Οι νέοι είναι το μέλλον μας και η ελπίδα μας για τον κόσμο.

Είναι οι διαχειριστές της ιστορίας, αυτοί που θα μεταφέρουν στο μέλλον τις ιστορίες μας καθώς ξεθωριάζουν. Είναι αυτοί που μαζί με εμάς θα φωτίσουμε τις σκοτεινές γωνιές του παρελθόντος και θα δώσουμε φωνή στη ιστορία.

Άλλωστε η ιστορική γνώση είναι η πύλη προς τη συλλογική μας ιστορία και την ιστορία της ανθρωπότητας. Η ιστορική μυθοπλασία μάς επιτρέπει να εξερευνήσουμε αγνοημένες ιστορίες και να «φωτίσουμε» χώρες στον χάρτη.

Με το πέρασμα του χρόνου, ίσως έρθει κάποια μέρα που θα μπορέσουμε να δούμε τα γεγονότα μ’ έναν ευρυγώνιο φακό στοχασμού και να πλάσουμε ένα περιβάλλον συμπόνιας για τους ανθρώπους, ώστε να πάρουν στα χέρια τους την ιστορία τους.

Και τα βιβλία μας βοηθούν σε αυτήν την κατεύθυση.

Πρέπει να σε προδώσω

Το Πρέπει να σε προδώσω της Ruta Sepetys σε μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου αποτελεί ένα τέτοιο ανάγνωσμα. Πριν από μερικές μέρες κέρδισε το πολύ σημαντικό βραβείο Carnegie Medal καθώς πρόκειται για ένα ισχυρό και συγκινητικό μυθιστόρημα το οποίο διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της Ρουμανικής Επανάστασης του 1989, είναι βασισμένο σε αληθινά γεγονότα εκείνης της ιστορικής στιγμής και η συγγραφέας διερευνά τα θέματα της ελευθερίας, της προδοσίας και της ελπίδας με έναν τρόπο που προκαλεί τη σκέψη αλλά και συνδέεται με τις δικές μας ζωές.

Το Πρέπει να σε προδώσω είναι ένα βιβλίο ιστορικής μυθοπλασίας. Ωστόσο, η δικτατορία του Τσαουσέσκου και το παρατεταμένο μαρτύριο είκοσι εκατομμυρίων και πλέον Ρουμάνων δεν είναι μυθοπλασία. Ήταν κάτι βασανιστικά αληθινό και μολοντούτο για πολλούς παραμένει άγνωστο. Η συγγραφέας προκειμένου να κάνει την καταγραφή και την έρευνα για την περίοδο εκείνη μίλησε με ιστορικούς, συγγραφείς, δημοσιογράφους, λόγιους, δημοσιογράφους που είχαν καταγράψει τη δικτατορία και την κομμουνιστική περίοδο στη Ρουμανία αλλά και με απλούς πολίτες.

Ο Νικολάε Τσαουσέσκου πήρε την εξουσία τη δεκαετία του 1960 και κυβέρνησε μέχρι που ο ίδιος και η σύζυγός του, η Έλενα, στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 25 Δεκεμβρίου 1989.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο κινείται η ιστορία. Ο δεκαεπτάχρονος Κρίστιαν Φλορέσκου ακούει ροκ μουσική, διαβάζει ποίηση και ονειρεύεται… Η σκέψη όμως είναι θανάσιμο έγκλημα στη Ρουμανία και πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του· ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης, πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος και πιστός στα ιδεώδη ενός μονάρχη.

Η ηγεμονία του Τσαουσέσκου απέδειξε πως ήταν τέρας. Αντιλαμβανόταν πως, για να κυβερνήσει τυραννικά, το πρώτο βήμα ήταν η απομόνωση. Απομόνωσε τη Ρουμανία από τον υπόλοιπο κόσμο και κατόπιν και τους κατοίκους της μεταξύ τους, χωρίζοντάς τους και στρέφοντας τον έναν ενάντια στον άλλο.

Όπως χαρακτηριστικά διαβάζουμε στην ιστορία «οι περισσότεροι Ρουμάνοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο παραβίαζαν τους κανόνες. Υπήρχαν τόσοι για να παραβιάσεις… Και τόσο πολλοί για να αναφέρουν ότι τους παραβίασες. Ένας τραγουδοποιός έγραψε αρνητικούς στίχους για τη ζωή στη Ρουμανία. Τον έκλεισαν σε φρενοκομείο. Έπιασαν έναν φοιτητή να έχει μια αδήλωτη γραφομηχανή. Τον έστειλαν στη φυλακή. Αν παραπονιόσουν μεγαλόφωνα, μπορεί να σε συλλάμβαναν ως «αγκιτάτορα» ».

Όλοι και όλα ήταν υπό επιτήρηση.

Στην ιστορία μας, λοιπόν, την εποχή που επικρατεί η απομόνωση, η Σεκουριτάτε προσεγγίζει τον Κρίστιαν ώστε να γίνει πληροφοριοδότης. Είναι ευφυής, γνωρίζει αγγλικά και έχει πρόσβαση στην οικία του Αμερικανού διπλωμάτη. Οι ενοχές σκαρφαλώνουν μέχρι τον λαιμό του… Ο πράκτορας έχει έναν φάκελο και τον εκβιάζει. Το αγόρι αναγκάζεται να στρατολογηθεί. Ποιος τον κατέδωσε;

Πηγαίνει ενάντια στις πεποιθήσεις του και στις διδαχές του παππού του. Δεν μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν, ούτε καν την αγαπημένη του Λιλιάνα. Στο σπίτι μιλούν ψιθυριστά. Παντού υπάρχουν «κοριοί» κρυμμένοι σε τοίχους, τηλέφωνα, φωτιστικά…

Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι μια μορφή τρόμου. Φυτεύουν αμφιβολίες και σκορπούν τον φόβο. Ποιος τον παρακολουθούσε;

Η Σεκουριτάτε, η κτηνώδης αστυνομία του Τσαουσέσκου, χρησίμευσε ως το εργαλείο με το οποίο ασκούσε το καθεστώς την καταστολή του. Επεισόδια βαναυσότητας, τιμωρίας και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στους Ρουμάνους, με μια απίστευτη βαρβαρότητα.  Εκτός από τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια και τους φόνους, η Σεκουριτάτε είχε στρατολογήσει ένα τεράστιο δίκτυο από πολίτες πληροφοριοδότες, εκφοβίζοντας και προστάζοντάς τους. Κάποιους τους πίεζαν και τους έλεγαν πως το να καταδίδουν ήταν πατριωτικό τους καθήκον. Σε άλλους έταζαν χάρες ή φαγητό για την οικογένειά τους. Η απεγνωσμένη ανάγκη της επιβίωσης ήταν τόσο βαθιά, ώστε πολλοί δεν είχαν άλλη επιλογή. Υπολογίζεται ότι ο ένας στους δέκα πολίτες έδινε πληροφορίες.

Οι Ρουμάνοι δεν μπορούσαν να μιλούν ελεύθερα και η αδυναμία να δείξουν εμπιστοσύνη δημιουργούσε εμπόδια στις φιλίες, ακόμα και στις συγγενικές σχέσεις. Όσο προχωρούσαν τα χρόνια, η Σεκουριτάτε έλεγχε τους ανθρώπους μέσω του ίδιου τους του φόβου.

Αυτός ο φόβος, η καχυποψία και η διαρκής απειλή των συσκευών παρακολούθησης ανάγκασαν τους Ρουμάνους να διχαστούν, αποκτώντας μια δημόσια και μια ιδιωτική προσωπικότητα. Χώροι που συχνά θεωρούνται ιδιωτικοί, όπως το σπίτι ή ακόμα και το μπάνιο, δεν ήταν ιδιωτικοί. Υπό τη διαρκή απειλή της παρακολούθησης, οι συμπεριφορές μεταβλήθηκαν και οι σκέψεις σπανίως εκφράζονταν μεγαλόφωνα. Αντιθέτως, κρατούσαν ολόκληρο τον πληθυσμό φυλακισμένο σ’ ένα εσωτερικό νοητικό τοπίο, καταπιέζοντας τον ψυχισμό και την ψυχή του.

Και πώς ζούσαν τα παιδιά και οι νέοι άνθρωποι σε αυτές τις συνθήκες;

Αθώοι νέοι άνθρωποι που έτρεφαν βαθιά, παθιασμένα συναισθήματα καθώς ενηλικιώνονταν, αλλά δεν μπορούσαν να κατευθύνουν την πορεία της ζωής τους. Το Ράδιο Ελεύθερη Ευρώπη και η Φωνή της Αμερικής παρείχαν ζωτικής σημασίας συνδέσμους με τον ελεύθερο κόσμο. Βιβλία, ταινίες, περιοδικά, μουσική, όλα τούτα ήταν παράθυρα προς τη δημοκρατία. Κάποιοι μελετητές έχουν πει ότι τα VCR και οι ταινίες από τη Δύση εξέθεσαν τους εφήβους στις έννοιες της ελευθερίας και όπλισαν τα τουφέκια που τελικά θανάτωσαν τον Τσαουσέσκου.

Όταν η επανάσταση έφτασε στη Ρουμανία οι θαρραλέοι πολίτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με βροχή από σφαίρες και μ’ ένα αιματοκύλισμα. Μαθητές και φοιτητές βγήκαν στους δρόμους της Τιμισοάρα, του Βουκουρεστίου και πολλών άλλων πόλεων, με μόνο όπλο το θάρρος τους. Καρδιές ασυμβίβαστες που λαχταρούσαν απελπισμένα να ελευθερώσουν τη χώρα τους, νέοι άνθρωποι που όρθωσαν πρόθυμα το ανάστημά τους μπροστά στον αφανισμό και σε μερικές περιπτώσεις επιτέθηκαν με γυμνά χέρια στα όπλα του Τσαουσέσκου. Η γενναιότητά τους, η καρδιά τους – ήταν εκπληκτικές. Έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία και παραμένουν παντοτινά οι ήρωες της επανάστασης.

Ο κομμουνισμός στη Ρουμανία δεν τελείωσε με τον θάνατο των Τσαουσέσκου. Μετά την εκτέλεση, μια ομάδα από αντικαταστάτες κομμουνιστές πήρε την εξουσία και για πολλά χρόνια κάποια από τα προϋπάρχοντα δίκτυα εξακολούθησαν να υποστηρίζονται. Ορισμένοι άρχισαν να αμφισβητούν τη νομιμότητα της επανάστασης. Έτσι, δεν υπήρξε κάποιο ξεκάθαρο ή ικανοποιητικό τέλος εκείνης της περιόδου. Τα πράγματα ήταν μπερδεμένα, ερωτήματα παρέμειναν – κι ακόμη παραμένουν.

Αντίθετα από άλλες χώρες που άνοιξαν τους φακέλους της μυστικής τους αστυνομίας για επανεξέταση και κριτική, προσφέροντας μια οδό προς την εξιλέωση, οι φάκελοι της ρουμανικής Σεκουριτάτε παρέμειναν κλειστοί για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια. Λέγεται πως σ’ αυτό το διάστημα κάποιοι αλλάχτηκαν ή καταστράφηκαν.

Η ιστορική κάθαρση, η διαδικασία της διαλεύκανσης, ακόμη συνεχίζεται στη Ρουμανία.

Και σήμερα, περισσότερο από ποτέ είναι επιτακτική ανάγκη να γνωρίζουμε την ιστορία και όλες τις σκοτεινές πτυχές της για να μην επιστρέψουμε ποτέ ξανά σε εκείνες τις μέρες.

Πρέπει να σε προδώσω