***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Μία πολύ ενδιαφέρουσα αναγνωστική πρόταση αποτελεί το βιβλίο ”Ψυχανάλυσέ το”, ένα βιβλίο το οποίο περιέχει τα δοκίμια-άρθρα της Δήμητρας Αθανασοπούλου, Διδάκτωρ Ψυχαναλυτικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Παρισιού και Κατόχου Μάστερ Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας και Μάστερ Ψυχανάλυσης του Πανεπιστημίου Paris & Vincennes-Saint Denis. H Δήμητρα Αθανασοπούλου εργάζεται, μεταξύ άλλων, και στην Εφημερίδα των Συντακτών, όπου διατηρεί στήλη στην οποία «ψυχαναλύει» πολιτικά, κοινωνικά και άλλα γεγονότα της επικαιρότητας. Χρησιμοποιώντας τα θεραπευτικά εργαλεία της ψυχανάλυσης μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την πολιτική, οικονομική και κοινωνική επικαιρότητα.
Το ”Ψυχανάλυσέ το” περιλαμβάνει με χρονολογική σειρά τα δοκίμια της Δήμητρας Αθανασοπούλου τα οποία δημοσιεύτηκαν στην Εφημερίδα των Συντακτών από τον Αύγουστο του 2019 μέχρι τα τέλη του 2020. Η πανδημία του κορονοιού και η παρούσα υγειονομική κρίση πρωτοστατούν, όπως είναι φυσικό, στη θεματολογία. Η συγγραφέας όμως μας παραθέτει και την ψυχαναλυτική άποψή της και για πολλά άλλα θέματα, όπως για τους πρόσφυγες και το μεταναστευτικό, την εκπαίδευση, το Brexit, την ευτυχία, τις αυτοκτονίες και διάφορα άλλα. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ένα πολυποίκιλο ανάγνωσμα το οποίο αφορά πολλά σύγχρονα ζητήματα για τα οποία η συγγραφέας μοιράζεται μαζί μας τις απόψεις της και τα αναλύει εν συντομία από ψυχολογικής πλευράς.
Εδώ η συγγραφέας μας μίλησε για το βιβλίο της και για κάποια από αυτά τα σύγχρονα ζητήματα που θίγει στα άρθρα της.
Λεύκη Σαραντινού 23.07.2021
Θα μας πείτε σε ποιον ανήκε η πατρότητα της ιδέας, αφενός μίας τόσο ενδιαφέρουσας στήλης στην Εφημερίδα των Συντακτών, όσο και της συγκέντρωσής τους σε ένα τόσο πρωτότυπο βιβλίο;
Η ιδέα της στήλης γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη να συνδυάσω την δημοσιογραφική καταγραφή της επικαιρότητας και την ψυχαναλυτική προσέγγιση σε ότι μας περιβάλλει. Δεν θα λάμβανε, ωστόσο, αυτή τη μορφή εάν δεν είχαν μεσολαβήσει ατελείωτες συζητήσεις με τον καθηγητή πολιτικής θεωρίας Γιάννη Σταυρακάκη, ο οποίος έχει συνεισφέρει σημαντικά στον θεωρητικό αναπροσανατολισμό της ψυχανάλυσης. Και δεν θα είχε τη μυρωδιά του μελανιού της εφημερίδας εάν δεν την είχε πιστέψει ο διευθυντής της Εφημερίδας των Συντακτών, Νικόλας Βουλέλης. Η ιδέα, όμως, της συγκέντρωσης των άρθρων σε βιβλίο ανήκει αποκλειστικά στον Νέστορα Πουλάκο, o οποίος μου πρότεινε να προχωρήσουμε σε αυτή την έκδοση. Και τον ευχαριστώ θερμά για αυτό.
Πιστεύω πως η ανάλυση των διαφόρων θεμάτων στο βιβλίο σας σχετίζεται με την ενσυναίσθηση, με την καλύτερη κατανόηση των κινήτρων του άλλου. Είναι όντως έτσι; Μπορούμε, δηλαδή, να ανακαλύψουμε μία «ψυχαναλυτική» πλευρά σε όλα;
Φυσικά από τη στιγμή που τίποτα δεν είναι αποκομμένο από τον ανθρώπινο ψυχισμό. Η ενσυναίσθηση είναι εκείνη που μας επιτρέπει να παραβλέπουμε τις διαφορές, έτσι ώστε να ευδοκιμούν κάθε μορφής σχέσεις με ανθρώπους διαφορετικούς. Είναι εύκολο να μπούμε στη θέση του Άλλου όταν είμαστε όμοιοι ή ταυτιζόμαστε μαζί του. Το δύσκολο είναι να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του διαφορετικού Άλλου και να στηρίξουμε επιθυμίες και ανάγκες που δεν είναι δικές μας αλλά σημαντικές για εκείνον. Και αυτό δεν είναι απλό γιατί η ενσυναίσθηση σχετίζεται και με το ασυνείδητο.
Πώς ακριβώς μας βοηθά η ψυχανάλυση στην αυτογνωσία; Τελευταία εκδίδονται στη χώρα μας πολλά βιβλία ψυχολογίας και αυτοβελτίωσης, αλλά και μυθιστορήματα που σχετίζονται με την ψυχολογία. Πιστεύετε ότι όλα αυτά μπορούν τελικά να μας βοηθήσουν στην ανακάλυψη του εαυτού μας;
Μπορούμε να μιλήσουμε για αυτογνωσία και μέσα από την ψυχαναλυτική θεώρηση. Συνήθως, όμως, τα εύπεπτα βιβλία αυτοβελτίωσης προτείνουν εύκολες «συνταγές»…που δεν μας βοηθούν ακριβώς στην ανακάλυψη του εαυτού μας, υπό την έννοια του εντοπισμού των βαθύτερων ριζών των συμπτωμάτων μας και κατ’ επέκταση της επίλυσής τους.
Στα κείμενά σας θίγετε συχνά το ζήτημα του διαφορετικού από εμάς «άλλου», τον οποίο έχουμε την τάση να βλέπουμε ως αντίπαλο. Πώς μπορεί η ψυχανάλυση να μας βοηθήσει στην καταπολέμηση του ρατσισμού;
Αν αναλογιστείτε πως οι ρατσιστές είναι άνθρωποι που δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με την ταυτότητά τους, τις ρίζες τους, τη σεξουαλικότητά τους, τότε μόνο η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει! Σε συνδυασμό με την πολιτική. Η μήτρα του φασισμού είναι συνήθως εγκατεστημένη σε ένα ιδεολογικοποιημένο αίσθημα υπεροχής απέναντι στους άλλους – που αποκρύπτει ένα δυσβάσταχτο αίσθημα κατωτερότητας. Οι ρατσιστές στρέφουν, δηλαδή, την ψυχική ενέργειά τους προς τα έξω, υπό μορφή επιθετικότητας, για να εξασφαλίσουν τη δική τους καθαρότητα και τον εξαγνισμό. Αυτό γίνεται μέσα από την προβολή του κακού, του ξένου, του ανάρμοστου πάνω στον Άλλο. Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος είχε βιώσει την άνοδο του ναζισμού, είχε συνδέσει τον ρατσισμό με τον ψυχικό μηχανισμό της προβολής. Η προβολή συνίσταται στην ασυνείδητη διαδικασία σύμφωνα με την οποία το άτομο προβάλλει στον άλλο στοιχεία που θεωρεί αρνητικά και που έχει ο ίδιος αλλά δεν αναγνωρίζει ως δικά του.
Σε κάποιο από τα κείμενα του βιβλίου σας μιλάτε για τα συλλογικά τραύματα της Ιστορίας και την επιλεκτική και κατασκευασμένη μνήμη. Πώς ακριβώς σχετίζεται η Ιστορία με την ψυχανάλυση;
Πρώτα απ’ όλα τόσο η ψυχανάλυση όσο και η ιστορία κατασκευάζουν χώρους και πλαίσια διεργασίας του παρελθόντος, προτείνοντας ερμηνευτικές κατασκευές. Συνεπώς η ιστορία κατασκευάζεται μέσα από τρόπο που αντιλαμβανόμαστε ερμηνεύουμε τα γεγονότα. Όσο για τις μνήμες μας; Λαμβάνουν νέα μορφή σε συνάρτηση με την οδύνη που έχουν προκαλέσει και σε σχέση με το τι θέλουν να υπηρετήσουν σε ψυχικό ή σε πολιτικό επίπεδο την εκάστοτε περίοδο ανακατασκευής τους. Και έπειτα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την ψυχανάλυση η σχέση μνήμης και τραύματος. Η μνήμη και η ταυτότητα ενός ανθρώπου που έχει βιώσει ένα τραύμα συστρέφεται γύρω από το οδυνηρό συμβάν του παρελθόντος
Την πρώτη φορά που είδα να ζωντανεύει η σχέση μεταξύ ιστορίας και ψυχανάλυσης είναι όταν συνομίλησα με τον σπουδαίο ιστορικό Μαρκ Φερό, ο οποίος ίσως και άθελα του μας προσέφερε μια άκρως ψυχαναλυτική ματιά στην ιστορική προσέγγιση των μεγάλων γεγονότων. Ιδίως μέσα από το βιβλίο του «Τύφλωση. Ή γιατί αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα».
Πολλά από τα κείμενά σας σχετίζονται με την πανδημία που βιώνουμε σήμερα και τις επιπτώσεις της στις ανθρώπινες κοινωνίες. Θα μας αναλύσετε την ψυχολογία του ανθρώπου πριν και μετά από τον κορονοιό; Τι πιστεύετε ότι δεν θα ξαναγίνει ποτέ όπως ήταν πριν από την πανδημία;
Είναι ακόμα εν εξελίξει τόσο η υγειονομική κρίση όσο και η πολιτική διαχείρισή της. Έχουμε πει ήδη αρκετά για την αντανάκλαση του βιολογικού στο πολιτικό, την επίδραση του ιού πάνω στο κοινωνικό σώμα, τη μετάλλαξη του κοινωνικού δεσμού. Όπως και για την έξαρση ψυχωτικών επεισοδίων, αυτοτραυματισμών, επιθέσεων βίας και αναγκαστικών νοσηλειών – σε περιόδους κρίσης. Καλύτερα να αναλύσουμε τα υπόλοιπα εκ των υστέρων.
Η πανδημία φαίνεται να βγάζει -τουλάχιστον σε πολλούς- τον χειρότερο ή και τον αληθινό εαυτό τους στην επιφάνεια. Σε ένα από τα άρθρα σας εξηγείτε πολύ καλά την ψυχολογία των συνωμοσιολόγων και των αρνητών που ολοένα και πληθαίνουν γύρω μας και αντιβαίνουν τη φωνή της λογικής. Θα μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτήν την έξαρση της παραπληροφόρησης και της συνωμοσιολογίας που παρατηρείται σήμερα;
Η κρίση υγείας που διανύουμε τώρα είναι η «τέλεια ευκαιρία» για την εμφάνιση νέων συνωμοσιολογικών απόψεων. Όπως εξηγεί και ο Πιερ- Αντρέ Ταγκιέφ, η συνωμοσιολογική σκέψη – που δεν αποδέχεται τη σύμπτωση ως τυχαίο αλλά ως ένδειξη για μια «μυστική διασύνδεση» – παρέχει στο ψυχικά αποσταθεροποιημένο άτομο τον καθησυχασμό της εξήγησης του ανεξήγητου. Μια εξήγηση σε αυτό που το φοβισμένο υποκείμενο βιώνει ως ανυπόφορο ή τραυματικό, ικανοποιώντας την ανάγκη του για ανανοηματοδότηση της ζωής και της ύπαρξής του. Παράλληλα αυτός ο μηχανισμός ενισχύει τις ιδεολογίες των άκρων.
Πώς θα συμβιβάσουμε εν τέλει, την ελευθερία με την υπευθυνότητα, το φιλελεύθερο κράτος και τα δικαιώματά μας με την προστασία του εαυτού μας και των γύρω μας; Δεν είναι επικίνδυνος αυτός ο χωρισμός της κοινωνίας μας σε δύο στρατόπεδα;
Αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση. Να μη χωριστούμε σε στρατόπεδα και να μην εγκλωβιστούμε στο δίλημμα «ελευθερία ή ασφάλεια;». Ο Φρεντερίκ Γκρο, στο έργο του «Η αρχή της ασφάλειας», παρουσιάζει τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες η βιοασφάλεια στον μετανεωτερικό κόσμο χειραγωγεί το σύγχρονο άτομο. Δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. Όπως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πως για να μπορέσουμε να είμαστε ελεύθεροι, θα πρέπει να καταφέρουμε να παραμείνουμε ζωντανοί. Ίσως να τα καταφέρουμε αν επιλέξουμε την ενσυναίσθηση. Το να είμαστε ενσυναισθητικοί μας κάνει πιο υπεύθυνους για τις ζωές μας- τη δική μας και των άλλων- απεγκλωβίζοντας μας από τέτοιου είδους διλήμματα. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να διερευνούμε τα όρια των έκτακτων εξουσιών και κατά πόσο είναι ανθρωπιστικές οι πολιτικές που εφαρμόζονται στο όνομα της ασφάλειας…
Στον κόσμο αλλά και στη χώρα μας παρατηρείται άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων. Πιστεύετε ότι η αυξημένη ροή των μεταναστών και των προσφύγων στη χώρα μας ήταν αυτή που τροφοδότησε την άνοδο του νεοναζισμού στη χώρα μας;
Όχι, δεν τροφοδότησαν την άνοδο του νεοναζισμού. Πυροδότησαν κάτι που ήδη υπήρχε. Η ιστορία του ναζισμού δεν μπορεί να μην είναι άμεσα συνυφασμένη με την ιστορία της κοινωνίας που την κυοφόρησε. Και έπειτα γνωρίζουμε πως όταν ανακύπτει μια οικονομική-κοινωνική αποσταθεροποίηση που απαιτεί θυσίες, τότε αναπτύσσονται με ταχύτητα και ένταση τα εθνικά ιδεώδη που συνοδεύονται από την αγάπη για τον όμοιο και το μίσος για τον διαφορετικό.
Ποιο θεωρείτε εσείς ότι είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας που δεν επέλυσε καμία κυβέρνηση ως τώρα;
Η ελληνική κοινωνία έχει πίστη στην πατρίδα και καχυποψία απέναντι στο κράτος. Και αυτό δεν έχει καταφέρει να το αλλάξει καμία κυβέρνηση. Ίσως γιατί ο διχασμός της ελληνικής ταυτότητας είναι συνδεδεμένος με τη θέση του ορθού λόγου στον χριστιανισμό ενώ παράλληλα έχει τις ρίζες του στα ψυχικά τραύματα της τουρκοκρατίας, του Εμφυλίου και της χούντας.
Αποκτήστε το βιβλίο
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
