***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«Μα τι χρειάζονται οι ποιητές σε τόσο μίζερους καιρούς;»
Φρήντριχ Χαίλντερλιν
Το Literature ανοίγει τον φάκελο Ελληνική Ποίηση 2018-2019 και εγκαινιάζει μια νέα σειρά συνεντεύξεων με τους πλέον καταξιωμένους σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Στο πλαίσιο αυτό θα φιλοξενηθούν οι απόψεις των σημαντικότερων Ελλήνων ποιητών της σημερινής εποχής με σκοπό να φανούν οι απόψεις των δημιουργών αναφορικά με το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής ποίησης. Στόχος είναι επίσης να παρουσιαστεί το έργο, οι ιδέες αλλά και η προσωπικότητα των ανθρώπων εκείνων, οι οποίοι επιμένουν να λειτουργούν ποιητικά σε καιρούς τόσο «μίζερους», γράφοντας εκλεκτή ποίηση, στη γλώσσα του Ομήρου και συνεχίζοντας επάξια την αδιάλειπτη για 3000 χρόνια παρουσία της ποίησης στην Ελλάδα.
Επιμέλεια: Τέσυ Μπάιλα
Παραμύθι
Στην Ισλανδία κανείς δεν ξερνά τον καιρό,
τα ψάρια κολυμπούν αμέριμνα
κάτω από επιφάνειες αχανείς και παγωμένες
(αδύνατο να χαρτογραφηθούν
στα μέτρα της εντός μας γεωγραφίας)
και κουβεντιάζουν
τα δικά τους.
Μόνο που κάπου κάπου εμφανίζεται
ένας τυχαίος ταξιδιώτης
που τα ’χει μελετήσει περισσότερο
κι έχει περιηγηθεί και σ’ άλλες θάλασσες
όπου το κλίμα καθώς λένε είναι εύκρατο
(ήτοι λιγότερο σκληρό
μ’ όλα τα πλάσματα της φύσης).
Τότε είναι που στο Ρέικιαβικ
οι φάλαινες οργίζονται
και σπάζοντας τον πάγο
αναδύονται στην επιφάνεια·
στους δρόμους ζευγαρώνουν
και γεννούν ομαδικά
μπρος στις προσόψεις των κτιρίων.
Αυτές τις μέρες, λέγεται,
ότι η πόλη όλη αναστατώνεται
όπως σε έκρηξη ηφαιστείου.
Πάνω στους φυσητήρες τους
παίζουνε τα παιδιά και
για ένα ελάχιστο διάστημα
το δέρμα των ονείρων μας
καλύπτεται από λέπια.
Ωστόσο είναι φήμες όλ’ αυτά
που ευδοκιμούν σε μέρη μακρινά.
Εμείς απλώς ξυπνάμε κάποια πρωινά
μ’ ένα παγόβουνο στις φλέβες μας
που λιώνει αργά
όπως μεθύσι από έρωτα
ακαριαίο.
Τι κι αν προσωρινά μας παρασύρει,
περνάει πριν καλά καλά το καταλάβουμε
γιατί
ακόμα κι αν δεν το γνωρίζουμε
το διαισθανόμαστε
ότι το ψάρι έξω απ’ το νερό (του)
δεν το μπορεί
να ζήσει
(ευτυχισμένο).
Η Χριστίνα Οικονομίδου είναι μια αξιόλογη, σύγχρονη ποιήτρια. Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Έχει σπουδάσει Οικονομικές Επιστήμες στο Μόναχο και στην Αθήνα. Από το 1994 απασχολείται στον χώρο του βιβλίου και του πολιτισμού. Άρθρα, κείμενα και βιβλιοκρισίες της δημοσιεύονται τακτικά στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Είναι η αρχισυντάκτρια στην εκπομπή για το βιβλίο «Άξιον εστί» του Βασίλη Βασιλικού. Ήταν, επίσης, συνεκδότρια και διευθύντρια του μηνιαίου free press περιοδικού για το βιβλίο index, καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του. Διδάσκει Δημιουργική Γραφή και Ποίηση στο Μικρό Πολυτεχνείο. Έχει εκδώσει πέντε βιβλία ποίησης καθώς και δεκαπέντε μη λογοτεχνικά βιβλία. Διηγήματα και κείμενά της συμπεριλαμβάνονται και σε συλλογικές εκδόσεις.
Το βιβλίο ποίησης 4 εποχές στον δρόμο ήταν υποψήφιο στην βραχεία λίστα του περιοδικού «Αναγνώστης». Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να κυκλοφορήσει το νέο της έργο με τίτλο: «Μ’ έναν χορό στο στόμα» από τις εκδόσεις Απόπειρα.
Συνομιλήσαμε για την ποίηση, για το πάθος που τη δημιουργεί, για την καταφυγή μέσα στις αντιθέσεις της, για την επίδρασή της στις κοινωνίες και τις μοναχικές στιγμές της δημιουργίας. Κυρίως, όμως, για το γεγονός πως αν δεν υπήρχε «η ζωή της θα ήταν ανυπόφορη».
Μπορεί η ποίηση να λειτουργήσει ως οδηγός επιβίωσης στις μέρες μας;
Εξαρτάται από το πώς ερμηνεύει κανείς τον όρο “επιβίωση”. Αν μιλάμε για πνευματική επιβίωση, πιθανότατα δεν υπάρχει και άλλος τρόπος.
Η ποίηση μπορεί να είναι επαναστατική, υπερβατική, αφαιρετική, συνθετική, να δηλώνει φυγή από τα αισθήματα, άρση των αντιφάσεων ή ακόμα και καταφυγή μέσα στις αντιθέσεις. Στις μέρες μας μπορεί να αλλάξει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ώστε να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον στις κοινωνίες;
Κατά την αντίληψή μου, ο ρόλος της τέχνης (επομένως και της ποίησης) στις κοινωνίες, είναι ν’ αμφισβητεί ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό της. Επομένως είναι η μοναδική μορφή “εξουσίας” (γιατί, ας μη γελιόμαστε, και η τέχνη είναι, κατά κόποιον τρόπο “εξουσία”) που οφείλει και μπορεί ν’ αυτοκαταργείται διαρκώς ως εξουσία, για να νοηθεί ως αυτό που είναι, δηλαδή τέχνη. Συνεπώς, η επίδρασή της στην κοινωνία είναι ανεξάρτητη από τις προθέσεις και -κυρίως- τις πεποιθήσεις του δημιουργού της (και μακράν σε απόσταση από την Καντιανή “κατηγορική προσταγή” και των μεταγενέστερων ερμηνειών της), όπως και απολύτως αμφιβόλου αποτελέσματος πάνω στο μέλλον μιας κοινωνίας.
Πότε γράφει κανείς ποίηση; Όταν δονείται από το πάθος των συναισθημάτων ή όταν απομακρύνεται από αυτό και βλέπει καθαρότερα;
Ζωή χωρίς πάθος είναι όπως φλέβες δίχως αίμα. Τα συγκλονιστικότερα ποιήματα αντλούν την έμπνευσή τους από τέτοιες στιγμές. Δυστυχώς, ίσως, (για την ζωή) κι ευτυχώς (για την τέχνη), η επιτυχής λεκτική αποτύπωσή τους προϋποθέτει συνήθως μια κάποια αποστασιοποίηση. Ωστόσο, υπάρχουν και στιγμές μοναχικής δημιουργίας που έχουν την ίδια εκστατική δύναμη με το πλέον ισχυρό βίωμα κι αυτό γιατί συχνά η επανεστίαση που συνεπάγεται αυτή η απόσταση, αναδεικνύει αποχρώσεις και αρώματα που υποσκιάστηκαν στην πρώτη “ανάγνωση”. Όπως και να ‘χει, αν το βίωμα είναι η γεύση, η δημιουργία είναι κατά κάποιον τρόπο η επίγευση αυτού του βιώματος.
Ο Βαλερύ έλεγε ότι: «ένα Ποίημα δεν τελειώνει ποτέ. Μόνο εγκαταλείπεται». Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Παρομοίως, ο Μορίς Μπλανσό, γράφει πως το βιβλίο της ζωής μας είναι ένα -ή κάπως έτσι. Μέσα στα χρόνια, αντιλαμβάνομαι πως πρόκειται για έναν πολύ βάσιμο ισχυρισμό. Αν υποθέσουμε, δηλαδή, ότι ο πυρήνας μας δεν αλλάζει, θα λέγαμε ότι στην πραγματικότητα απλώς ξοδεύουμε όλη μας τη ζωή προσπαθώντας, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, να συνθέσουμε ένα προσωπικό “λεξικό”, προκειμένου να γίνουμε ορατότεροι, διακριτότεροι και, κατά κάποιον τρόπο σχετικά σημαντικοί για τους άλλους. Για κάποιους αυτό το “λεξικό” αποτελείται από δράσεις, για κάποιους άλλους από λέξεις. Επομένως, ναι, αυτά είναι τα ποιήματά μας, αυτή είναι η ζωή μας, ο τρόπος που μπορούμε και αντέχουμε να υπάρχουμε και να εκφραζόμαστε και προφανώς ποτέ δεν τελειώνει, απλώς εγκαταλείπουμε τους εκάστοτε κύκλους των σχημάτων που έχουμε υιοθετήσει ή/και δημιουργήσει και, κρατώντας κάτι -έστω ελάχιστο- από τα προηγούμενα, ανοίγουμε άλλους και άλλους κ.ο.κ. μέχρι που αναπόφευκτα κάποτε η ίδια η φύση μας θα μας εγκαταλείψει.
Πότε περιορίζεται η ποιητική δύναμη ενός ποιητή;
Ω, σε πραγματολογικό επίπεδο υπάρχουν χίλιες δύο απαντήσεις. Στην ουσία, όμως, μόνο μία: “Όταν ο ίδιος φιμώνει τον εαυτό του”.
«Ο καθείς και τα όπλα του», έλεγε ο Ελύτης. Ποια πρέπει να είναι τα όπλα ενός ποιητή στην υπηρεσία της ποίησης;
Καμιά φορά ακόμα και οι πιο σπουδαίοι ποιητές λένε κάτι κοινότοπο. Το μεγαλύτερο όπλο ενός ποιητή είναι η ίδια η ποίηση. Το πώς την διαχειρίζεται έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με όσα είπαμε προηγουμένως.
Πώς αρχίσατε να ασχολείστε με την ποίηση;
Πρέπει να ήμουν γύρω στα 14, όταν ανακάλυψα στην οικογενειακή βιβλιοθήκη τον τόμο με τα ποιήματα του Σεφέρη. Ήταν σαν να εξέφραζε ακριβώς ό,τι ένιωθα. Θυμάμαι, είχα νιώσει ένα τέτοιο δέος που είπα μέσα μου “δεν πρόκειται να γράψω ποτέ ούτε ένα ποίημα”. Την επόμενη μέρα έγραψα το πρώτο μου ποίημα.
Είναι η ενασχόληση με την Ποίηση μια επικίνδυνη διαδικασία;
Επικίνδυνο είναι να βουτήξεις μέσα στις φλόγες για να σώσεις έναν άνθρωπο ή να συρθείς ανάμεσα σε συντρίμμια για να να σωθείς. Ας μην χάσουμε τελείως το νόημα. Η ποίηση είναι “ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου”, μια υπόθεση post βιολογικής επιβίωσης, όπως και να το κάνουμε και σίγουρα όχι άμεσα επικίνδυνη για τη σωματική σου ακεραιότητα σε μια δυτική, “ευνομούμενη” χώρα. Κατά τα άλλα, το να ζει και να στοχάζεται κανείς ποιητικά σε μια τέτοια κοινωνία, που όμως αθροιστικά αποτιμά την ποίηση ως περιττή (ουτε καν ενοχλητική!), είναι ασφαλώς όχι μόνο απογοητευτικό αλλά και εγκαθιστά πάνω στους ώμους του ένα φορτίο πολύ δύσκολα διαχειρίσιμο.
Όμως, για να επιστρέψουμε στην “πραγματική πραγματικότητα” (όπως εύστοχα την ονομάζει ένας φίλος ποιητής) για τους ποιητές σε άλλες χώρες, με καθεστώτα πολύ πολύ λιγότερο δημοκρατικά, είναι ασφαλώς μια εξαιρετικά επικίνδυνη υπόθεση.
Πώς βλέπετε το μέλλον της ελληνικής ποίησης; Υπάρχει σήμερα μια ελληνική σχολή ποίησης με τον τρόπο που τη γνωρίσαμε από την περίφημη γενιά του ’30, ή τη γενιά του ’70;
Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ότι αναφέρεστε στις “γενιές” των Ελλήνων ποιητών που έχουν περάσει στην βιβλιογραφία, ως τέτοιες. Προσωπικά δεν συμφωνώ με αυτού του είδους τις κατηγοριοποιήσεις και, απ’ όσο γνωρίζω, έχει εγκαταλειφθεί και φιλολογικά πλέον αυτή η ιδέα. Κι αυτό γιατί οι ποιητές αυτών των περιόδων παρουσιάζουν εξίσου μεγάλες ομοιότητες όσο και διαφορές. Δεν ξέρω να σας πω, για να είμαι ειλικρινής, εάν οι ποιητές που έπονται αυτών των “γενιών” θα έχουν την ίδια τύχη, είτε ως αντικείμενο εθνικής φιλολογικής μελέτης -πόσω μάλλον διεθνούς- είτε ως αποτύπωμα στη συλλογική συνείδηση. Απ’ ό,τι φαίνεται, μάλλον όχι.
Σ’ ό,τι αφορά την ουσία, πάντως, της ίδιας της ποίησης και της εξέλιξης της ποιητικής στη χώρα μας, θεωρώ ότι υπάρχουν σημαντικοί ποιητές που έχουν καταστεί αόρατοι εξαιτίας ακριβώς της συμπερίληψής τους σε κάποια συγκεκριμένη “κατηγορία” (βλ. “γενιά”), επειδή κάποιοι άλλοι της ίδιας “γενιάς” υπήρξαν ή εμφανίστηκαν ως πιο λαμπεροί για το ευρύ κοινό. Οπότε, δεν θεωρώ συνολικά και μεγάλο ατύχημα το γεγονός ότι για όλους εκείνους (εμάς) που έπονται υπάρχει μια έντονη φιλογογική “αμηχανία” ώστε να μην έχουμε ακόμα ικανοποιητικές μελέτες. Άλλωστε, ακόμα και εν μέσω “εμφράγματος” της κριτικογραφίας, ανδρώνονται Έλληνες ποιητές που έχουν σπουδαίο ανάστημα και που μπορούν να σταθούν διεθνώς, ανεξαρτήτως εθνικής κατάταξης.
Αν γράφατε εσείς σήμερα «γράμμα σε έναν νέο ποιητή» τι θα τον συμβουλεύατε να κάνει;
Να εγκαταλείψει την ιδέα της ποίησης και να ζήσει την ζωή. Αν μέσα από αυτή τη στάση προκύψουν ενδιαφέροντα ποιήματα, έχει καλώς. Αν όχι, έχει καλώς και πάλι.
Τι μέλλον πιστεύετε ότι έχει η ελληνική ποίηση στο εξωτερικό; Πόσο γνωστή είναι;
Η ελληνική γλώσσα είναι μια γλώσσα που μιλιέται από ελάχιστους ανθρώπους κι αυτό είναι κάτι κοινό ανάμεσα σε πάμπολλες μικρές χώρες του κόσμου. Μπορεί ο Όμηρος, ο Οδυσσέας κλπ. να είναι παγκοσμίως γνωστοί αλλά η σύγχρονη ελληνική γλώσσα και η πολιτισμική πραγματικότητα δεν είναι μόνο άγνωστες αλλά και ιδιαίτερα αρνητικά φορτισμένες. Είτε το αξίζουμε είτε όχι, είναι απολύτως άσχετο. Για να έχει η ελληνική ποίηση πιθανότητες ν’ αναδειχτεί στο εξωτερικό θα πρέπει να παλέψει σκληρά γι’ αυτό. Προς το παρόν αυτή η πάλη, σε όλα τα επίπεδα, εναπόκειται σε μεμονωμένες περιπτώσεις και τα συνολικά αποτελέσματα είναι μάλλον απογοητευτικά.
Ο έρωτας τι ρόλο έχει παίξει στην ποιητική σας διαδρομή; Είναι μια ανυψωτική δύναμη ή η ποίηση είναι μια εσωτερική διαδικασία που χρειάζεται απομόνωση;
Τα ωραιότερα ποιήματα γράφονται, δυστυχώς ή ευτυχώς, εκ των υστέρων. Γιατί όταν μας “πετυχαίνει” ο έρωτας, καλό είναι να τον ζούμε.
Ο σύγχρονος αναγνώστης είναι ικανός να «ξεκλειδώσει» τα μυστικά της ποίησης ή έχει χάσει την παρθενικότητα των αισθήσεών του σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορεί να κατανοήσει τη μαγεία της;
Ελπίζω πως όχι. Ωστόσο δεν μπορώ να σας απαντήσω αντικειμενικά στο ερώτημά σας. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι, αν δεν υπήρχαν ποιητές και ποίηση, η δική μου τουλάχιστον ζωή θα ήταν τόσο μα τόσο πιο ανυπόφορη.
Τελικά, κ. Οικονομίδου χρειάζονται οι ποιητές σε τόσο μίζερους καιρούς;
Νομίζω ότι καλύπτομαι από την απάντησή μου στην προηγούμενη ερώτηση.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
