***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Το τελευταίο βιβλίο του Κώστα Βραχνού, Βλαδιβοστόκ, Εκδόσεις Νεφέλη, είναι η απόληξη μιας δεκατριάχρονης πορείας του συγγραφέα στον χώρο των νέων ελληνικών γραμμάτων. Πρόκειται για μία συλλογή μικροδιηγημάτων – με εξαίρεση το μεγαλύτερο σε έκταση ομώνυμο διήγημα του βιβλίου – που διερευνούν ποικίλες πτυχές του εσωτερικού και εξωτερικού βίου των ανθρώπων με έμφαση στην παραδοξότητα της ύπαρξης και των εκφάνσεών της. Μια γραφή απολαυστική στην ανάγνωσή της, ταυτόχρονα όμως καίρια και διεισδυτική, άκρως αναλυτική της ανθρώπινης και της εν γένει κοινωνικής συνθήκης.
Ευσταθία Δήμου, 20.05.2021
Έχετε ασχοληθεί με όλα σχεδόν τα είδη λόγου – ποίηση, δοκίμιο, διήγημα, ρωπογράφημα – δίνοντας από ένα τουλάχιστον χαρακτηριστικό δείγμα. Πώς αντιλαμβάνεστε τη συνομιλία και τη συνύπαρξη αυτή των επιμέρους ειδών μέσα στο λογοτεχνικό σας εργαστήρι;
Η πολυπραγμοσύνη και η υπερδραστηριότητα στα Γράμματα, όταν δεν μαρτυρούν απλώς την αυθόρμητη και απενοχοποιημένη χαρά της έκφρασης και της δοκιμής, συνιστούν στις περισσότερες των περιπτώσεων μάλλον ένδειξη αδυναμίας και μειονεξίας παρά προσόν. Ο δημιουργός μέχρι κάποιο σημείο δικαιούται να μη γνωρίζει τις επιδόσεις του. Όμως, από ένα σημείο κι ύστερα, εάν δεν το διαισθανθεί ή δεν τον ειδοποιήσουν με ειλικρίνεια, κινδυνεύει να εισέλθει δυναμικά στον χώρο της παραλογοτεχνίας. Εν πάση περιπτώσει, όλα σταθμίζονται και αποτιμώνται με βάση το αποτέλεσμα, αν δηλαδή όσα δημοσιεύει μιλούν σε κάποιον, και όχι αν συνομιλούν μεταξύ τους, πράγμα αυτονόητο. Αν, σε τελική ανάλυση, συντελείται κάτι αυθεντικό και, κυρίως, άξιο λόγου.
Η στροφή στη μικρή αφηγηματική φόρμα είναι μια πραγματικότητα της εποχής που ανταποκρίνεται και καθρεφτίζει ακριβώς την ανάγκη για συντομία, ευστοχία, συμπύκνωση. Θεωρείτε πως το τελευταίο σας βιβλίο, Βλαδιβοστόκ, Εκδόσεις Νεφέλη, με τα μικροδιηγήματα εντάσσεται σε αυτή τη γενικότερη τάση ή προκύπτει από μια ανεξάρτητη εσωτερική ανάγκη;
Τυχαίνει ενίοτε η ανεξάρτητη εσωτερική ανάγκη να συμπίπτει ή να συμβαδίζει με τη γενικότερη τάση της εποχής. Άλλωστε, κανένας δημιουργός δεν μπορεί να αποκοπεί τελείως από το ιστορικο-αισθητικό γίγνεσθαι. Το ζητούμενο είναι, κατά τη γνώμη μου, να μην χάνεται το πρόσωπο, να αναδεικνύεται η όποια ιδιοσυστασία, ανεξαρτήτως λογοτεχνικής φόρμας και επικαιρότητας. Δεν συμμερίζομαι την επιταγή των καιρών για συντομία. Η βραχεία φόρμα, όπως τουλάχιστον την καταλαβαίνω, αποθεώνει την ουσιώδη ακρίβεια, δημιουργώντας μικρά αλλά ολοκληρωμένα σύμπαντα προς τέρψη κι εξερεύνηση. Αναμφίβολα, πάντως, η άνθιση του είδους οφείλεται στην ατροφία των μεγάλων κοσμοθεωρητικών συστημάτων και την πολυδιάσπαση της σύγχρονης συνειδητότητας.
Κώστας Βραχνός
Σε πολλά από τα διηγήματα του βιβλίου διαφαίνεται η πρόθεση κοινωνικής κριτικής. Πόσο συνειδητή είναι η πρόθεση αυτή και πώς επιτυγχάνεται η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στην κριτική αυτή και τη διατήρηση της λογοτεχνικότητας.
Η κοινωνική κριτική –στην περίπτωσή μου– ισοδυναμεί κατ’ ουσίαν με ανθρωπολογική κριτική, καθότι αντιλαμβάνομαι την πολιτική με αυστηρώς ανθρωπολογικούς όρους, ενώ αποστρέφομαι κάθε μορφή πολιτικής θεώρησης η οποία δεν εκκινεί από μεταφυσική βάση. Αυτό φαίνεται εκ πρώτης όψεως να επιτρέπει και να ευνοεί την ειρηνική συμβίωση της κριτικής ματιάς με την ποιητική υπαρξιακότητα ή την αισθητική αξιοπρέπεια. Στη λογοτεχνία λίγα πράγματα αποστρέφομαι περισσότερο από την πολιτική στράτευση. Στις «Συμβουλές σε νεαρό συγγραφέα» ο φοβερός Ντανίλο Κις κάνει καίριες παρατηρήσεις του τύπου: «Να προσέχεις να μη μολύνεις τον λόγο σου με τη γλώσσα των ιδεολογιών», «Μην πιστεύεις σε ουτοπικά σχέδια, εκτός από εκείνα που δημιουργείς ο ίδιος», «Μην μπερδεύεις την κατάρα της επιλογής σου με τις ταξικές εμμονές», «Μη σε καταλαμβάνει η ιστορική βιασύνη και μην πιστεύεις στη μεταφορά που μιλά για τα “τρένα της Ιστορίας”», «Να αγωνίζεσαι ενάντια στις κοινωνικές αδικίες χωρίς να το προγραμματίζεις», «Γνώρισε πρώτα τις σκέψεις των άλλων, και μετά να τις απορρίπτεις», «Μη γίνεις συγγραφέας των μειονοτήτων», «Να αποφεύγεις τους ιδεολογικούς κοινούς τόπους και τις όποιες αναφορές», «Στο άκουσμα και μόνο του “σοσιαλιστικού ρεαλισμού” να παραιτείσαι από κάθε περαιτέρω συζήτηση».
Οι ήρωες των διηγημάτων είναι πρόσωπα που πείθουν για την αλήθεια τους, ταυτόχρονα όμως διαθέτουν και κάτι εξω-πραγματικό, καθαρά πλασματικό. Πού θα λέγατε ότι ανήκουν περισσότερο, στον πραγματικό κόσμο ή τον κόσμο της φαντασίας;
Κάθε «πραγματικός» άνθρωπος δύναται να αναχθεί σε «φανταστικό» ήρωα και κάθε επινοημένο πρόσωπο πάντοτε παραπέμπει σε πολύ συγκεκριμένες ιστορικές ενσαρκώσεις. Αυτός ο επαμφοτερισμός δεν είναι απλώς λογοτεχνικός, συναρτάται με τη διφορούμενη σύσταση της πραγματικότητας. Η πρώτη ύλη της χημείας και της αλχημείας είναι κοινή. Φιλοδοξώ να φτιάχνω κόσμους όπου η όροι φαντασία και πραγματικότητα να μην είναι μόνον συμβατοί ή εναλλάξιμοι αλλά αδιάφοροι. Κρυφός, διαβολικός –σχεδόν– στόχος μου είναι ο ήρωας της ιστορίας ει δυνατόν να είσαι εσύ ή, τουλάχιστον, να αναγνωρίζεις σ’ αυτόν κάτι απελπιστικά δικό σου ώστε να κατορθώνεται μια εσωτερική αλήθεια.
Τι σας δυσκόλεψε περισσότερο στη συγγραφή των διηγημάτων του βιβλίου;
Με δυσκόλεψε μάλλον το ερώτημα περί σοβαρότητας, επιτακτικότητας και σκοπιμότητας του όλου εγχειρήματος παρά τα τεχνικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του, τα οποία ούτως ή άλλως δεν μπορούν να είναι διαφορετικά ή καλύτερα απ’ ό, τι είναι. Αφ’ ης στιγμής πείθεται ο εαυτός για το νόημα συγγραφής και έκδοσης ενός βιβλίου, όλα τα υπόλοιπα σχετίζονται με τις προδιαγεγραμμένες δυνατότητες του συγγραφέα και με τα εγγενή και αναμενόμενα αγαθά και δεινά της προσπάθειάς του. Ειδικά σε ό,τι αφορά το είδος και τον βαθμό δυσκολίας που θα βιώσει, αυτή συναρτάται με την αυτοεικόνα, την εποπτεία, τις φαντασιώσεις, την υπευθυνότητα, την εντιμότητα, τη ματαιοφροσύνη, τις επιδιώξεις και την αντοχή στη ματαίωση.
Ο θάνατος και ο χρόνος έχουν κυρίαρχο ρόλο μέσα στις ιστορίες σας. Προσεγγίζονται ωστόσο μέσα από μια πιο χιουμοριστική, ειρωνική, ενίοτε σαρκαστική εκδοχή. Αυτό είναι αποτέλεσμα ενός εσωτερικού σπαραγμού ή της ανάγκης σας να απομυθοποιήσετε και να απαλύνετε την τραγικότητα του γεγονότος;
Θεωρώ πως οι βασικές, ευάριθμες θεματικές (όπως θάνατος, χρόνος, πόνος, Θεός, αγάπη), χάρη σ’ ένα είδος ακαταλόγιστου που προσφέρει η ριζική μεταφυσική μας άγνοια, μπορούν να ιδωθούν με απεριόριστη ελευθερία. Προσωπικά, νιώθω να ανήκω στην οικογένεια εκείνων που παίζουν με όλο τους το είναι και που ως παίκτες αδυνατούν να διαχωρίσουν ολότελα το τραγικό από το κωμικό, αν δεχτούμε τον εν λόγω ψευδομανιχαϊσμό. Υπάρχει, ομολογουμένως, μια προτίμηση στην ιλαρή ή γελοία πλευρά των πλασμάτων και των πραγμάτων, αλλά αυτό θα μπορούσε να είναι και απολύτως συμπτωματικό, να μην σημαίνει τίποτα. Ωστόσο, ως λάτρης του Ιονέσκο, δεν μπορώ να κρύψω τη βαθιά μου πίστη ότι «το κωμικό είναι τραγικό και η τραγωδία του ανθρώπου γελοία».
Το ακαριαίο, παράδοξο τέλος των ιστοριών σας είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας σας. Πόσο ο στόχος αυτός καθορίζει την όλη συγγραφή, την πορεία της αφήγησης και την πλοκή των γεγονότων;
Από παιδάκι ξεχειλίζω από την αίσθηση-πεποίθηση ότι τα φαινόμενα απατούν. Υπό αυτή την έννοια, βρίσκω στην επονομαζόμενη «ανατροπή», σε όλο το φάσμα των ανορθολογισμών και των διαψεύσεων, το προσφορότερο μέσο σύνδεσης με εκείνο που υποψιάζομαι ότι λανθάνει. Βάζοντάς τη στο τέλος, επιτυγχάνεται ένα minimum αναδρομικής δραματικότητας – αν χρειάζεται, ενώ συνήθως, όταν γίνεται σωστά, προκαλείται κι ένα χαμόγελο. Η αλήθεια είναι, πάντως, ότι κατά κανόνα δεν σκαρφίζομαι κάποιο παράδοξο ή κάποια ανατροπή, αλλά ότι τα πάντα οργανώνονται γύρω από κάποιο παράδοξο ή κάποια ανατροπή, για παράδειγμα, στο ομώνυμο αφήγημα «Βλαδιβοστόκ», πρώτα μου ήρθε στο μυαλό η ιδέα/εικόνα ενός ονειρεμένου ταξιδιού που γίνεται εφιάλτης κι έπειτα φαντάστηκα τη βασανιστική ανάπτυξη της φρίκης.
Τι καινούργιο θεωρείτε ότι φέρνει η πεζογραφία σας στον χώρο του νεοελληνικού αφηγηματικού λόγου;
Ενδεχομένως να εμπλουτίζω το πανόραμα με μια κάποια ευτραπελία. Και με την έμπρακτη επαναφορά του αιτήματος για αμφιθυμική –γιατί όχι;– διασκέδαση. Σίγουρα, θα ήθελα, προς το παρόν, να συμβάλω στην αναγέννηση ή τη γέννηση της γελαστικής λογοτεχνίας.
Ένα διόλου αξέχαστο ταξίδι με τον Υπερσιβηρικό και τριάντα τρεις ακόμα αφηγήσεις με άξονα την ιλαροτραγωδία του επουσιώδους και την αμφιλεγόμενη σοβαρότητα του ανθρώπινου βίου.
*** Ο Κώστας Βραχνός γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1975. Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής (1998) και της Θεολογικής Σχολής (2008) του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Salamanca (θέμα διδακτορικής διατριβής: La meditatio mortis en Miguel de Unamuno, 2003). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές “El hambre del cocinero” (Juan de Mairena, y de libros, Lucena/Cordoba, 2008) και “Encima del subsuelo” (Point de Lunettes, Sevilla, 2014) και το δοκίμιο “Το μυστήριο ως πρόβλημα” (Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα, 2010). Έχει ανθολογήσει και μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Carlos Edmundo de Ory, Αίσωπο, Juan Vicente Piqueras, Miguel Labordeta και Oliverio Girondo. Συνεργάζεται τακτικά με το περιοδικό Φρέαρ.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
