***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«Μα τι χρειάζονται οι ποιητές σε τόσο μίζερους καιρούς;»
Φρήντριχ Χαίλντερλιν
Το Literature ανοίγει τον φάκελο Ελληνική Ποίηση 2018-2019 και εγκαινιάζει μια νέα σειρά συνεντεύξεων με τους πλέον καταξιωμένους σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Στο πλαίσιο αυτό θα φιλοξενηθούν οι απόψεις των σημαντικότερων Ελλήνων ποιητών της σημερινής εποχής με σκοπό να φανούν οι απόψεις των δημιουργών αναφορικά με το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής ποίησης. Στόχος είναι επίσης να παρουσιαστεί το έργο, οι ιδέες αλλά και η προσωπικότητα των ανθρώπων εκείνων, οι οποίοι επιμένουν να λειτουργούν ποιητικά σε καιρούς τόσο «μίζερους», γράφοντας εκλεκτή ποίηση, στη γλώσσα του Ομήρου και συνεχίζοντας επάξια την αδιάλειπτη για 3000 χρόνια παρουσία της ποίησης στην Ελλάδα.
Επιμέλεια: Τέσυ Μπάιλα
Η Βασιλεία Οικονόμου αποτελεί μια ηχηρή φωνή στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Γεννήθηκε το 1983 στον Πειραιά. Η πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Το Υπόλοιπο της Αφαίρεσης» (εκδ. Γκοβόστης) εκδόθηκε το 2015 και συμπεριλήφθηκε στην τελική λίστα υποψηφίων για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου στην ποίηση του περιοδικού «ο Αναγνώστης».
Το 2015 συμμετείχε στο 2ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών στο πλαίσιο της 12ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και το 2016 στο 35ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ποίησης. Το δεύτερο βιβλίο της “Εφήμερα ζώα” (εκδ.Θράκα), κυκλοφόρησε το 2018. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, κροατικά και σλοβένικα. Από το 2019 είναι συνεκδότρια του λογοτεχνικού περιοδικού Θράκα μαζί με τον ποιητή Θάνο Γώγο.
Της ζητήσαμε να μας μιλήσει για την ποίηση και το πώς εκείνη κινείται μέσα σ’ αυτή, για τη φύση της ποίησης, για τις σκιές των αναμνήσεων που λειτουργούν σαν καμβάς της δημιουργίας της, για το μέλλον της ποίησης και τη χρησιμότητα της, για τη φωνή που γίνεται όσων δεν μπορούν να ειπωθούν για τον τρόπο που μπορεί να αλλάξει τις συνειδήσεις.
«Να μιλάς όμορφα
έλεγε η μάνα μου
Μου μάθαινε να λέω
Ατέρμονος
Ευπροσήγορος
Προσηνής
Είναι δύσκολες αυτές οι λέξεις;
Τώρα, δοκίμασε να πεις,
Αντίο»
(Μαθήματα γλώσσας)
Μπορεί η ποίηση να λειτουργήσει ως οδηγός επιβίωσης στις μέρες μας;
Για μένα η ποίηση λειτουργούσε πάντοτε περισσότερο ως σύντροφος παρά σαν οδηγός. Είναι η φωνή όσων δεν μπορούν να ειπωθούν, ο τρόπος που λέγονται όσα μας υπερβαίνουν. Βέβαια η λέξη επιβίωση έχει πολλά σημαινόμενα. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο κόσμος θα επιβίωνε μια χαρά και χωρίς την ποίηση. Για μένα ένας κόσμος χωρίς ποίηση απλά θα έκανε αυτό, θα επιβίωνε.
Η ποίηση μπορεί να είναι επαναστατική, υπερβατική, αφαιρετική, συνθετική, να δηλώνει φυγή από τα αισθήματα, άρση των αντιφάσεων ή ακόμα και καταφυγή μέσα στις αντιθέσεις. Στις μέρες μας μπορεί να αλλάξει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ώστε να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον στις κοινωνίες;
Αν και η ποίηση δεν υπήρξε ποτέ η τέχνη του λόγου με τους περισσότερους αναγνώστες, θα έλεγα πως ναι, μπορεί εν δυνάμει να αλλάξει συνειδήσεις, ακριβώς γιατί μπορεί να μεταμορφωθεί σε ένα «εργαλείο» που ο κάθε αναγνώστης χειρίζεται με έναν τρόπο απόλυτα προσωπικό. Μπορεί να γίνει σπόρος και ακούσια ή εκούσια να φυτευτεί. Ο καρπός που θα δώσει δεν εξαρτάται πάντα από την ίδια. Ένα ποίημα διαβάζεται με άλλο τρόπο σε άλλες εποχές. Μπορεί να πυροδοτήσει μια αλλαγή στη σκέψη ενός ανθρώπου ή στη συνείδηση μιας κοινωνίας , μπορεί και να μην κάνει τίποτα απολύτως.
Είναι η ποίηση μια «καλοχτενισμένη ανάμνηση» προσωπικών κραδασμών;
Για εμένα η ποίηση μπορεί να είναι και αυτό μεταξύ άλλων. Δεν ξέρω αν είναι τελικά καλοχτενισμένη ή αν είναι ανάμνηση πραγματική. Όμως πολύ συχνά γράφω από μνήμης. Δηλαδή γράφω πάνω στη σκιά μιας ανάμνησης που ίσως και να μη μου ανήκει κάποιες φορές, προσπαθώντας να μιλήσω για τα χρώματα όταν δεν είμαι πιά πνιγμένη μέσα τους. Και καμιά φορά η μνήμη μου με απατά ή επίτηδες παραπλανούμε η μία την άλλη.
Τελικά, πότε γράφει κανείς ποίηση; Όταν δονείται από το πάθος των συναισθημάτων ή όταν απομακρύνεται από αυτό και βλέπει καθαρότερα;
Δε θεωρώ πως υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος που γράφεται η ποίηση. Προσωπικά πάντως πιστεύω πως σε κάθε περίπτωση σημαντικό ρόλο παίζει η ψύχραιμη ματιά με την οποία πρέπει να ξαναδιαβάζεται το ποίημα αφότου γραφτεί. Όταν δηλαδή ο ποιητής πρέπει να γίνει εργάτης του ποιήματος και αυστηρός με τον εαυτό του. Εκεί η απόσταση παίζει καταλυτικό ρόλο.
Ο Βαλερύ έλεγε ότι: «ένα Ποίημα δεν τελειώνει ποτέ. Μόνο εγκαταλείπεται». Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Οπωσδήποτε. Το Ποίημα δεν μπορεί να τελειώσει, γιατί το Ποίημα δεν μπορεί να έχει ποτέ μόνο ένα νόημα.
Πότε περιορίζεται η ποιητική δύναμη ενός ποιητή;
Ίσως όταν υποκύπτει, συνήθως άθελά του, στην ψευδαίσθηση μιας «σωστής συνταγής» που μπορεί να πιστεύει πως έχει βρει για να γράφει καλή ποίηση, περιορίζοντας τον εαυτό του και καταφεύγοντας τελικά χωρίς να το αντιλαμβάνεται σε μανιερισμούς.
Πώς αρχίσατε να ασχολείστε με την ποίηση;
Θυμάμαι πως αποφάσισα να δηλώσω τη δυσαρέσκεια μου απέναντι στη πολιτική σκηνή της Ελλάδας στην ηλικία των 6 ή 7 ετών, γράφοντας το πρώτο μου ανομοιοκατάληκτο, ανορθόγραφο και άκρως ολιγόστιχο ποίημα, το οποίο παρέμεινε στο πορτοφόλι της γιαγιάς μου μέχρι τον θάνατό της, ώστε να μπορεί να το διαβάζει ανά πάσα στιγμή σε ανυποψίαστους επισκέπτες που δεν νομίζω πως συμμερίζονταν την περηφάνια της. Η αλήθεια είναι πως είχα την τύχη οι γονείς μου να διαβάζουν ποίηση, έτσι μεγαλώνοντας υπήρχε στο σπίτι μου μια βιβλιοθήκη με ανθολογίες και συλλογές που ξεκίνησα να διαβάζω μανιωδώς στην εφηβεία μου. Παράλληλα έγραφα, όχι επισταμένως. Αυτό άρχισε να συμβαίνει αργότερα.
Είναι η ενασχόληση με την Ποίηση μια επικίνδυνη διαδικασία;
Επικίνδυνη στον Δυτικό κόσμο, σίγουρα όχι τόσο όσο παλιότερα. Θα έλεγα όμως ότι είναι μια σκληρή διαδικασία. Για να γράψεις ποίηση πρέπει να αντικρίσεις τον εαυτό σου με ειλικρίνεια και να αφήσεις και τους άλλους να σε δουν. Πρέπει να εκτεθείς, πράγμα που σημαίνει να καταστήσεις τον εαυτό σου ευάλωτο στα μάτια του αναγνώστη, γνωστού ή αγνώστου, κι αυτό από μόνο του είναι κάτι τρομακτικό.
Πώς βλέπετε το μέλλον της ελληνικής ποίησης; Υπάρχει σήμερα μια ελληνική σχολή ποίησης με τον τρόπο που τη γνωρίσαμε από την περίφημη γενιά του ’30, ή τη γενιά του ’70;
Θεωρώ πως υπάρχει πολύ ταλέντο στην νέα γενιά Ελλήνων ποιητών. Γράφεται καλή ποίηση. Ποίηση που προσωπικά με ενδιαφέρει ως αναγνώστρια. Ωστόσο δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για μια ποιητική γενιά με κοινά χαρακτηριστικά ή κοινό όραμα όπως μιλούσαμε παλαιότερα, για τη γενιά του ’30 ή του ’70. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Οι ποιητές που εμφανίστηκαν στα γράμματα την τελευταία δεκαετία είναι οι άνθρωποι της εποχής του διαδικτύου και της παγκοσμιοποίησης. Άνθρωποι που έχουμε πρόσβαση στην πληροφορία όσο ποτέ άλλοτε, που μπορούμε να ανοίξουμε εκατοντάδες παράθυρα προς τον κόσμο, προς κάθε δυνατή πραγματικότητα, μέσω της απόλυτης μοναξιάς του υπολογιστή μας, με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει. Είναι μια μεταβατική περίοδος. Θα δούμε στο μέλλον τι θα αποφέρει.
Αν γράφατε εσείς σήμερα «γράμμα σε έναν νέο ποιητή» τι θα τον συμβουλεύατε να κάνει;
Να διαβάζει, να μη φοβάται να εκτεθεί, να γράφει όσο μπορεί και να μη φοβάται να διαγράφει.
Τι μέλλον πιστεύετε ότι έχει η ελληνική ποίηση στο εξωτερικό; Πόσο γνωστή είναι;
Κρίνοντας από την προσωπική μου εμπειρία μπορώ να πω πως οι περισσότεροι ξένοι αναγνώστες όταν μιλάνε για ελληνική ποίηση αναφέρονται στον Όμηρο, στη Σαπφώ και στον Καβάφη. Δεν μιλάω προφανώς για τους φιλολόγους του ακαδημαϊκού χώρου. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια δημιουργίας δικτύων μεταξύ λογοτεχνών από διάφορες χώρες· μια προσπάθεια επικοινωνίας και εξερεύνησης των διαφορών και των κοινών μας σημείων όπως αυτά διαφαίνονται μέσα από την ποιητική έκφραση. Σ’ αυτό συνεισφέρουν οι ακόμα περισσότερες, σε σχέση με το παρελθόν, δυνατότητες μετάφρασης και προφανώς το διαδίκτυο, όπου πλέον δεν απαιτείται αποκλειστικά η έκδοση κάποιου περιοδικού ή κάποιας ανθολογίας στο εξωτερικό για να μπορέσει ένας αναγνώστης να έρθει σε επαφή με την ποίηση των ποιητών μιας άλλης χώρας, σύγχρονων και μη.
Ο έρωτας τι ρόλο έχει παίξει στην ποιητική σας διαδρομή; Είναι μια ανυψωτική δύναμη ή η ποίηση είναι μια εσωτερική διαδικασία που χρειάζεται απομόνωση;
Δεν πιστεύω ότι το ένα αναιρεί το άλλο. Η ποίηση παραμένει μια εσωτερική διαδικασία που χρειάζεται απομόνωση ακόμα και μέσα σε έναν ανυψωτικό έρωτα.
Ο σύγχρονος αναγνώστης είναι ικανός να «ξεκλειδώσει» τα μυστικά της ποίησης ή έχει χάσει την παρθενικότητα των αισθήσεών του σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορεί να κατανοήσει τη μαγεία της;
Δεν μου αρέσει να ρομαντικοποιώ το παρελθόν, δεν πιστεύω πως υπήρχε κάτι που χάθηκε μια για πάντα και παρέμεινε ταυτόχρονα αναντικατάστατο. Κάθε εποχή έχει τη γλώσσα και τα μέσα της, η γλώσσα είναι κάτι ζωντανό που εξελίσσεται και η ποίηση καθότι γλώσσα προπαντός, εξελίσσεται παράλληλα. Οπότε αν υποθέσουμε πως βρισκόμαστε σε μια εποχή που ο αναγνώστης αδυνατεί πλέον να κατανοήσει τη μαγεία της ποίησης, που έχει χάσει το κλειδί που την ξεκλειδώνει, το ίδιο θα ισχύει αναπόφευκτα και για τον σύγχρονο δημιουργό, με αποτέλεσμα μια ποίηση κλειδωμένη στον εαυτό της, που δεν επικοινωνεί με κανέναν, και ειλικρινά δεν πιστεύω επ’ ουδενί ότι συμβαίνει αυτό.
Τελικά, κ. Οικονόμου χρειάζονται οι ποιητές σε τόσο μίζερους καιρούς;
Αναλογιζόμενη οτι ο Χαίλντερλιν έθεσε το ερώτημα αυτό περίπου δύο αιώνες πριν και συνεχίζουμε να το θέτουμε και σήμερα δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι κατά πόσο τελικά οι καιροί είναι ποτέ κάτι άλλο από μίζεροι ή μικρόψυχοι. Και για να απαντήσω στο ερώτημα, η ποίηση είναι αυτή που χρειάζεται διαχρονικά, γι’ αυτό και κάθε εποχή δημιουργεί τους ποιητές της.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
