***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
***Γράφει ο Δρ. Αλέξανδρος Ψυχογιός
Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία, Γεώργιος Β. Φρούντζος, Εκδόσεις Αγγελάκης
Πρόσφατα είχα τη χαρά να διαβάσω το βιβλίο του αξιότημου Γιώργου Φρούντζου με τίτλο «Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία». Εξεπλάγην θετικά, όχι τόσο επειδή διάβασα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, που χρησιμοποιώ στο δικό μου επιστημονικό πεδίο (Διοίκηση Οργανώσεων), αλλά γιατί το βιβλίο αυτό είναι ένα από τα σπάνια στην ελληνική βιβλιογραφία που προσπαθεί να αναδείξει ένα σχετικά καινούργιο τρόπο σκέψης και κατανοήσης των κοινωνικών (ιστορικών) φαινομένων. Παρακάτω προσπαθώ να αναλύσω εν συντομία τα κύρια επιχειρήματα της Θεωρίας του Χάους στην ανάλυση και κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας, έτσι όπως εξετάζονται απλά και κατανοητά από το συγγραφέα.
Η ανθρώπινη ιστορία μπορεί να παρομοιασθεί σαν ένα χαλί υφασμένο με αμέτρητα νήματα γεγονότων, αποφάσεων και αλληλεπιδράσεων, που όλα διαμορφώνουν την πορεία των πολιτισμών ανά τους αιώνες. Ωστόσο, κάτω από αυτή τη φαινομενικά χαοτική επιφάνεια κρύβεται μια υποκείμενη τάξη, που διέπεται από αρχές που επιδιώκει να αποκαλύψει η Θεωρία του Χάους. Η εν λόγω θεωρία, που προέρχεται από το χώρο των φυσικών επιστημών και μελετά τα πολύπλοκα συστήματα, προσφέρει έναν μοναδικό πρίσμα μέσω του οποίου μπορούμε να κατανοήσουμε τη δυναμική της ανθρώπινης ιστορίας (και κοινωνίας). Εξετάζοντας μοτίβα μη προβλεψιμότητας, μη γραμμικότητας και ευαισθησίας στις αρχικές συνθήκες, η Θεωρία του Χάους ρίχνει φως στις περιπλοκές των ιστορικών διαδικασιών και βοηθά στην αποσαφήνιση της εμφάνισης της τάξης από το φαινομενικό χάος. Αλλά ας εξετάσουμε μία προς μία τις τρεις βασικές έννοιες που πραγματεύεται το βιβλίο.
Ο Γεώργιος Β. Φρούντζος γεννήθηκε το 1970 και μεγάλωσε στο Αγρίνιο. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ηράκλειο. Έκανε την ειδικότητα της ΩΡΛ στην Πανεπιστημιακή κλινική του Ιπποκράτειου Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό ιατρικών εργασιών. Έχει παρακολουθήσει διετές Μεταπτυχιακό πρόγραμμα παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής και Βελονισμού. Αγαπά την ιστορία, τη φιλοσοφία, τα οικονομικά, την πολιτική επιστήμη. Ζει και εργάζεται στο Ρέθυμνο Κρήτης. Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη Ιστορία είναι το πρώτο του βιβλίο.
Μία από τις κεντρικές αρχές της Θεωρίας του Χάους είναι η ιδέα του απρόβλεπτου, όπου τα φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικά αποτελέσματα – μια έννοια που συνήθως αναφέρεται ως το φαινόμενο της πεταλούδας. Στο πλαίσιο της ανθρώπινης ιστορίας, αυτή η αρχή υπογραμμίζει πόσο μικρά, φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν διαδοχικά αποτελέσματα, αλλάζοντας την τροχιά ολόκληρων εθνών, κρατών και πολιτισμών. Για παράδειγμα, η δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου το 1914 πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση γεγονότων που κορυφώθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναδιαμορφώνοντας το γεωπολιτικό τοπίο του 20ού αιώνα. Αναγνωρίζοντας τον ρόλο του απρόβλεπτου, η Θεωρία του Χάους αμφισβητεί τις ντετερμινιστικές απόψεις της ιστορίας και τονίζει τη σημασία του ενδεχόμενου και της τύχης στη διαμόρφωση των ιστορικών αφηγήσεων. Με άλλα λόγια, η γενεσιουργός αιτία σπουδαίων ιστορικών γεγονότων είναι απρόβλεπτη, εξαιτίας της ασημαντότητας του χαρακτήρα της τη στιγμή της ανάδυσής της.
Μια άλλη βασική πτυχή της Θεωρίας του Χάους είναι η μη γραμμικότητα, όπου η σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος δεν είναι ανάλογη ή απλή. Όπως σωστά αναλύει ο συγγραφέας, στην ανθρώπινη ιστορία, η μη γραμμική δυναμική εκδηλώνεται μέσω βρόχων ανάδρασης, όπου οι ενέργειες παράγουν συνέπειες που ανατροφοδοτούν το σύστημα, ενισχύοντας ή μειώνοντας τα μελλοντικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, οι οικονομικές πολιτικές που οδηγούν σε ανισότητα πλούτου μπορούν να επιδεινώσουν την κοινωνική αναταραχή, δημιουργώντας έναν βρόχο ανατροφοδότησης αστάθειας και συγκρούσεων. Κατανοώντας τη μη γραμμική δυναμική, η Θεωρία του Χάους διευκρινίζει πώς οι φαινομενικά γραμμικές ιστορικές αφηγήσεις μπορούν να διαταραχθούν από μηχανισμούς ανάδρασης, οδηγώντας σε απροσδόκητα αποτελέσματα και συστημικές αλλαγές.
Στο εν λόγω βιβλίο αναλύεται διεξόδικά μια ακόμα ιδέα της Θεωρίας του Χάους που αναφέρεται στην ευαισθησία των πολύπλοκων (κοινωνικών) συστημάτων στις αρχικές συνθήκες, όπου μικρές παραλλαγές μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου. Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται ως ευαίσθητη εξάρτηση από τις αρχικές συνθήκες. Στην ανθρώπινη ιστορία, αυτή η αρχή υπογραμμίζει πώς μικρά γεγονότα ή αποφάσεις μπορούν να έχουν βαθιές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα των μαχών, των διαπραγματεύσεων ή των τεχνολογικών καινοτομιών μπορεί να εξαρτώνται από φαινομενικά ασήμαντους παράγοντες, αλλάζοντας την πορεία της ιστορίας. Αναγνωρίζοντας την ευαισθησία των ιστορικών διεργασιών στις αρχικές συνθήκες, η Θεωρία του Χάους τονίζει την ενδεχομενική φύση των ανθρώπινων συμπεριφορών και αμφισβητεί τις ντετερμινιστικές ερμηνείες των ιστορικών γεγονότων. Και το τελευταίο επιχείρημα ίσως είναι και η μεγαλύτερη συνεισφορά του βιβλίου. Μας παραθέτει έναν διαφορετικό αλλά καθόλα επιστημονικό τρόπο σκέψης, σύνθεσης και αναλύσης των ιστορικών γεγονότων.
Συμπερασματικά, το βιβλίο του κ. Φρούντζου «Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστιορία» προσφέρει ένα ισχυρό πλαίσιο για την κατανόηση της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ιστορίας. Ξετυλίγοντας μοτίβα απρόβλεπτης συμπεριφοράς, μη γραμμικότητας και ευαισθησίας στις αρχικές συνθήκες, παρέχει πληροφορίες για την αναδυόμενη τάξη που βρίσκεται κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές διαδικασίες που χρησιμοποιεί ως παραδείγματα. Επιπλέον, με την αναγνώριση του ρόλου των μηχανισμών της τύχης και ανάδρασης, το εν λόγω βιβλίο εμπλουτίζει την κατανόησή μας για τις ιστορικές αφηγήσεις, προχωρώντας πέρα από τις απλοϊκές εξηγήσεις αιτίας-αιτιατού. Τελικά, αγκαλιάζοντας την εγγενή πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ιστορίας, το βιβλίο μας προσκαλεί να εκτιμήσουμε τη διαφοροποιημένη αλληλεπίδραση των δυνάμεων που διαμορφώνουν την πορεία των πολιτισμών.
****Δρ. Αλέξανδρος Ψυχογιός, Καθηγητής Διοίκησης Ανθώπινου Δυναμικού & Οργανωσιακής Συμπεριφοράς, Πανεπιστήμιο του Loughborough, ΗΒ
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
