσωπική ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα Αυτό που κουβάλησαν σαν δυνατότητα οι λαοί που έκαναν τη σκληρή δουλειά, που έδωσαν τους αγώνες και το πνεύμα που επικράτησε ως δυνατότητα. Όμως εδώ και καιρό, όλα οπισθοχώρησαν και βρίσκονται σε μια ιλλιγιώδη έκπτωση. Χρειάζεται να υιοθετηθεί μια άλλη κλίμακα αξιών για να αλλάξουν τα πράγματα. Μια άλλη παιδεία, κουλτούρα.
Οι παραπάνω δυνάμεις συγκεντρωμένες στη χούφτα των λίγων, που άντλησαν την δύναμη και την κυριαρχία τους σε βάρος των πολλών, όρισαν την ενοποίηση του πλανήτη με όρους κέρδους, δέσμευσης, χειραγώγησης, εκμετάλλευσης.
Αποθρασυνόμενες ολοένα από αλαζονεία, έχουν χάσει το όριο. Ροκανίζουν τις ανθρώπινες δυνατότητες, την ανθρώπινη ζωή – υβρίζουν και δολοφονούν
Το τέρας της Ιστορίας, που ερχόταν κάποτε- απρόσωπο, απρόβλεπτο ατίθασο- τώρα ασταθώς τιθασευμένο από τις άλλες δυνάμεις που τις κατέχει μια χούφτα ανθρώπων και εξουσιών πολιτικής και οικονομικής δύναμης, τώρα τρομαχτικό, επικίνδυνο, μα… προβλέψιμο στη δυνατότητα του … για νέους αποφασιστικούς, μα και αντιφατικούς σταθμούς, συγχρόνως. Τεχνολογικά επιτεύγματα, ιατρικές, βιολογικές, μεγάλες ανακαλύψεις, τεχνητή νοημοσύνη απ’ τη μια κι απ’ την άλλη, την ίδια ώρα, μεγάλες οικονομικές κρίσεις, υφέσεις, πόλεμοι ορατοί και αόρατοι, μεταναστεύσεις, καταστροφές. Πυροτεχνήματα, αστραφτερά καθρεφτάκια και οθόνες για τους πολλούς, τρομαχτικής δύναμης και επικινδυνότητας δυνατότητες -για το καλό και το κακό- για αυτούς που τα κατέχουν. Δεν αφήνουν πίσω τους πια ερωτήματα για την ισχύ της Δημοκρατίας, τον Πολιτισμό, τον Άνθρωπο, αλλά θλιβερές επιβεβαιώσεις. Μακάρι να ήταν μόνο φλύαρη η ιστορία. Μεροληπτεί και δεν λογαριάζει καλά. Η ιστοριογραφία μπορεί να γράψει για την ιστορία των κοινωνιών, του Κόσμου, μα όχι για την ιστορία των ανθρώπων. Να γιατί προτιμώ πάντα να μιλώ ως μυθιστοριογράφος. Το Μυθιστόρημα μπορεί στο ένα μέρος του να ασχολείται με την ιστορική διάσταση της ανθρώπινης μοίρας και στ’ άλλο για μια υπαρξιακή κατάσταση του ανθρώπου που η ιστορική συνθήκη δημιουργεί.
Γι’ αυτό σήμερα είναι πιο απαραίτητη η ύπαρξη του από ποτέ.
Στο νέο σας μυθιστόρημα φωτίζεται η Ελληνική κρίση του 2015. Μιλήστε μας για τα πρόσωπα εκείνου του δράματος.
Η ελληνική κρίση, όπως την ονομάζετε, είχε ήδη επισυμβεί από το 2008 με την μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση, μια κρίση χειρότερη, μα παρόμοια με την κρίση του ΄29. Τα μεγάλα οικονομικά και γεωπολιτικά παιχνίδια παίζονταν πάντα – διέλυαν κόσμους, ξεχαρβάλωναν κράτη, ύβριζαν λαούς, έκλεβαν τον πλούτο και την αυτονομία τους. Μα στους καιρούς μας όλα γίνονταν, γρήγορα, σαρωτικά, υβριστικά, χωρίς πρόσχημα, χωρίς ενδοιασμό, δίχως σεβασμό των ορίων. Χωρίς καμιά έγνοια για την ύπαρξη του ανθρώπου. Η ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα είχε την κορύφωση της στα μέσα του 2012 και όλο το 2013.Το θέμα του βιβλίου,όμως, είναι η Ύ β ρ ι ς ως φαινόμενο και η φονική επέλαση της στον σημερινό Κόσμο. Στην Ελλάδα αυτή η επέλαση ήταν σκληρή.
Όχι μόνο ενοχοποίησε ταπεινώνοντας το λαό της, διέταξε κι ένα μακρύ, πολυετή οικονομικό χειμώνα, με τα περίφημα μνημόνια, που, βέβαια, ισχύουν ακόμα τώρα μετονομασμένα, μακύρια συνέθλιψε την ανθρώπινη ύπαρξη. Έγινε με τον πιο αναίσχυντο, υβριστικό και φονικό τρόπο. Οι ηρωίδες μου αποκαλύπτουν τί επέφερε η ύβρις στην ύπαρξη τους, αν και για διαφορετικό λόγο. Αυτές είναι τα κεντρικά δραματικά πρόσωπα του βιβλίου. Ήταν, λοιπόν, για το μυθιστόρημά μου το κατάλληλο ιστορικό σκηνικό για την δραματοποίηση της ιστορίας των ηρώων μου, όπως κι η αναπαράσταση της τελευταίας πράξης του δράματος, που παίχτηκε στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2015. Εσείς με ρωτάτε για τα πρόσωπα, τα dramatis personae, εκείνου του δράματος. Και πάλι οφείλω να σας απαντήσω ως μυθιστοριογράφος. Αυτό αναδεικνύει υπαρξιακές καταστάσεις.
Το μυθιστόρημα είναι σαφές. Το σκηνικό μιας Ελληνικής Τραγωδίας είχε στηθεί. Όμως, δεν υπάρχει τραγωδία έξω από το ατομικό πεπρωμένο, λέει ο Jaspers. Άλλο δραματικά πρόσωπα κι άλλο τραγικά πρόσωπα. Η Δανάη, η συγγραφέας που προσπαθεί να καταγράψει συντετριμμένη τα γεγονότα, νιώθοντας ως μάρτυρας ενός έσχατου Κόσμου, είναι το πλέον δραματικό πρόσωπο του βιβλίου γιατί βίωσε την Ύβρη και με τις δυο όψεις.
Έπειτα όλοι εμείς που ζήσαμε τα γεγονότα εκείνου του καλοκαιριού με καρδιά, νου και μάτια ανοιχτά. Μα κι όσοι τα είχαν κλειστά από φόβο, σύγχυση. Ένας έκαστος από ένα λαό που αντιστάθηκε να υπογράψει τον υπαρξιακό του θάνατο και τον θάνατο της χώρας του. Μα κι αυτοί- όσοι – που πάλεψαν με ψυχή, από πόστα ευθύνης. Τραγικό πρόσωπο είναι ο λαός της Ελλάδας και η ίδια η Ελλάδα αν, την προσλάβουμε ως πρόσωπο, ως ύπαρξη κι αυτήν.
Σίγουρα ο πρωθυπουργός της χώρας που θα έπαιρνε την απόφαση. Και την πήρε. Μίλησε για ‘’πραξικόπημα κατά της Δημοκρατίας’’. Αναμφισβήτητα ήταν ένα τραγικό πρόσωπο. Όπως και η Ελλάδα. Τα υπόλοιπα τα γράφει το μυθιστόρημα. Απ’ την άλλη: ΄΄Είναι η στιγμή που αποφασίζει΄΄, λέει, ο Νίτσε. ΄΄Η πράξη είν’ ευγλωττία΄΄, ΄λέει ο Σαίξπηρ στον Κοριολανό. Κι η ηρωίδα του μυθιστορήματος η Δανάη, λέει, σαν τον χορό:
«Και κάποιες πράξεις, μια συγκεκριμένη στιγμή, κρίνουν μια ιστορική απόφαση κι αλλάζουν, καμιά φορά, τον ρου της Ιστορίας. Αυτή η ιστορική στιγμή είχε αμετάκλητα χαθεί. Η Ελληνική Τραγωδία θα συνεχιζόταν».
Και δυστυχώς συνεχίζεται.
«Κοινωνία του θεάματος», «κυριαρχία της εικόνας».Γράφετε πως η εικόνα δίχως τον λόγο συνιστά έναν σπουδαίο κίνδυνο. Μιλήστε μας για το όνειρο της εικόνας και τον τρόπο που τόσο αβέβαια καθορίζει το συλλογικό μας θυμικό.
Όταν ήδη αρκετά χρόνια πριν ο Guy Debord πρωτομίλησε για την<<Κοινωνία του θεάματος>>,όπως είχε αποκαλέσει την παράλογη πραγματικότητα που ζούμε, πολλοί ψυχαναλυτές και ειδικοί- μέσα αυτούς και η Julia Kristeva – έβαζαν θέμα για την τύχη του φαντασιακού μας. Τί θα γινόταν η ψυχική μας ζωή;
Ο κόσμος των προκατασκευασμένων εικόνων απειλούσε κι απειλεί – σήμερα ακόμα πιο πολύ- θανάσιμα την εσωτερικότητα μας, την΄΄ψυχική ζωή΄΄μας, και συνάμα καταργεί το σώμα μας, παρέχοντας μας ένα υποκατάστατο ζωής. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, έχουν εμφανιστεί νέες αρρώστιες της ψυχής από την δυσκολία που παρουσιάζουν οι άνθρωποι ‘’να αναπαραστήσουν τις συγκρούσεις, τα πάθη τους, τα δράματά τους, τα τραύματά τους.΄΄ Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αυτό που αποκαλείται πέρασμα στην πράξη. Το βλέπουμε όλο και πιο πολύ να συμβαίνει τελευταία. Να οι καταφεύγουν άνθρωποι είτε στη βία, είτε στα ναρκωτικά, είτε να παθαίνουν ψυχοσωματικές, αρρώστιες. Φανταστείτε πόσο μάλλον σήμερα που ζούμε ολοένα σε ένα παραισθητικό κόσμο, που μας εμποδίζει να κάνουμε τις δικές μας εικόνες. Όταν οι άνθρωποι δεν είναι υπό την επήρεια ναρκωτικών, είναι δέσμιοι αυτών των εικόνων. Πνίγουν τις ψυχικές διαθέσεις μέσα στη παλίρροιά τους πριν καν αρθρωθούν σε λέξεις. Η εικόνα έχει τη ασυνήθιστη δύναμη να αιχμαλωτίζει τις αγωνίες, να εικονοποιεί τις επιθυμίες, να επωμίζεται την έντασή τους και να αναστέλλει το νόημά τους. Φανταστείτε ποιοι είναι πίσω απ’ αυτές.
Ο κόσμος των εικόνων πλήττει την αισθητηριακή μας αντίληψη, εξοστρακίζει τη δύναμη της φαντασίας μας, το φαντασιακό μας, και διαταράσσει τη σχέση μας με το Νόημα. Το ΄΄όνειρο της εικόνας΄΄αυτού του πολιτισμού, του κλέβει τη ψυχή. Θέλει να κατονομάσει εκείνη τα πράγματα αντί οι λέξεις, κλέβοντας την αληθινή τους δύναμη. Να του δημιουργήσει νόθες επιθυμίες, να βυθίσει το βλέμμα στην οθόνη, να τον ναρκώσει. Να τον κάνει υποχείριο, να πετύχει τον εύκολο συμβιβασμό, κρατώντας τον μηχανοποιημένο και χωρίς ενοχές. Ένας πολιτισμός θέαμα στα μάτια – οθόνες. Με τον μηδενισμό της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας ο πολιτισμός αυτός ισοπεδώνει την ψυχική ζωή και δεν έχει τίποτα να προτείνει στις επιθυμίες μας, τα όνειρα, τις εμπνεύσεις μας που συνθέτουν το φαντασιακό. Η ευτυχία είναι μια φαντασιωτική εμπειρία. Ο δρόμος της σωτηρίας περνάει μέσα από την αισθητική εμπειρία που αναλαμβάνει το έλλειμα της αναπαράστασης και την επεξεργασία του πόνου. Η λογοτεχνία είναι εμπειρία, που αποτελεί κομμάτι της ψυχικής ζωής. Είναι αισθητηριακή, σεξουαλική, γλωσσική, ρητορική και ερμηνευτική – συνάμα. Το μυθιστόρημα μαρτυρεί, καταγράφει, τον βοηθάει να γράψει τη ζωή του ως μυθιστόρημα, να βρει νόημα, να στραφεί στην Τέχνη, στην δημιουργία, στον Άλλο.
Ο Αρθούρος Ρεμπώ επισημαίνει τον κίνδυνο μιας εποχής υπερβολικά σκληρής, με την Ευρώπη να την σέρνουν άγρια άλογα. Πρόκειται για μια τέτοια εποχή που κρίθηκε σε αμφιβολία η ορθογραφία του καιρού μας;
Ο Ρεμπώ έδειξε εξαιρετικά την εικόνα της Ευρώπης του καιρού του. Οι συμφορές που είχαν το προοίμιο της τότε στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, που κινημένος από την αυτοκρατορία των Αψβούργων, οδήγησε και στη διάλυση της ίδιας της αυτοκρατορίας, αλλά και αποσταθεροποίησε την εξασθενημένη Ευρώπη. Εγώ σας θα πάω πολύ πιο μακριά- στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, στον Φαίδρο του Πλάτωνα και στον μύθο του Ηνίοχου. Αυτό που θα συμβεί στο άρμα της Ευρώπης είναι προδιαγραμμένο, όχι μόνο γιατί τα ά- λογα θα αγριέψουν κι άλλο και θα τραβούν ολοένα σε άλλες κατευθύνσεις αλλά γιατί στη θέση του Ηνίοχου είναι η σημερινή της ηγεσία. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί να ελέγξει την μοίρα της, ακολουθεί μια πορεία προς τον θάνατο ή τη διάλυση- που είναι θάνατος, επίσης. Τα ά- λογα θα αγριέψουν πολύ. Η Ευρώπη δεν ξέρω, αν ακόμα τρέφει την ψευδαίσθηση ότι τα ελέγχει. Ελπίζω να αλλάξουν τα πράγματα γιατί δεν υπάρχει καιρός.
Η ορθογραφία του καιρού μας είχε αρχίσει να χαλάει, νωρίτερα γι άλλους λόγους, αλλά οπωσδήποτε, ναι.
Μιλήστε μας για την πορεία σας μέχρι σήμερα στα ελληνικά γράμματα. Μπορεί κανείς να αφήσει έξω από την γραφή «την άγρια βοή της εποχής και το θόρυβο του κόσμου»;
Πιστεύω πως, ό,τι έκανα πριν καταπιαστώ με την μυθιστορηματική γραφή, ήταν μια μεγάλη σπουδή για να γράψω Μυθιστόρημα. Άρχισα να γράφω από τα επτά μου χρόνια. Αργότερα, για την πλούσια γλώσσα και το έξυπνο χιούμορ, κέρδιζα επαίνους και βραβεία σε πανελλήνιους διαγωνισμούς και έγινα η αγαπημένη των φιλολόγων. Διακρίθηκα με βραβεία σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς Κέντρων Τέχνης και Λόγου. . Η ενασχόλησή με τη λογοτεχνία υπήρξε πολύχρονη, συνεχής και συστηματική: Συγγραφή Κριτική, παρουσίαση βιβλίων και συγγραφέων Λογοτεχνίας και Ποίησης. Δημοσίευσα διηγήματα και μικρά δοκίμια, άρθρα και κριτική βιβλίου σε λογοτεχνικές στήλες, λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Έγραψα σε διαφορετικά είδη του λόγου για να καταλήξω στην ωριμότητά μου αποκλειστικά στο Μυθιστόρημα. Ανάμεσα στο 1998 έως σήμερα έγραψα πέντε μυθιστορήματα από τα οποία εξέδωσα τον Κάτοικο του Καθρέφτη εκδ. Λιβάνη- 2002 και Η Ύβρις είναι της Νύχτας εκδ. Βακχικόν 2023.
Ελπίζω σύντομα να εκδώσω και τα άλλα.
Όχι, ασφαλώς. Μα προσπαθείς, φορές, είτε ν’ απομονώνεις τον θόρυβο του κόσμου, όπως γίνεται σ’ ένα δωμάτιο ψυχαναλυτικής συνεδρίας, για να ακούσεις τις εσωτερικές φωνές και να δεις ψυχικά τοπία, είτε, για να πιάσεις «την μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων»…
Επιστρέφοντας στην θεματολογία του βιβλίου σας, συμφωνείτε πως κάθε εποχή βαδίζει γοργά προς τις ουτοπίες της, όπως το επισήμανε ο Χάξλεϋ; Μπορεί κανείς να αποφύγει την φάρσα της ιστορίας;
Στο πρώτο ερώτημα: Σ’ ένα βαθμό ναι. Μα ήταν άλλου είδους, κι άλλης κλίμακας οι περισσότερες απ’ αυτές. Πολλές τις είχαμε στο μυαλό μας σαν λύση καταφυγής στο όνειρο, σαν διέξοδο στο αδιέξοδο. Υπήρξαν Ουτοπίες, που κινητοποιούσαν το φαντασιακό μας κι άλλες, που ήταν φορές καλλίτερες κι από τον πραγματισμό. Ενώ κάποιες μας έδωσαν νόημα, κίνητρο για να κάνουμε την υπέρβαση. Καμιά σχέση με αυτές που επισήμανε ο Χάξλεϋ. Έμοιαζαν πολύ μακρινές τότε. Όμως, να! τώρα είναι εδώ! Κι από τις τρομακτικές εναλλακτικές που έχουμε κατ’ αυτόν, φοβάμαι πως γνωρίζω κιόλας ποια θα επικρατήσει… Πρέπει να δ ε ι ο κόσμος αυτό που είναι κιόλας ε δ ώ.
Όχι. Δεν είναι εύκολο. Μόνο αν ονειρευτεί κι αν θελήσει να γράψει και να διηγηθεί στον εαυτό του μια καλλίτερη ιστορία και παλέψει γι’ αυτήν. Σ’ αυτή την πάλη θα έχει σύμμαχο του πάντα το Μυθιστόρημα. Γιατί το πνεύμα του Μυθιστορήματος και ολοκληρωτισμός ΔΕΝ μπορούν να συνυπάρξουν..
Μέλλον δίχως μνήμη σημαίνει βαρβαρότητα; Είναι μια επιβεβαίωση το καινούργιο σας μυθιστόρημα υπέρ αυτού του εγχειρήματος;
Σημαίνει και βαρβαρότητα… Όταν δεν έχεις μνήμη είσαι αναγκασμένος να επαναλαμβάνεις, όπως στο τραύμα. Δίχως μνήμη δεν υπάρχει έρμα, θεμέλιο γερό να πατήσεις πάνω του. Δεν έχεις ταυτότητα. Χωρίς να γνωρίζεις από που έρχεσαι δεν γνωρίζεις που πας. Μια οντότητα δίχως Νόημα. Δεν υπάρχει Μέλλον δίχως Μνήμη. Δίχως Μνήμη και Χρόνο δεν υπάρχει Διάρκεια.
Ναι, το μυθιστόρημα έχει και αυτή τη διάσταση.
Κυρία Κουρή, υπάρχει Κάθαρση ή πρόκειται για μια αναπάντητη επίκληση;
Ένα μεγάλο ερώτημα για την εποχή μας. Πάντα, αν αυτό που συμβαίνει είναι σε διαστάσεις φοβερό, αλλά μπορετό για τον άνθρωπο, τον διεγείρει και τον κινεί προς ένα στόχο γαλήνης.
Τι έχει ανάγκη και τι μπορεί να καταφέρει; Ανακούφιση; λύτρωση; Κάθαρση; Διαφορετική η εποχή σήμερα. Υπάρχουν αναλογίες και τρόποι να κάνουμε μια αναγωγή;
Δεν μπορούμε, βέβαια, να μιλήσουμε για Κάθαρση, αν δεν αναφερθούμε και στο Τραγικό. Πρέπει να διακρίνουμε τις αναλογίες της ιστορικότητας σχετικά με την Κάθαρση, όπως την επεδίωκε – δι’ ελέου και φόβου-η αρχαία ελληνική Τραγωδία. Τα μεγάλα φαινόμενα της τραγικής γνώσης είναι πράγματι ιστορικής μορφής. Στο ύφος, στο θέμα, στο μήνυμα. Καμμιά γνώση δεν είναι, πράγματι, ανεξάρτητα από τον χρόνο, καθολική. Ο άνθρωπος πρέπει να κατακτά τη γνώση στην αλήθεια της, πάντα εκ νέου για τον εαυτό του. Με την σύγκριση στις διαφορές και τις αντιθέσεις τους, κτίζεται το θεμέλιο της γνωστικής ικανότητας μας και δημιουργείται ο καθρέφτης μέσα στον οποίο αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας. Γι’ αυτό οι μεγάλες εμφανίσεις της τραγικής γνώσης έχουν εκφραστεί με τρόπους διαφορετικούς εποπτικά και εργογραφικά, από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα.
Η Ελληνική Τραγωδία ζητούσε κάτι παραπάνω, από τον Μύθο, την τελετουργία, την έκφραση του τραγικού. Ζητούσε την κάθαρση της ψυχής. Γι’ αυτό κρατάει την διαχρονικότητα και την παγκοσμιότητα της – ως σήμερα.
Τί ακριβώς είναι η κάθαρση, δεν γίνεται σαφές από τον Αριστοτέλη. ‘Οπωσδήποτε είναι κάτι που αφορά στο Είναι του ανθρώπου. Είναι μια διάνοιξη για το Είναι που προκύπτει από το βίωμα, όχι απλώς της τραγικής θέας, αλλά της προσωπικής εμπλοκής, μια ιδιοποίηση της αλήθειας δια μέσου του καθαρισμού, της Κάθαρσης από την συγκάλυψη, τον σκοτισμό, την ‘επιφανειακότητα’ των υπαρκτικών μας εμπειριών που μας στενοχωρούν και μας τυφλώνουν.
Σε μια τραγική θεώρηση του κόσμου, οποιασδήποτε εποχής, την τραγική γνώση πρέπει να την ερμηνεύουμε έτσι ώστε να διατηρείται η αρχέγονη θεώρηση. Γιατί μέσα απ’ αυτές τις αρχέγονες θεωρήσεις εκφράστηκε το συνολικό περιεχόμενο της συνείδησής μας, μέσα στην μεγάλη ενότητα θρησκείας, τέχνης, ποίησης κι
απ’ αυτό το αχανές πεδίο μπορούμε να αποσπάσουμε και να εξετάσουμε το Τραγικό και την λύτρωση ή την Κάθαρση. Ο κόσμος αυτών των θεωρήσεων είναι αναντικατάστατος γιατί εκεί είναι και κρυμμένη φιλοσοφία που εξηγεί το, ειδάλλως, παράλογο του κακού. Σ’ αυτές αντιλαμβανόμαστε και τις βαθμίδες της τραγικής συνείδησης, τις δυνατότητες εξήγησης του και τα σημεία της λύτρωσης στο τραγικό. Αυτή η αρχέγονη θέα είναι άλλο παρά ερωτήσεις και σκέψεις μέσα από μορφές. Μέσα σε αυτήν υπάρχει πάντα η υπέρβαση του τραγικού, – όχι δια των θεωριών και της αποκάλυψης αλλά μέσα από το βλέμμα πάνω στην τάξη, το δίκαιο, την ανθρώπινη αγάπη, εμπιστοσύνη, στην ανοικτότητα, στην ερώτηση, ως τοιαύτη, χωρίς απάντηση, λέει ο Jaspers.
Δεν πρέπει να θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε τί ήταν, τί θα είναι και τί θα είναι πάντα, αλλά να διακρίνουμε αυτό που θέλει να μας μιλήσει. Το έργο του φιλοσοφείν δεν είναι να βρίσκει τραγικές κατηγορίες χρησιμοποιώντας την πεπερασμένη γνώση αναλογικά. Είναι να βρίσκει μια γ λ ώ σ σ α από σημεία που μπορεί να ακούσει κανείς. Για αυτό μπορούν οι μύθοι, οι εικόνες, οι ιστορίες τραγικής θεώρησης να εγκλείουν αλήθεια, χωρίς να παραιτούνται από αυτόν αιωρούμενο χαρακτήρα τους.
Όχι, δεν είναι επίκληση. Η Κάθαρση θέλει συνολική προσέγγιση.
Η λογοτεχνία ως εμπειρία αποκαλύπτει υπαρξιακές καταστάσεις και θέτει διαρκώς ερωτήματα.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
