***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το Insula europea (https://www.insulaeuropea.eu/) είναι ένα διαδικτυακό πολιτιστικό περιοδικό. Δημιουργήθηκε αρχικά ως σελίδα συνοδευτική του διακρατικού λογοτεχνικού διαγωνισμού Premio Insula europea (Περούτζια 2009), ο οποίος απευθυνόταν σε όλους τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάτω των 35 ετών. Ο Ρουμάνος συγγραφέας Adrian Chivu υπήρξε ένας από τους βραβευθέντες.

Η σελίδα, με το πέρασμα των χρόνων, μετατράπηκε αρχικά σε blog και αργότερα σε περιοδικό. Έχει φιλοξενήσει σημαντικά ονόματα τόσο Ιταλών όσο και ξένων συγγραφέων, ακαδημαϊκών, διανοουμένων, μεταξύ των οποίων οι Oliviero Diliberto, Javier Cercas, Mario Torelli, Francisco Rico, Ignazio Visco, Riccardo Chiaberge, Claudio Giunta, Mircea Cărtărescu, Patrik Ouřilli Animalík.

Ο Donato Loscalzo, καθηγητής Ελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Περούτζια, συνεργάτης του περιοδικού, πήρε συνέντευξη από την Τζίνα Καρβουνάκη (Giorgia Karvunaki), μεταφράστρια, μέλος του Pen Greece, σχετικά με την ελληνική ποίηση. Η συνέντευξη αυτή στάθηκε η αφορμή για μια σειρά συνεντεύξεων, που ο διευθυντής του περιοδικού, ο καθ. Carlo Pulsone, της πρότεινε να κάνει  για λογαριασμό του ιταλικού λογοτεχνικού περιοδικού, πρόταση την οποία δέχτηκε, δημιουργώντας μια επιπλέον γέφυρα για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας προς το ιταλικό αναγνωστικό κοινό. Μερικές από τις συνεντεύξεις αυτές θα αναδημοσιευτούν στο Literature.gr.

Η Τζίνα Καρβουνάκη (Giorgia Karvunaki), γεννήθηκε στα Χανιά, πόλη στην οποία ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές της. Πραγματοποίησε  προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές  στην Ιταλία και την Ελλάδα. Είναι αντεπιστέλλον μέλος και από το 2007 National Convener για την Ελλάδα της Διεθνούς Επιτροπής για την Ιστορία των Αντιπροσωπευτικών και Κοινοβουλευτικών Θεσμών (ICHRPI), Διαπιστευμένη Εκπρόσωπος του Διεθνoύς Ποιητικού Διαγωνισμού  Nosside (Unesco), μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου ( ΙΤΙ) και του PEN Greece. Ζει στην Αθήνα όπου εργάζεται ως μεταφράστρια, event promoter και historical researcher.  Άρθρα, μεταφράσεις και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Ρουμανία. Θεατρικά έργα που έχει μεταφράσει έχουν παρασταθεί στην Ελλάδα και την Ιταλία. Το 2018 της απονεμήθηκε από το Μορφωτικό Ιταλικό  Ινστιτούτο Αθηνών το Βραβείο Luigi Pirandello.

Ανακαλύπτοντας την ελληνική ποίηση

Η κλασική ελληνική λογοτεχνία ήταν και είναι πρότυπο για όλες τις λογοτεχνίες, αλλά στην Ιταλία δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Είναι θέμα γλώσσας;

Σίγουρα είναι γλωσσικό το πρόβλημα. Εκτός όμως από το γλωσσικό θέμα, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι στην Ιταλία πάλεψε για να εδραιωθεί η ελληνική ποίηση του εικοστού αιώνα. Οι αναγνώστες της ποίησης, όπως και οι αναγνώστες της κλασικής λογοτεχνίας, δεν είναι αριθμητικά πολλοί. Ωστόσο, οι ανθολογίες που εκδόθηκαν πρόσφατα, συμβάλλουν σίγουρα στη διάδοση και προβολή της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Ιταλία. Αναφέρομαι στην Ανθολογία Ι, Διήγημα -Νουβέλα, και Ανθολογία ΙΙ, Ποίηση, των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2010-2018, ανθολογίες οι οποίες μεταφράστηκαν στα Ιταλικά και εκδόθηκαν σε επιμέλεια της Ιταλίδας Νεοελληνίστριας Maria Caracausi, με την υποστήριξη του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ελληνικού Πολιτισμού. Επίσης, το φθινόπωρο του 2021 από τις εκδόσεις Hoepli κυκλοφόρησε το βιβλίο Lineamenti di letteratura neogreca (Σκιαγραφήσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας) με κείμενα συγγραφέων, ποιητών και δραματουργών, σε μετάφραση της επιμελήτριας του πονήματος αυτού, της Maria Angela Cernigliaro.

Ποιοι είναι οι Έλληνες ποιητές που αντιπροσωπεύουν τις τάσεις της τρέχουσας ποιητικής αναζήτησης στην Ελλάδα; Ποιος είναι ο δικός σας κανόνας;

Δεν μπορώ παρά να αναφέρω τα ονόματα ορισμένων ποιητών που έχω μεταφράσει: όπως τον Νάνο Βαλαωρίτη, τον Χάρη Βλαβιανό, τον Βαγγέλη Χρόνη, τον Κωνσταντίνο Μπούρα, τον Γιώργο Χρονά, τον Πάνο Κυπαρίσση, τη Λιάνα Σακελλίου, τον Γιώργο Βέη, τον Ηλία Παπακωνσταντίνου, τον Σταύρο Σταμπόγλη.

Πώς σχηματίζεται ο λογοτεχνικός και ο ποιητικός κανόνας; Ποιο είναι το βαθύτερο νόημά του; Πώς διατηρείται ή αλλάζει με την πάροδο του χρόνου;

Η συζήτηση γύρω από τον λογοτεχνικό και ποιητικό κανόνα ήταν ιδιαίτερα έντονη τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Η αλλοίωση της σημασίας λέξεων όπως ήθος ή έθνος και το διαδικτυακό melting pot (χωνευτήρι) καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο έναν πιθανό ορισμό του. Ο μόνος έγκυρος κανόνας φαίνεται να είναι αυτός που όρισε ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης στη συνέντευξη που μου παραχώρησε το 2015 για το ιταλικό λογοτεχνικό περιοδικό Verso Dove: ‘Η παρατήρηση της πραγματικότητας και η έκφραση σε στίχους του αποπροσανατολισμού που μας περιβάλλει’.

Ποια είναι τα θέματα των ποιητών που έχετε μεταφράσει;

Σε ένα σκηνικό όπου το ‘ιδιαίτερο’ και το ‘καθολικό’, το ‘εθνικό’ και το ‘κοσμοπολίτικο’ επαναπροσδιορίζονται συνεχώς, θεωρώ ότι έχω εκλεκτικές συγγένειες με εκείνους τους ποιητές οι οποίοι αναμετριούνται με τις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου, που καταφέρνουν να ανασυνθέσουν την πραγματικότητα μέσα από το όχημα της φαντασίας, και καταγράφουν τον διάλογο μεταξύ του παρόντος και της συλλογικής μνήμης του παρελθόντος.

Επανέρχονται στους στίχους των σύγχρονων ποιητών εικόνες, μεταφορές ή μύθοι που προέρχονται από την κλασική ποίηση;

Συχνά και στα πιο ποικίλα θέματα.

Η μετάφραση της ποίησης είναι ένα δύσκολο, ίσως αδύνατο, εγχείρημα. Ποιες είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιείτε στη μετάφραση προς την ιταλική και την ελληνική γλώσσα;

Οι μεταφραστές οφείλουν, προσεγγίζοντας τη γλώσσα-στόχο, να είναι ενσυνείδητοι επισκέπτες. Ως διαμεσολαβητές, είναι επιφορτισμένοι με τη μεταφορά αυτούσιου του μηνύματος από τη μια γλώσσα στην άλλη.   Είναι γνωστό ότι κάποια πράγματα καταφέρνουν να τα περισώσουν, άλλα πάλι, όχι. Στη συνείδησή μας (των αναγνωστών και των μεταφραστών) η μετάφραση κινείται μεταξύ μιας υπόσχεσης πιστότητας και μιας υποψίας προδοσίας. Ο μεταφραστής οδηγεί τον αναγνώστη προς τον ποιητή-συγγραφέα και τον ποιητή-συγγραφέα προς τον αναγνώστη. Αυτό το χιαστί σχήμα είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκουμε το ισοδύναμο του μεταφραστικού γίγνεσθαι, που μπορεί να συγκριθεί με τη διεργασία της ανάμνησης. Η μεταφρασεολογία αντίστοιχα συναντά το ισοδύναμό της σε μια διαδικασία πένθους, η οποία με τρόπο καθόλου ευχάριστο αλλά σίγουρα πολύτιμο, συμβάλλει διορθωτικά, οδηγώντας μας στην απάρνηση του ιδανικού τής τέλειας μετάφρασης. Αυτή η απάρνηση είναι μεγαλύτερη όταν πρόκειται για την ποίηση, λόγω της άρρητης σύνδεσης του νοήματος με τον ήχο των λέξεων, του νοήματος με το σημαίνον. Οι σημασιολογικά σιωπηρές υποδηλώσεις της γλώσσας προέλευσης περιφέρονται κατά κάποιον τρόπο μεταξύ γλωσσικών σημείων, σύντομων προτάσεων ή εκτεταμένων ακολουθιών που δύσκολα βρίσκουν αντιστοιχία στη γλώσσα-στόχο. Ο μεταφραστής, αποδεχόμενος τον μη αναγώγιμο χαρακτήρα του ζεύγους που συνιστούν το προσίδιο και το ξένο, κατά τη μεταφραστική διεργασία, καταλήγει σε αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως γλωσσική φιλοξενία στη γλώσσα- στόχο. (Paul Ricoeur, De l’interpretation: essai sur Sigmund Freud, Editions du Seuil, Παρίσι 1965).

Τι δυσκολίες συναντούν όσοι μεταφράζουν Ιταλούς ποιητές στα ελληνικά: συντακτικές, λεξιλογικές, μετρικές;

Εξαρτάται από τον μεμονωμένο ποιητή. Ωστόσο, η υλικότητα των σημείων ορίζει την ουσία του ποιήματος. Οποιαδήποτε αλλαγή στην υλικότητά τους συνεπάγεται την αλλοίωσή τους, ειδικότερα συνεπάγεται την αλλοίωση της συναισθηματικής τους φόρτισης. Στη μετάφραση της ποίησης, αυτό που λέμε μεταφορά είναι μια διαδικασία που δεν μπορεί να είναι ‘ανάπλαση’, γιατί η ‘ανάπλαση’ είναι μια εκ νέου κατασκευή, η οποία γίνεται με τα ίδια υλικά. Στη μετάφραση του ποιήματος τα υλικά είναι διαφορετικά, η γλώσσα-πηγή είναι διαφορετική από τη γλώσσα- στόχο. Η μετάφραση της ποίησης είναι, λοιπόν, μια αναδημιουργία. Πιο συγκεκριμένα, είναι η δημιουργία ενός νέου ποιήματος με τα υλικά της γλώσσας του μεταφραστή: ένα ισοδύναμο κείμενο, ‘ισόβαρο’ (της ίδιας συναισθηματικής φόρτισης), και ομοιότονο με το αρχικό κείμενο (Νάσος Βαγενάς, Ποίηση και μετάφραση, Στιγμή, Αθήνα 1989). ‘Ο μεταφραστής, σε κάθε περίπτωση, αναγκάζεται να πετύχει ένα αποτέλεσμα που πρέπει να είναι σχετικά καλύτερο’ (Οδυσσέας Ελύτης, Δεύτερη γραφή, Ίκαρος, Αθήνα 1996).

Ποιοι Ιταλοί ποιητές εκτιμώνται και διαβάζονται περισσότερο στην Ελλάδα σήμερα;

Montale, Quasimodo, Ungaretti (ποιήματά του μετέφρασε ο Ελύτης το 1984 μελοποιήθηκαν από τον συνθέτη Νότη Μαυρουδή), Saba, Pasolini, Penna, Milo de Angelis, Alda Merini είναι μερικά από τα ονόματα των πιο μεταφρασμένων, γνωστών ποιητών. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προτάσεις με ανθολογίες σύγχρονης ιταλικής ποίησης, αλλά δεν φαίνεται να έχουν καταφέρει να βρουν πολλούς αναγνώστες. Γνωρίζουμε ότι δεν αρκεί να δημοσιευτεί μια ποιητική συλλογή ή μια ανθολογία, πρέπει να οργανωθούν πολλές παρουσιάσεις, να γραφτούν κάποιες κριτικές. Το 2021, οι εορτασμοί για την 700ή επέτειο από τον θάνατο του Δάντη, ήταν η αφορμή για ποικίλες εκδόσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας μετάφρασης της Θείας Κωμωδίας.

Τα βιβλία ποίησης πέρα από την έλλειψη αναγνωστών, συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα διανομής. Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτήν της Ιταλίας;

Προφανώς. Είναι λίγοι οι εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν ποίηση. Τα προβλήματα διανομής ποικίλλουν, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία. Οι αναγνώστες επίσης δεν είναι πάρα πολλοί. Επειδή όμως η ποίηση δεν θα σώσει τον κόσμο αλλά θα τον κάνει καλύτερο, όπως είπε ο ποιητής Βαγγέλης Χρόνης σε πρόσφατη συνέντευξή του, θα επιβιώσει, ενάντια στις τάσεις της περιόδου που διανύουμε.

Πρώτη παρουσίαση: Insula Europea

https://www.insulaeuropea.eu/2022/01/19/alla-scoperta-della-poesia-greca-giorgia-karvunaki/

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.