***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Διαβάστε την τελευταία συνέντευξη του σπουδαίου Βασίλη Βασιλικού στην αρχισυντάκτρια του Literature.gr Τέσυ Μπάιλα

Σε ηλικία 89 ετών πέθανε σήμερα το πρωί. 30.11.2023 ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, που τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας. Η κηδεία του θα γίνει τη Δευτέρα.

«Η ελληνική γλώσσα έχει όλη τη δυναμική του δυναμίτη» Ο Βασίλης Βασιλικός σε μια συνομιλία με την Τέσυ Μπάιλα

Σημαντικός και ευρύτατα αγαπητός, διάσημος τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό για το πνευματικό του έργο, ο Βασίλης Βασιλικός, ο συγγραφέας των πολλών μεταφράσεων—έχει μεταφραστεί περισσότερο από όλους μετά τον Καζαντζάκη, τον Καβάφη και τον Ρίτσο—ο πεζογράφος των κοινωνικών και πολιτικών ανησυχιών, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους δέχτηκε να μας μιλήσει με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου του: Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα, που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κέδρος. Με την αμεσότητα και την ευγένεια που τον διακρίνουν ο Βασίλης Βασιλικός μάς μίλησε για το βιβλίο, μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία η οποία αποτελεί ένα είδος ημερολογίου του, αντιπροσωπευτικό της δεκαετίας που πρωτογράφτηκε, της δεκαετίας του ’90, για τη λογοτεχνία και τον ρόλο της Ελληνικής γλώσσας, για την κριτική, την αντιπνευματικότητα μιας εποχής και τα αποτελέσματά της, τον ρόλο της αριστεράς στην προσπάθεια αντιστροφής αυτού του κλίματος, τη σχέση του με την τηλεόραση. Αφήνω για το τέλος την τελευταία φράση αυτής της συνέντευξης που σηματοδοτεί τον ρόλο της λογοτεχνίας στη ζωή του δημιουργού της:  «[…]ένας δημιουργός μπορεί να γιατρευτεί γράφοντας για τον πόνο τον δικό του μετατρέποντάς τον σε μυθοπλασία».

Ο Βασίλης Βασιλικός έχει τιμηθεί με το Βραβείο των “12” (1961, για την τριλογία “Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ’ αγγέλιασμα”), με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1980, για το “Τελευταίο Αντίο”) το οποίο δεν αποδέχθηκε, με το Διεθνές βραβείο Meditteraneo (1970). Είναι Επίτιμος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών στην έδρα της Φιλολογίας, Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984), Μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο, Μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains. Γαλλία, 1990-1993).

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς για την τιμή της παραχώρησης αυτής της συνέντευξης.

Τέσυ Μπάιλα 05.06.2021 

Το βιβλίο σας «Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδ. Κέδρος είναι μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία μέσω των προσωπικών σας συγγραφικών αναμνήσεων. Παράλληλα ανατέμνει την πνευματική Ιστορία του τόπου, του 20^ου κυρίως αιώνα, παραδίδοντας στον αναγνώστη την πνευματική και πολιτική ανθρωπογεωγραφία μιας ολόκληρης εποχής. Τώρα που ολοκληρώθηκε η οριστική γραφή αυτής της αυτοβιογραφίας ποια δικά σας συναισθήματα πυροδότησε;

Οι ερωτήσεις σας σαν σύνολο είναι άκρως διεγερτικές και μου δίνουν την ευκαιρία να τις απαντήσω όλες. Κι αρχίζω με την πρώτη σας ερώτηση. Κατ’ αρχήν « Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα», που το πρωτόγραψα το 1992 και κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση το 1999 δεν είναι μια καθαρόαιμη αυτοβιογραφία καθώς εκτός από εμένα υπάρχει και ένας άλλος πρωταγωνιστής ο κύριος Μαρούλης. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως alter ego δικό μου, όμως δεν είναι. Τώρα που ολοκληρώθηκε η οριστική γραφή  του, «πυροδότησε»  όπως το λέτε, αυτοβιογραφίες άλλων  συγγραφέων, που τις ξαναδιάβασα, όπως του Σιμενόν και του Ναμπόκωφ που άπτονται κυρίως της μυθοπλασίας. Αλλά τον κύριο ρόλο στο δικό μου εγχείρημα έπαιξε η βιογραφία του Φλωμπέρ που  έγραψε ο Ζαν Πωλ Σαρτρ  αρχές της δεκαετίας του  1970, σε τέσσερεις τόμους.

Αναφερόμενος στη λογοτεχνία γράφετε σε κάποιο σημείο: «Στις μέρες μας δεν υπάρχει δυστυχώς η πολυτέλεια του να ανακαλύψει κάποιος το μπουκάλι που ρίξαμε στο πέλαγος. Δεν υπάρχουν πια τέτοια μπουκάλια. Τα γυάλινα βυθίζονται. Τα πλαστικά μονάχα επιπλέουν ρυπαίνοντας τις θάλασσες. Πόσο ρυπαρή είναι σήμερα η θάλασσα της ελληνικής λογοτεχνίας;

Μόνο ρυπαρή δεν είναι σήμερα – ούτε υπήρξε ποτέ- η θάλασσα της ελληνικής λογοτεχνίας. Ξέρω ότι το ρωτάτε επίτηδες για να μου δώσετε την ευκαιρία να την υμνήσω. Η ελληνική λογοτεχνία που ξεκινά από την αρχαιότητα, διεμβολίζει το Βυζάντιο, ανασταίνεται από τον Ρήγα Φερραίο, προχωρά με τον Βικέλα και η πεζογραφία κορυφώνεται με τον Βιζυηνό και τον Παπαδιαμάντη, απογειώνεται ωστόσο μόνο με την ποίηση. Η ελληνική γλώσσα που είναι 3.000 ετών έχει όλη τη δυναμική του δυναμίτη.

Αισιοδοξείτε για το μέλλον της ή μήπως όχι;

Αισιοδοξώ απολύτως. Όταν έχεις τη γλώσσα έχεις και το μήνυμα της. Εκτός από την Κίνα, είμαστε η αρχαιότερη παγκόσμια γλώσσα όπου  η μισή πέρασε και στα λατινικά .

Πόσο σημαντική πιστεύετε ότι είναι η θέση της επίσημης κριτικής στην προώθηση ενός καλού βιβλίου; Μήπως πρέπει να αναζητήσουμε ευθύνες και εκεί, θέλω να πω στην ύπαρξη ή τελικά στην ανυπαρξία μιας επίσημης κριτικής στις μέρες μας;

Η κριτική, γενικώς και παγκοσμίως, είναι σαν το κρασί που γίνεται ξύδι. Όμως υπήρξαν και υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντοτε εκείνοι που προωθούν τα νέα ταλέντα,  τη νέα γενιά ποιητών, συγγραφέων και δοκιμιογράφων, ανιδιοτελώς, χωρίς  να εντάσσονται σε  «κλίκες».

Τελικά, «τι αξίζει ένα γραπτό σ’ έναν κόσμο που λιμοκτονεί;»

Τα πρώτα κείμενα του Καρλ Μαρξ και στη συνέχεια «Το κεφάλαιο» δίνουν όλες τις απαντήσεις στο ερώτημα σας. Βέβαια να μη ξεχνάμε και τον Ένγκελς. Κάθε μεγαλοφυΐα έχει και τον σύντροφό της.

Γράφετε σε άλλο σημείο: «Η αλήθεια για το τριαντάφυλλο δεν είναι η χημική σύνθεση των φύλλων το αλλά ο έρωτας που προκαλεί, τα συναισθήματα που διεγείρει». Η αλήθεια για τη λογοτεχνία ποια είναι;

Ακριβώς αυτή. Το τριαντάφυλλο. Που μπορεί να έχει και μόνο πέντε φύλλα.

Στο βιβλίο σας αναφέρεστε σε γνωστά πολιτικά πρόσωπα της εποχής, τα οποία διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξελικτική πορεία της Ιστορίας του τόπου. Μιλάτε, επίσης, ξεκάθαρα για ένα αντιπνευματικό κλίμα το οποίο κυριάρχησε την εποχής της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ ανάγοντας στην ψυχολογία τα αίτιά του. Ύστερα από τόσα χρόνια πιστεύετε ότι το κλίμα αυτό αντιστράφηκε τελικά ή μήπως η ζημιά που έγινε τότε ήταν ανεπανόρθωτη;

Η πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ  έφερε τα  «πάνω» «κάτω».  Η δεύτερη έπραξε το ανάποδο. Έφερε τα  «κάτω»  «πάνω». Η τρίτη έφερε και τον «Συνασπισμό» ανάμεσα. Οπότε εθριάμβευσε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης για να τον προδώσει ο Αντώνης Σαμαράς.

Κώστας Γαβράς, Βασίλης Βασιλικός

Εκτός από τους πολιτικούς αναφέρεστε και στην πνευματική ηγεσία του τόπου και στον τρόπο που επιβλήθηκε από την αστική τάξη. Πέρα όμως από την αστική τάξη η αριστερά επέβαλε επίσης τα δικά της μεγάλα ονόματα στον χώρο. Πόσο κατάφεραν όμως όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι να αντιστρέψουν το αντιπνευματικό κλίμα και να προάγουν την ελληνική λογοτεχνία;

Αστική τάξη όπως την εννοούν οι ξένοι για τη χώρα τους δεν υπήρξε στη δική μας. Υπήρξαν όμως άνθρωποι που ξεκίνησαν φτωχοί και μεγαλούργησαν. Η Αριστερά είχε το προβάδισμα στην Απελευθέρωση, αλλά της έλειπαν οι σωστοί ηγέτες.  Και το πλήρωσε πολύ ακριβά. Ωστόσο οι δικοί της δημιουργοί, σε όλη τη γκάμα της Τέχνης, έδωσαν και δίνουν τη μάχη για να αντιστρέψουν όπως το λέτε το αντιπνευματικό κλίμα που έχει ενταθεί με την Επιτελική Κυβέρνηση.

Θα ξανακάνατε μια εκπομπή για το βιβλίο στην τηλεόραση; Τι αποκομίσατε από όλη αυτή την εμπειρία σας;

Τώρα αποκλείεται. Αλλά επί πολλά χρόνια που έκανα στην Κρατική Τηλεόραση την εκπομπή Βιβλίου «Άξιον Εστί» μου δόθηκε να γνωριστώ εκ του σύνεγγυς  με πολλούς νεότερους συγγραφείς, κυρίως γυναίκες, που νομίζω ότι τώρα αποτελούν την πρωτοπορία στο μυθιστόρημα. Αλλά δυστυχώς υπάρχει και η “παραλογοτεχνία”, που είναι εκείνη του παρά.

Τελικά, κ. Βασιλικέ, «η ζωή είναι πόνος;» και η λογοτεχνία μπορεί να λειτουργήσει αναλγητικά ή μήπως στην πορεία μετατρέπεται για τους δημιουργούς της σε έναν ακόμη πόνο;

Η λογοτεχνία πράγματι λειτουργεί αναλγητικά. Ταξιδεύει τους αναγνώστες σε άλλα υψίπεδα και ζούνε τις ζωές των ηρώων ενός καλού μυθιστορήματος γιατί εξουδετερώνει τον εγκαταστημένο πόνο των ανθρώπων, που είναι το αναπόφευκτο τέλος τους. Ωστόσο κι ένας δημιουργός μπορεί να γιατρευτεί γράφοντας για τον πόνο τον δικό του μετατρέποντάς τον σε μυθοπλασία.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.