***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Mary, Vladimir Nabokov, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Χθες μες στο χάος της πόλης, σε μια γωνιά του δρόμου, συνάντησα την Mary. Στεκόταν πάνω στο φρέσκο του δρόμου, μια ζωγραφιά που ξεθυμαίνει. Θύμιζε τις καλά βαλμένες Παναγιές στις τυχαίες εσοχές της παλιάς Νάπολης.  Ήταν σοκολατόχρωμη, σαν φοίνικας εξωτικών προορισμών και το γαλάζιο της μακό είχε πια ξεθωριάσει. Μα ήταν η Mary, εκεί εμπρός μου, πιο ζωντανή από ποτέ με τα κατάμαυρα, μινωικά της μαλλιά και το ατημέλητο χτένισμά της. Έμοιαζε με εκείνο το κορίτσι της Κνωσού που παραμένει ανεπίληπτα όμορφο εδώ και κάμποσους αιώνες. Δεν την έσβησαν τα παλιρροιακά κύματα που συγκλόνισαν την αδικοχαμένη της αυτοκρατορία. Και τώρα πια, μεγαλωμένη κάτω από τον σκληρό ήλιο του αρχιπελάγους, μεστωμένη ομορφιά πια, κρατά δική της μια σημασία αυτής εδώ της πολιτείας. Είναι με βεβαιότητα ένα κλειδί που εξηγεί τόσα πολλά για την υπόθεση χρόνος. Είναι η Mary, το παλιό και αγαπημένο κορίτσι του Vladimir Nabokov, μια αθεράπευτη ομορφιά, ένα θλιμμένο φρέσκο. Ναι, αυτό είναι η Mary, ένα θλιμμένο φρέσκο, μια τέμπερα από τον καιρό της πρώτης σου νιότης.

Είναι ακόμη το κορίτσι που εμπνεύστηκε για εξώφυλλο μιας σπουδαίας έκδοσης  η Έλενα Κυριακίδου στην φροντισμένη έκδοση του Μεταιχμίου. Η Mary του Vladimir Nabokov παίρνει την θέση της στο εξώφυλλο του βιβλίου που σε μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη θα κυκλοφορήσει για πρώτη φορά το θαμμένο στην λήθη πια 2002. Τότε που ο αιώνας φάνταζε ακόμη ολοκαίνουριος και όλες οι ευκαιρίες ανοίγονταν πλατιές για την ανθρωπότητα που ήδη μετρούσε έναν σκληρό, γεμάτο αίμα και περιπέτειες 19^ο αιώνα. Τον Οκτώβριο του 2021 η Mary επανακυκλοφορεί υπό την επιμέλεια της Ελεάννας Λαμπάκη και την εποπτεία του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου. Στον εκτενή πρόλογο που παραχωρεί μερικές χρήσιμες πληροφορίες  από τον ίδιο τον Nabokov ο μύστης αυτής της ιστορίας μπορεί να συναισθανθεί το υπόβαθρο που γέννησε πριν από δεκαετίες το πρώτο μυθιστόρημα του δημιουργού της εμβληματικής Λολίτας και τόσων άλλων, μοναδικών μυθιστορημάτων.  «Η πασίγνωστη τάση του αρχάριου να παρεμβάλλει πράγματα της ιδιωτικής του ζωής παρουσιάζοντας τον ίδιο τον εαυτό  ή έναν αντικαταστάτη του στο πρώτο του μυθιστόρημα οφείλει λιγότερα στην έλξη ενός διαθέσιμου θέματος και περισσότερο στην ανακούφιση του να απαλλαγεί από τον ίδιο του τον εαυτό προτού συνεχίσει με καλύτερα πράγματα», γράφει ο Vladimir Nabokov σε μια προσπάθεια να καταλάβει η Mary την θέση που της αρμόζει μες στην σπουδαία, μυθιστοριογραφική παραγωγή του Ρώσου δημιουργού.

Ο συγγραφέας στον πρόλογο που κοσμεί την έκδοση του Μεταιχμίου συμπληρώνει. «Ως προς τα χρόνια ο Γκανίν ήταν τρεις φορές πιο κοντά στο παρελθόν του από ότι εγώ στο δικό μου όταν έγραφα το Μίλησε, Μνήμη». Κάπως έτσι ο Nabokov αποδίδει στους εξιδανικευμένους χαρακτήρες της τρυφερής του περιπέτειας, μια θέση κόντρα στον χρόνο και το ξόδεμά του.

Προσπάθησα να μιλήσω. Μα δεν υπήρχε λέξη να πω στην Mary.  Θα μπορούσα να επιστρατεύσω χιλιάδες άλλες μα δεν θα είχε καμιά σημασία. Επειδή εκείνο το κορίτσι που σαν φρέσκο πεθαίνει σε κάποιον τοίχο, μιλά κιόλας μια άλλη γλώσσα. Εκείνη των αρχών του ταραχώδους, παλιού αιώνα, μια γλώσσα πλασμένη μες στα πυριφλεγή χρόνια, τις νέες ιδέες, τις αιματοχυσίες, τους σπαραγμούς. Κανείς δεν μιλά όπως εκείνη και όμως το όνομά της φαντάζει περισσότερο οικείο από όσα φαντάστηκες απόψε. Την κοίταζα καθώς απομακρυνόμουν με το λεωφορείο της γραμμής. Και τότε την φαντάστηκα μες στην ιστορία της.  Στο Βερολίνο των αρχών του αιώνα, σε μια πανσιόν όπου διαμένουν Ρώσοι εμιγκρέδες, ο Λεβ Γκανίν, ένας δυναμικός, πρώην αξιωματικός του Λευκού Στρατού, ακροβατεί ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και βυθίζεται στις σκέψεις του για τα περασμένα. Οι αναμνήσεις του ξεχειλίζουν από την φρεσκάδα της νιότης και την ατμόσφαιρα της προεπαναστατικής Ρωσίας, ενώ σε πρώτο πλάνο βρίσκεται η Μαίρη, ο πρώτος μεγάλος του έρωτας. Από μια μεταφυσική ειρωνεία της τύχης, ο Γκανίν σύντομα θα ανακαλύψει πως στο διπλανό δωμάτιο μένει ο σύζυγος της Μαίρης, ο οποίος την περιμένει από μέσα σε μέρα να φτάσει από την Ρωσία.»

Η σύνοψη στο οπισθόφυλλο επιχειρηματολογεί για το άδειο βλέμμα εκείνου του ωραίου κοριτσιού που δίχως να το φαντάστηκε κατόρθωσε να γίνει εξώφυλλο σε μια επανέκδοση. Ένα κορίτσι που βρίσκει ξανά τις λέξεις του, που ξαναλέει την ιστορία του, επιστρατεύοντας για την φωνή της τον ξεχωριστό Γιώργο Ίκαρο Μπαμπασάκη, έναν από τους πλέον, σημαντικούς μεταφραστές που σύστησε στο κοινό σπουδαίους δημιουργούς και πρωτοφανέρωτα για το ελληνικό κοινό, έργα. Ο Γκανίν, ένας απελπισμένος πρώην στρατιωτικός, καρφωμένος σε κάποια πανσιόν, με αριθμημένα τα δωμάτια από τις μέρες της πρώτης άνοιξης ζει σαν όλους τους βετεράνους. Χαίρει σεβασμού μα εντούτοις παραμένει προσηλωμένος στην μοναξιά του. Μονάχα η Mary , εκείνος ο πρώτος έρωτας που αναπάντεχα επανέρχεται στο προσκήνιο της μίζερης ζωής του, μονάχα η Mary μπορεί να κάνει την καρδιά του να χτυπήσει. Ανάμεσα στους υπαινιγμούς του νεαρού Nabokov μια παλιομοδίτικη Ρωσία που ξαναγεννιέται σαν αρρώστια με άγριες διαθέσεις και σαν αυταπάτη. Μια πατρίδα που ενσαρκώνει η γηραιά σπιτονοικοκυρά της πανσιόν, η τόσο καλά βαλμένη στις συνήθειες του δικού της καιρού. Στα έπιπλα, το ύφος, την σιωπή της μπορεί κανείς να βρει μια αίσθηση παλιάς σερβάντας, σαν εκείνη που ζωντανεύει με την φόρμα της ακέραια στο τρυφερό, πρώτο μυθιστόρημα του ανθρώπου που τραγούδησε τον φρενήρη έρωτα των σωμάτων, στην ανεπανάληπτη Λολίτα της αιώνιας νιότης.  Στους ήρωες  που θυμίζουν την ωραία μεταφορά του μεταφραστή, όταν κάνει λόγο για χλωμούς δρόμους του Απρίλη, σε αυτούς αποδίδει πραγματικά γεγονότα και φαντασίες με το φόντο μιας αποφασιστικής εποχής για την βιογραφία των ιδεών. Τότε που η ζωή γεννιόταν μέσα από τα σπλάχνα του νεαρού Nabokov, τότε που ακόμη ο έρωτας δεν είχε γίνει το αστείο πρόσωπο που σβήνει.  Η Mary του, με το πετρωμένο βλέμμα που πάγωσε θαρρείς μες στους κύκλους της προσευχής της, είναι ένα ποίημα. Περιέχει όσα μπορεί από τον ίδιο τον συγγραφέα, κάθε τόσο λογοδοτεί στην σκονισμένη πια δεοντολογία. Και καθώς τα χρόνια περνούν και ο Γκανίν πιο πολύ την αγαπά, ο κόσμος σαλεύει προς το άγνωστο. Καθημερινά χτίζει μια απόσταση από την απλή ζωή, μια απόσταση που γίνεται κομμάτια στο μυθιστόρημα του Nabokov που δεν θα μπορούσε παρά να συμπεριληφθεί στις σπάνιες, εκδοτικές συγκυρίες της εγχώριας βιβλιοπαραγωγής.

Στο ύψος του λιμανιού, όταν πια οι θάλασσες έχουν γίνει λαμπερές και κατάμαυρες από το σκληρό μεσημέρι, μάρτυς μου ο Θεός, αντίκρισα φευγαλέα την Mary. Στεκόταν στην ακτή και τα μαλλιά της ήταν οι σημαίες μιας χώρας κατακτημένης. Άραγε τι κόσμους να ονειρεύεται η Mary, σε τι κυκλώνες να ταξιδεύει; Να είναι πορφυρά σαν το ηλιοβασίλεμα τα χείλη της ή πρέπει να υπομείνει την αργή εξάντληση της ομορφιάς; Κάτι χειρότερο και από τον θάνατο. Κανείς δεν θα το πει, όμως η Mary περισσότερο από όλα λυπάται για τα χρόνια της που γίνανε νουβέλες. Μαζί της λυπάται ο Vladimir Nabokov που κάποτε ξεφύλλισε το όνειρο το πικρό, διαλέγοντας να είναι μνήμη, γράφοντας το τέλος. Προτού ξεθωριάσουν τα πράγματα και τα ονόματα ο Nabokov καταγράφει εκείνη την σκηνογραφία σε μια ιστορία ολότελα αφιερωμένη στις παράξενες συγκυρίες της ζωής μας. Αντίο Mary, όπως το είπε εκείνο το βιβλίο, μια έκδοση ξεχωριστή μες στην αθρόα και εκλεκτή παραγωγή. Η μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη επαληθεύει το ύφος και την αίσθηση εκείνου του κόσμου που κατοικεί τα σπίτια του πιο άγριου μήνα στις σελίδες ενός ξεχωριστού βιβλίου.

Ζήτησα επίμονα να κατέβω σε εκείνο ακριβώς το σημείο. Ο οδηγός δεν μου έδωσε καμιά σημασία. Η Mary ξεμάκραινε και αργά έμπαινε πάλι στο κιαροσκούρο του μεσημεριού που την γέννησε. Αντίο Mary, ψιθύριζα από εκείνο τον προμαχώνα και η ιστορία της σφράγιζε με το απλό της θαύμα ολόκληρη την ζωή μου. Η Mary είναι εκείνες οι ρίζες που κουβεντιάζουν μαζί μου, που έχουν ονόματα σαν Κατερίνα, Δανάη, Ελένη, Αντιγόνη, Χριστίνα και κάτι δικό μου κρατάνε. Η Mary συνιστά ένα υπέροχο δείγμα εκείνου του ταλέντου που έφτιαξε την Λολίτα σαν ζωγραφιά. Είναι ο καρπός ενός μεγάλου δημιουργού, με μια σημαδεμένη καρδιά που συνέθεσε το πρόσωπό της συνταιριάζοντας το τυπικό, λαϊκό αποτύπωμα της παλιάς Ρωσίας με τις πένθιμες και ηρωικές του φαντασιώσεις, εκείνες που σήμερα αναδεικνύουν την Mary σε ένα μέγεθος , ισοδύναμο του χρόνου, της υπομονής, του έρωτα. Και του τέλους της νιότης που σε αφήνει στα απόνερα των επιλογών σου θερίζοντας τους καρπούς της ζωής και της πράξης σου.

Αν ρωτάτε η Mary που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι η άγνωστη γυναίκα του Προυστ, μια γυναίκα του μουσείου της Λίλλης. Και ίσως μια σημασία ολόκληρη, διανοητική, ατόφια, καμωμένη από σώμα, ποτέ φιλολογική. Είναι η Mary του Vladimir Nabokov, μια μητρότητα λησμονημένη τώρα πια από το ρομαντικό και πένθιμο πια, δρομάκι που χαράζουν οι δεκαετίες.  Είναι μια αυθεντική Κάμπεργουελ Μπιούτι, μια πεταλούδα από όνειρο και μαύρο φιόγκο. Η ίδια η Ρωσία που απόψε πετά  πάνω από το γκρεμισμένο Χάρκοβο με τα απέραντα αγροκτήματα στα αδειανά περίχωρα. Εκείνα που ήσαν κάποτε. Σαν την απλή και θαυμάσια Mary.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.