***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
You should learn Greek.
Speak.
As loud as you can.
(σελ. 77)
Η Βελγίδα καλλιτέχνις Αν Πεντέρς φωτογραφίζει και πειραματίζεται με φιλμ, συγγράφει ποιήματα, μυθιστορήματα και δοκίμια. Όλα είναι τρόποι γραφής για εκείνη. Αντιμετωπίζει τα έργα της ως διαδικασία έρευνας. Επιλέγει μια κατεύθυνση και εργάζεται πάνω σε αυτή για πολύ χρόνο και με διαφορετικά επίπεδα νοήματος. Στον λόγο ενσωματώνει εικόνες και ήχους. Υιοθετεί με τον τρόπο αυτό έναν μεταμοντερνιστικό τρόπο γραφής. Χαρακτηριστικό του μεταμοντερνισμού είναι ο εκλεκτικισμός και η αποσπασματικότητα.
Με οπτική αντίστοιχη προσεγγίζει και το ποιητικό κείμενο: πολυμορφικά. Κάνει χρήση λόγου, εικόνας, ήχου και συνθέτει ένα κολλάζ από ιστορίες συμπαρατιθέμενες και ατελείς. Ή από αποσπάσματα ιστοριών, τα οποία -χωρίς ιδιαίτερους δεσμούς συνοχής ή μια γραμμικότητα- απαρτίζουν ενιαία σύνθεση. Οι σπασμένες καλλιτεχνικές μορφές στα κολλάζ λόγου, εικόνας και ήχου αποτελούν -κατά τον μεταμοντερνισμό- αναπαράσταση του ατελούς κόσμου μας και λειτουργούν απελευθερωτικά. Συνιστούν απόδραση από τον κλειστοφοβικό εναγκαλισμό των παγιωμένων πεποιθήσεων.
Η Αν Πεντέρς αφιερώνει χρόνια σε κάθε της καλλιτεχνικό εγχείρημα. Η πιο πρόσφατη απόδειξη είναι το έργο της Kalá, καρπός της ενασχόλησής της με τη χώρα μας. Την Ελλάδα τη γνώριζε μόνο μέσα από τα γραπτά των Ελλήνων ποιητών και συγγραφέων. Δεν την είχε επισκεφτεί. Την επισκέφτηκε για πρώτη φορά το 2016 και δύο χρόνια αργότερα, παρουσίασε στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας την πολυφωνική περφόρμανς Kalá με τη συμμετοχή ηθοποιών (:Justine Lequette και Χριστίνα Δενδρινού). Από την παρουσίαση προέκυψε η ελληνική μετάφραση του βιβλίου την οποία επιμελήθηκε η Αναστασία Χαβάτζα για τις εκδόσεις Βακχικόν.
Το kalá είναι κάτι παραπάνω από ποιητική συλλογή, εφόσον εκτός από τις λέξεις, ενσωματώνει και φωτογραφικό υλικό. Με τον τρόπο αυτό διευρύνει την πρόσληψη και επεκτείνει τις δυνατότητες ανάγνωσης. Αφιερώνει το έργο στην Ελληνίδα φίλη της Χαρά, η οποία στις Βρυξέλλες στάθηκε αφορμή να ανακαλύψει την ελληνική λογοτεχνία και την ποίηση. Εργαζόταν τότε πάνω στο ερώτημα πόσα μπορούμε να ανακαλύψουμε από απόσταση και έγραψε το έργο χωρίς να έχει επισκεφθεί την Ελλάδα. Όπως ομολογεί η ίδια σε συνέντευξη, το παράδοξο είναι πως όταν για πρώτη φορά έφτασε στην Αθήνα, αισθάνθηκε «σαν να έμπαινε στις σελίδες του βιβλίου της». Οι περιγραφές που είχε κάνει για τη χώρα ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Η Αν Πεντέρς επομένως δημιούργησε ένα βιβλίο που αποτελείται από δύο μέρη: το ένα που γράφτηκε εκτός Ελλάδας και το δεύτερο μετά τη γνωριμία της με τη χώρα. Στην έντυπη έκδοση πρόσθεσε και φωτογραφικό υλικό που είχε συλλέξει στη χώρα μας.
Το Kalá, σύμφωνα και με δική της ομολογία, είναι ένα πολιτικό έργο. Καλύπτει γεγονότα κυρίως του 20ού αιώνα και διαλέγεται με την ελληνική κουλτούρα, η οποία επηρέασε την οικουμένη, όμως τα νοήματά της κατέληξαν κενό γράμμα στις μέρες μας. Παρατηρώντας τον κόσμο μέσα από το μικροσκόπιο, η Πεντέρς διακρίνει τη συνθετότητα και την πολυπλοκότητα, όμως διακρίνει και τις αντινομίες του ή την καταστροφική πορεία πάνω στην οποία βαδίζει. Από τη μια η Ελλάδα και η πνευματικότητα και από την άλλη η βία, η ξιπασμένη άγνοια -δική της έκφραση- η αταξία, ο στρουθοκαμηλισμός, η νοημοσύνη του κοπαδιού. Οι πρωτοπόροι δυσεύρετοι. Καχυποψία μόνον, οδύνη και δυσπιστία.
Η μνήμη παίζει καίριο ρόλο στην ποιητική αφήγηση. Ανακαλεί πολιτικά γεγονότα, επαναστατικά κινήματα, προσπάθειες αλλαγής των πραγμάτων. Σχολιάζει η ποιήτρια τους ισχυρούς κρίκους που δένουν τον άνθρωπο με την ομάδα, την ανάγκη για ανήκειν, αλλά και τα στερεότυπα που κατασκευάζει ή αναπαράγει η ομάδα.
[…] Μας ταΐζουν στερεότυπα, από τα πιο λόγια ως τα πιο
καλογυαλισμένα / με γαλόνια.
Μπορούμε να τα εκριζώσουμε χωρίς να εκτοπιστούμε;
[ακόμα και το λεξιλόγιο είναι μολυσμένο]
Please, mind the gap. […] (σελ. 31)
Στηλιτεύει τα κοινωνικά προβλήματα και αναφέρεται στον φόβο, τη φτώχεια, τη μετανάστευση, τους αστέγους (που τρέφονται με σκουπίδια), τον πόλεμο, τη μόλυνση. Διαδηλώσεις, καταστολή και βία ως απάντηση. Από την άλλη, εξωστρέφεια και ρηχότητα, κατίσχυση της εικόνας και του στυλ. Όσο για την ποίηση; Δεν είναι πλέον απαραίτητη.
Η Αν Πεντέρς επιτίθεται στην πρόοδο, μία κυριαρχική αφήγηση, την οποία θεωρεί μύθο, αυταπάτη, συμφωνώντας έτσι με έναν από τους βασικότερους εκπροσώπους του μεταμοντερνισμού, τον φιλόσοφο και θεωρητικό της λογοτεχνίας Λυοτάρ. Διάσημος είναι ο ορισμός του Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ: ο μεταμοντερνισμός είναι απλώς δυσπιστία απέναντι στις μεταφηγήσεις. Ο μύθος της επιστημονικής προόδου δεν είναι επομένως παρά μια αναξιόπιστη, συγκυριακή και εντελώς σχετική μεταφήγηση.
Αναφέρεται επίσης η Πεντέρς σε αυτό που ο Ζαν Μπωντριγιάρ, μείζων επίσης θεωρητικός του μεταμοντερνισμού, είχε αποκαλέσει απώλεια του πραγματικού, απώλεια -με άλλα λόγια- της διάκρισης ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αυταπάτη, αποτέλεσμα της κατίσχυσης της εικόνας (των ταινιών, της τηλεόρασης, της διαφήμισης). Όπως επίσης η Πεντέρς αναφέρεται στο υπερπραγματικό, την επιφανειακή δηλαδή και χωρίς βάθος αντιμετώπιση των πραγμάτων (άποψη του Μπωντριγιάρ και αυτή), η οποία φαίνεται να νομιμοποιεί τη σκληρή αδιαφορία για τον πόνο. Γράφει η Πεντέρς σχολιάζοντας τη σύγχρονη ελαφρότητα:
[…] Μονάχα ο θάνατος / οριστικός.
[περιμένοντας τρώω ένα γλυκάκι]
σημείο προς σημείο
/ ποιος νοιάζεται; […] (σελ. 65)
Και αλλού:
[…] Ενόσω η κυρία ψωνίζει από τις εκπτώσεις.
Δείχνει το αληθινό της πρόσωπο. Σαρκοφάγος με βερνικωμένα νύχια.
Η καλοήθεια που κακό-αποκτήθηκε.
Το παγκόσμιο πρόσωπο διαφήμισης για οδοντόκρεμα.
Σήμερα, καθένας. Φορά την εθνικότητα ως ντροπή.
Όλοι. Με μπικίνι στη φωτογραφία. […] (σελ. 89)
Επανεξετάζει με ειρωνεία την κοινωνία της εικόνας και τον καταναλωτισμό, τις αγορές, την υπερπληροφόρηση. Τα γλωσσικά παιχνίδια είναι ακατάπαυστα στο έργο, συνύπαρξη ελληνικών με αγγλικά, ιταλικά, greeklish, αμάλγαμα ανάμνησης και επιθυμίας, υπερπραγματικότητας και ομοιώματος.
Κατακερματισμός. Το λέμε για μια βόμβα. Για μια εμπειρία.
Ή για ένα κράτος.
Για ένα ωράριο. Για μια διαδρομή.
κομματιασμένοι / αυτό είμαστε.
[καθένας το δικό του εκρηκτικό κομμάτι ][…] (σελ. 41)
Ένας σωρός. Πληροφοριών, εικόνων, θραυσμάτων.
Νεκρά ύλη.
Κατακάθεται.
Fill the gap. Mind the gap. […] (σελ. 43)
Η Αν Πεντέρς προτρέπει την ενδοσκόπηση. Επιθυμεί να πέσουν οι μάσκες και να υπάρξει αντίσταση.
[…] Γύρισε την πλάτη στον φόβο, προχώρα δίχως μάσκα στο πρόσωπο.
Στο εξής, ο λόγος είναι και αυτός όπλο. […] (σελ. 37)
[εμείς είμαστε η θύελλα] […] (σελ. 43)
μπροστά στη βία που μας ασκείται
/ (πώς) (μπορούμε) να παραμείνουμε ψύχραιμοι; […] (σελ. 45)
Με αποσπάσματα ποιητικών αφηγήσεων, κενά χώρου και χρόνου, λευκές σελίδες, γραμμές, φωτογραφίες, η Πεντέρς δημιουργεί μία ατμόσφαιρα τραγικότητας στο Kalá. Μια ασθματική και πνιγηρή ατμόσφαιρα, που αναπαριστά την αγωνία για όσα διαδραματίζονται Η δραματική γλώσσα εκφέρεται με ύφος κοφτό και παρατακτικό, με επαναλήψεις, ασύνδετα. Στο τέλος αναρωτιέται για τη δημοκρατία. Τα λόγια της ηχούν σαν καμπάνα.
[…] Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα της οποίας οι κάτοικοι μιλούν μια γλώσσα ορφανή. Το αρχαίο της μεγαλείο δεν έχει στις μέρες μας επιπλέον λόγο ύπαρξης (δεν της δίνει μεγαλύτερο δικαίωμα) από αυτό των Μάγια, των Γαλατών, των Χαν ή των Σουμερίων.
Μόνο που υπάρχει η «δημοκρατία»… ένας μύθος; Η θεμελιώδης εκτροπή; Είναι πάντα επικίνδυνο να αναφέρεσαι, να θέλεις να γυρίσεις, να στραφείς, στο / προς το «μεγαλειώδες παρελθόν».
Δεν επιστρέφουμε ποτέ στο παρελθόν. Είτε ως μονάδες είτε ως κοινωνίες. Εξέλιξη δεν σημαίνει πρόοδος. Ούτε γραμμικότητα. Δεν μπορούμε δύο φορές να έχουμε / να είμαστε το ίδιο πράγμα. Τίποτα δεν είναι το ίδιο. Καμία εποχή. Κανένα κομμάτι του εαυτού.
[η βιομηχανοποίηση κατασκεύασε τον μύθο του μη αναπαράξιμου]
πώς να το πώ αυτό σε ένα ποίημα; […] (σελ. 107)
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
