***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«Μα τι χρειάζονται οι ποιητές σε τόσο μίζερους καιρούς;»
Φρήντριχ Χαίλντερλιν
Το Literature ανοίγει τον φάκελο Ελληνική Ποίηση 2018-2019 και εγκαινιάζει μια νέα σειρά συνεντεύξεων με τους πλέον καταξιωμένους σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Στο πλαίσιο αυτό θα φιλοξενηθούν οι απόψεις των σημαντικότερων Ελλήνων ποιητών της σημερινής εποχής με σκοπό να φανούν οι απόψεις των δημιουργών αναφορικά με το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής ποίησης. Στόχος είναι επίσης να παρουσιαστεί το έργο, οι ιδέες αλλά και η προσωπικότητα των ανθρώπων εκείνων, οι οποίοι επιμένουν να λειτουργούν ποιητικά σε καιρούς τόσο «μίζερους», γράφοντας εκλεκτή ποίηση, στη γλώσσα του Ομήρου και συνεχίζοντας επάξια την αδιάλειπτη για 3000 χρόνια παρουσία της ποίησης στην Ελλάδα.
Επιμέλεια: Τέσυ Μπάιλα
Αναμφίβολα ο Γιώργος Μαρκόπουλος είναι ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές. Από τους πρωτοπόρους της «Ποιητικής Γενιάς του ‘70». Η ποίηση του είναι μια ποίηση εσωτερική για τη μοναχικότητα του ανθρώπου. Μια ποίηση πολύτιμη. Το 1996 τιμήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με το Βραβείο Καβάφη και το 1999 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Μη σκεπάζεις το ποτάμι», η οποία, στη συνέχεια, ήταν υποψήφια για το Ευρωπαϊκό Αριστείο του 2000. Το 2000 εκδόθηκε στα γαλλικά σε μετάφραση Michel Volkovitch μια επιλογή από όλες τις ποιητικές συλλογές του με τον γενικό τίτλο “Ne recouvre pas la riviere” (εκδ. Desmos/ “Cahiers grecs”, Paris. Το 2011 βραβεύτηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη) για το σύνολο του έργου του. Το 2012 τιμήθηκε για δεύτερη φορά με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Κρυφός Κυνηγός». Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων από το 1982, ενώ στο διάστημα 1984-1986 διετέλεσε μέλος του διοικητικού της συμβουλίου.
Συνομιλήσαμε μαζί του για την ποίηση και τη λειτουργία της, για όσα μπορεί να περιορίσουν τη δύναμη ενός ποιητή, για το διάβασμα, το μεγαλύτερο όπλο στην υπηρεσία της μεγάλης αυτής τέχνης, για το πώς ο ίδιος στράφηκε στην ποίηση και πώς βλέπει το μέλλον και την εξωστρέφεια της, για την καθημερινότητά του και όλα όσα πονούν τη μνήμη του.
Μέσα από τα λόγια του γνωρίσαμε τον ποιητή αλλά και τον άνθρωπο Γιώργο Μαρκόπουλο και ανακαλύψαμε έναν τρυφερό, γλυκύτατο άνθρωπο, με μια παιδική αθωότητα και απλότητα που αιφνιδιάζει. Έναν ευγενή των λέξεων που μιλά πάντα με τη σεμνότητα εκείνου που ξέρει καλά πως:
«Η γαλήνη είναι κάτι που δεν εξαγοράζεται,
Και οι άνθρωποι έχουν μια μοναξιά τέτοια, […],
Όπως δυο μαύρα βαπόρια φορτηγά
Αραγμένα απόγευμα σε επαρχιακό λιμάνι».
Μπορεί η ποίηση να λειτουργήσει ως οδηγός επιβίωσης στις μέρες μας;
Από μόνη της, όχι. Αλλά μαζί με άλλα εφόδια λειτουργεί, σίγουρα, ως ευλογία. Και το λέγω τούτο, διότι η σύγχρονη ζωή είναι πολύ σύνθετη και απαιτεί πολλά μα πάρα πολλά πράγματα ώστε ένας άνθρωπος να μπορέσει να επιβιώσει. Ιδιαίτερα μάλιστα, αν αυτός ο άνθρωπος είναι υπερβολικά ευαίσθητος, οπότε και για τα προς το ζειν αλλά και για τη συναισθηματική του ισορροπία χρειάζεται να διαθέτει οπωσδήποτε πολλά, μα πάρα πολλά, από όλα αυτά τα πέραν της ποιήσεως απαραίτητα, όσο και χρησιμότατα εφόδια—στοιχεία.
Η ποίηση μπορεί να είναι επαναστατική, υπερβατική, αφαιρετική, συνθετική, να δηλώνει φυγή από τα αισθήματα, άρση των αντιφάσεων ή ακόμα και καταφυγή μέσα στις αντιθέσεις. Στις μέρες μας μπορεί να αλλάξει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ώστε να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον στις κοινωνίες;
Η Ποίηση, έτσι ή αλλιώς, είναι από τη φύση της μια τέχνη επαναστατική και εξόχως υπερβατική· και ακριβώς αυτό το υπερβατικό στοιχείο που χαρακτηρίζει—την καλή ποίηση επισημαίνω—μας βοηθάει να ξεχνάμε για λίγο την «στεγνή» πραγματικότητα και να ζούμε μέσα στη φαντασία ή πιο σωστά, μέσα στο όνειρο· αυτή ακριβώς η διαδικασία μας ωθεί, χωρίς μάλιστα να το καταλαβαίνουμε – όχι να αλλάξουμε—αλλά να κάνουμε πιο τρυφερές, πιο ευγενείς και πιο στέρεες τις συνειδήσεις μας, βοηθώντας έτσι, όσο αυτό είναι δυνατόν, και στην προσπάθεια για ένα καλύτερο μέλλον.
Πότε γράφει κανείς ποίηση; Όταν δονείται από το πάθος των συναισθημάτων ή όταν απομακρύνεται από αυτό και βλέπει καθαρότερα;
Και στις δύο περιπτώσεις! Η πρώτη χρειάζεται για να συλλαμβάνει το υλικό του και η δεύτερη, για να αποβάλλει με ψύχραιμο χέρι όσα στοιχεία, λόγω του «υπερσυναισθηματισμού» που τα χαρακτηρίζει, πνίγουν τον αυθεντικό, τον δυνατό, τον εκλεκτό στίχο, ο οποίος σε διαφορετική περίπτωση σίγουρα θα «χανόταν» μέσα στο περιττό και θα χρειαζόταν πολύς κόπος για να ανασυρθεί.
Ο Βαλερύ έλεγε ότι: «ένα Ποίημα δεν τελειώνει ποτέ. Μόνο εγκαταλείπεται». Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Και βέβαια συμμερίζομαι αυτή την άποψη. Μόνο που εγώ και κυρίως όταν δεν εγκαταλείψω τελείως ένα ποίημα, κάθε φορά, προσθέτοντας και μια καινούργια «εσοδεία» ποιημάτων στα προηγούμενα, τα κοιτάζω και τα ξανακοιτάζω όλα μαζί «διορθώνοντάς» τα, καθότι έχω την πεποίθηση από την ώρα που ξεκίνησα μέχρι και την ώρα που κάποιο χέρι θα με αποσύρει από αυτή τη λυτρωτική και τόσο ιαματική διαδικασία, έχω σας έλεγα την πεποίθηση ότι γράφω, συμπληρώνοντας από τότε που ξεκίνησα μία και την αυτή συλλογή.
Πότε περιορίζεται η ποιητική δύναμη ενός ποιητή;
Όταν τον πλήξουν πολλές πρακτικές δυσκολίες στη ζωή ή πολλές συμφορές και δεν υπάρχει ούτε χρόνος ούτε χώρος μέσα του, για να «κουρνιάσει» και η ποίηση. Ακόμη, όχι πράγμα σπάνιο, όταν αυτό το μεγάλο δώρο ζωής, η έμπνευση δηλαδή, αρχίζει και τον εγκαταλείπει. Στην περίπτωση αυτή, θα σας έλεγα ότι χρειάζεται να είναι εξόχως χαρισματικό άτομο ο δημιουργός, ώστε να αντιληφθεί αυτό που του συμβαίνει, αλλά ταυτοχρόνως να τον διακρίνει και μια σπάνια, μια θαυμαστή γενναιότητα, ώστε να μπορέσει να σταματήσει.
«Ο καθείς και τα όπλα του», έλεγε ο Ελύτης. Ποια πρέπει να είναι τα όπλα ενός ποιητή στην υπηρεσία της ποίησης;
Διάβασμα, διάβασμα—θα σας έλεγα πρώτα απ’ όλα—διάβασμα, διάβασμα, διάβασμα και πάλι διάβασμα και, κατά δεύτερον, να διατηρεί πάντα ανοιχτό ένα πορτάκι μέσω του οποίου θα μπορεί στην κυριολεξία να «μπαινοβγαίνει» ασταμάτητα από τον μέσα του στον έξω κόσμο. Δυο κόσμους δηλαδή, και το τονίζω μετ’ επιτάσεως αυτό, που πρέπει ισοτίμως να τους υπολογίζουμε και πάντοτε αθορύβως να επιδιώκουμε τη «συνεργασία» τους.
Πώς αρχίσατε να ασχολείστε με την ποίηση;
Ανεπαισθήτως και χωρίς να το καταλάβω. Αν και πρωτοασχολήθηκα με την πεζογραφία, η οποία, αν προσέξει κάποιος τις συλλογές μου, εξακολουθεί διακριτικά, πολύ διακριτικά ακόμη και τώρα, να μου στέλνει τα πανάκριβα για την ταπεινή ζωούλα μου, δώρα της.
Πώς βλέπετε το μέλλον της ελληνικής ποίησης; Υπάρχει σήμερα μια ελληνική σχολή ποίησης με τον τρόπο που τη γνωρίσαμε από την περίφημη γενιά του ’30, ή τη γενιά του ’70; Μήπως τελικά η δική σας γενιά, η γενιά του 1970 ή κατ’ άλλους η Γ΄ μεταπολεμική γενιά είναι η τελευταία μεγάλη γενιά της ελληνικής Ποίησης;
Όχι βέβαια! Ούτε η ζωή, ούτε οι επιστήμες, ούτε οι τέχνες—και μαζί τους και η ποίηση—σταματούν ποτέ να προχωρούν μπροστά και πάλι μπροστά· ποτέ. Σήμερα μάλιστα, παρά τις τρομερές δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που μαστίζουν και τυραννούν, κυρίως τους νέους, υπάρχουν δεκάδες—ναι δεκάδες—παιδιά που εγώ γνωρίζω από τα βιβλία τους, τα οποία και παρακολουθώ, που γράφουν ήδη σπουδαία, πολύ σπουδαία πράγματα, ενώ το ήθος τους—γιατί πολλούς τους έχω και φίλους—αποτελεί μεγάλη εγγύηση για την περαιτέρω πορεία τους.
Η δική σας καθημερινότητα τι περιλαμβάνει;
Ό,τι περιλαμβάνει η ζωή όλων των φυσιολογικών ανθρώπων. εργάστηκα από παιδάκι, χωρίς ένσημα για πολλά χρόνια, δεκαετίες, και στη συνέχεια άλλα τριάντα- τριάντα τρία χρόνια με ένσημα τα οποία και μου επέτρεψαν να είμαι σήμερα πια συνταξιούχος. Ευρισκόμενος στο σταυροδρόμι αυτό διεπίστωσα ότι ελλοχεύει ένας κίνδυνος: το να παραιτηθεί σιγά σιγά κάποιος από την κοινωνία αλλά και, επιπλέον, να χάσει και τις ενέργειές του. Αυτό είναι ολέθριο και, χρειάζεται, επί καθημερινής βάσεως, να έχουμε «πάντα ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής μας». Εγώ δεν έχω παράπονο από τον εαυτό μου. Πρόσεξα.
Αν γράφατε εσείς σήμερα «γράμμα σε έναν νέο ποιητή» τι θα τον συμβουλεύατε να κάνει;
Μα φυσικά να έχει κατά νου όσα παραπάνω είπαμε και, κυρίως, να διατηρεί χωρίς σταματημό την συνύπαρξη—και συνεργασία—του μέσα με τον έξω κόσμο.
Τι μέλλον πιστεύετε ότι έχει η ελληνική ποίηση στο εξωτερικό; Πόσο γνωστή είναι;
Η ελληνική γλώσσα είναι γλώσσα μιας χώρας μικρής και, ως εκ τούτου, η ποίησή της δεν έχει και πάρα πολλές δυνατότητες διάδοσης στο εξωτερικό. Παρά ταύτα όμως, μια ευδιάκριτη, αρκετά ευδιάκριτη πρόοδος έχει επιτευχθεί και τούτο, γιατί υπάρχουν πολλοί φίλοι της ελληνικής ποιήσεως, οι οποίοι μεταφράζοντας με αυταπάρνηση—και δικά τους έξοδα, μην το ξεχνούμε—μας βοηθούν. Αυτούς εγώ, όταν συναντιόμαστε, τους αποκαλώ: Συμπατριώτες!
Σε μια χώρα όπου από την εποχή του Ομήρου έως σήμερα γράφεται ανελλιπώς ποίηση ποια πιστεύετε πως είναι η κοινωνική αποστολή ενός ποιητή, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα; Πώς βλέπετε εσείς τη σημερινή κοινωνική και πολιτισμική αποδόμηση της χώρας;
Δε νομίζω ότι τον ποιητή πρέπει να τον φορτώνουμε με τόσο «υπέρβαρες αποστολές», καθότι και αυτός μια μονάδα, και μάλιστα ανυπεράσπιστη, είναι. Αν μιλούσαμε για μεγέθη σαν αυτό του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου ή για εκείνα τα λεοντάρια που έγραψαν την πνευματική—και όχι μόνο—εκείνη εποποιία της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θα απαντούσα διαφορετικά. Σήμερα, το μόνο που μπορεί να κάνει ένας ταπεινός ποιητής είναι με τη συμπεριφορά του να προφυλάσσει με διακριτικότητα το έργο του, να μην ολισθαίνει σε πράξεις ή σε ενέργειες ματαιόδοξες, δείχνοντας έτσι και τον σωστό δρόμο στους άλλους. Ως πολίτης θα έλεγα ότι πρέπει να έχει το θάρρος της γνώμης του, να είναι σώφρων και να προσέχει ώστε να μη γίνεται αγοραίος.
Ο σύγχρονος αναγνώστης είναι ικανός να «ξεκλειδώσει» τα μυστικά της ποίησης ή έχει χάσει την παρθενικότητα των αισθήσεών του σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορεί να κατανοήσει τη μαγεία της;
Μη ζητάμε τόσα πολλά από τους ανθρώπους, αλλά και μη συμψηφίζουμε την καλή με την κακή ή την μέτρια ποίηση. Την καλή ποίηση πάντα υπάρχουν—και θα υπάρχουν—άνθρωποι που η φύση τούς έχει προικίσει με τη μεγάλη ικανότητα να μπορούν να ανακαλύπτουν τους «κλειδάριθμους» που θα τους επιτρέπουν να συναισθάνονται τη μαγεία της κάθε τέχνης και μαζί με αυτές, και της ποίησης.
Έχετε πει ότι: «ότι το μεγαλύτερο δώρο της φύσης προς τους ανθρώπους είναι η μνήμη». Και ο Σεφέρης έγραψε ότι «Πονάει η μνήμη όπου την αγγίξεις». Ποιες μνήμες πονούν τον ποιητή Γιώργο Μαρκόπουλο;
Πολλές μνήμες με πονούν, που για να γραφτούν θα χρειάζονταν σελίδες, πολλές σελίδες. Γι’ αυτό και θα σταθώ στις πιο νωπές ακόμη, αυτές που αντιμετώπισα κατά την τελευταία δεκαετία και οι οποίες δεν είναι άλλες από τον θάνατο με ραγδαίους ρυθμούς πολλών αγαπημένων και αδελφικών μου φίλων, ποιητών και μη. Πιστέψτε με, μέχρι να μου συμβούν αυτά τα αναπάντεχα γεγονότα, με τέτοια απάνθρωπη συχνότητα μάλιστα, δεν είχα ποτέ φανταστεί ότι θα μπορούσαν να συμβούν. Έτσι, παρά τις δυσκολίες, τις πάρα πολλές δυσκολίες, περνούσα τη ζωή μου σαν ο περίγυρος, η πολιτεία, να ήταν ένα σκηνικό θεάτρου και εγώ μαζί με τους εκλιπόντες να ήμασταν ηθοποιοί. Τώρα το σκηνικό γκρεμίστηκε μέσα μου, χτίστηκε άλλο άγνωστο σε μένα, οι ηθοποιοί άλλαξαν—άγνωστοί μου κι αυτοί—και ανάμεσά τους απέμεινα εγώ, χωρίς βεβαίως να τους γνωρίζω, αλλά και χωρίς να ξέρω ούτε καν μια λέξη από το καινούργιο έργο.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
