***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
***Γράφει η Μαρία Στάθη, Βιολόγος
Συλλέκτης μανιταριών, Κώστας Αρκουδέας, Εκδόσεις Καστανιώτη
Μια προσέγγιση μέσω της βιολογίας
Είναι στην ανθρώπινη φύση να ενδιαφέρεται για τον φυσικό κόσμο. Ωστόσο, είναι αρκετά δύσκολο να έχεις ειδικές γνώσεις βιολογίας, δεδομένης της πολυπλοκότητάς της. Η βιολογία περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της ζωής και των έμβιων όντων. Εφόσον ο άνθρωπος περιλαμβάνεται και αυτός αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την περιγραφή φαινομένων τόσο εντός όσο και εκτός μας. Μέσω αυτής αντιλαμβανόμαστε την σημασία της στην καθημερινότητά μας.
Σκοπός του κειμένου δεν είναι να κάνει επιστημονικό μάθημα και ούτε κάτι που αποπνέει βιολογικό ντεντερμινισμό, αλλά να προσεγγίσει μία άλλη, λιγότερο δημοφιλή, πτυχή της όμορφης και συναρπαστικής νουβέλας του Κώστα Αρκουδέα. Ένα πολυεπίπεδο, διαστρωματικό μυθιστόρημα, στο οποίο ο συγγραφέας μάς προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες και εσώτερους προβληματισμούς παραδοσιακής σκέψης.
Ο συγγραφέας με «οικοτεχνική» γραφή, χτίζει ένα αλληγορικό παραμύθι, όπου αρχικά οι κύριοι χαρακτήρες οι οποίοι εμπλέκονται ενεργά στην εξέλιξη της ιστορίας δεν ανήκουν στην οικογένεια του homo sapiens. Πρόκειται για εκπροσώπους των τριών βασιλείων, των φυτών, των ζώων και των μυκήτων. Τους δίνει το χάρισμα της ομιλίας και το τίμημα της σκέψης. Μας ξεδιπλώνει ένα σύντομο κώδικα, τονίζοντας σοφά πως η επιστήμη και η τεχνολογία μας έχει απελευθερώσει από τις ωμές επιταγές του σώματος. «Το μυαλό προβάλλει συνεχώς εγωϊσμούς και τραύματα. Το σώμα, αντίθετα, έχει μία ικανότητα συγχώνευσης ιαματική, σελ 22».
Πράγματι, διαφαίνεται από τους διαλόγους των «έλλογων» πλασμάτων του δάσους ότι ο πολιτισμός έχει ήδη αλλάξει την βιολογία μας. Δεν είμαστε ίδιοι με τους πρώιμους ανθρώπους που ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες ή κυνηγούσαν στις σαβάνες. Οι θεμελιώδεις πτυχές του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος (σώμα και μυαλό), δεν έχουν αλλάξει. Φαινομενικά είμαστε συνδεδεμένοι. Απλά παραγκωνίσαμε αυτή την πτυχή νόησης, την καταχωνιάσαμε στα ασύνειδα βάθη του εγκεφάλου μας, θέτοντας σε λήθαργο την αντίστοιχη γονιδιακή τους έκφραση. «Κάποια σφάλματα από το χημικό στο πολιτισμικό μας σύστημα μεταβάλλουν την συμπεριφορά μας», λέει ο διάσημος βιοχημικός Gottfried Schatz, τα οποία μακροπρόθεσμα μας προφυλάσσουν από την βιολογική και πολιτισμική «απολίθωση», ενώ βραχυπρόθεσμα ενδέχεται να αποβούν καταστροφικά.
Άραγε τι είναι αυτό που διαμόρφωσε την ανθρώπινη κουλτούρα και μετέτρεψε τον άνθρωπο σ’ ένα αποκρουστικό ον, που πυροδοτεί τη βία και την καταστροφή; Γιατί οι δυνατοί, μυαλωμένοι και ανθεκτικοί στο κρύο, Νεάντερνταλ δεν μπόρεσαν να αντέξουν τον ασυνήθιστα βίαιο και ανηλεή homo sapiens; Ο Y.N. Harari μας δίνει μια συναρπαστική λεπτομέρεια: την ικανότητα του Homo sapiens να μεταδίδει πληροφορίες σχετικά με πράγματα που δεν υπάρχουν, δηλαδή το ψέμα, το μύθο, ενίοτε και τη θρησκεία. Να φανταζόμαστε πράγματα, αλλά κυρίως να τα φανταζόμαστε συλλογικά.
Η εξέλιξη, ο πολιτισμός, η τεχνολογία, η διαμόρφωση πολιτικών και κοινωνικών συστημάτων οδήγησαν τον άνθρωπο όχι στην απελευθέρωση αλλά στην σκλαβιά γνωστικών προκαταλήψεων, οι οποίες έχουν περιορίσει την ικανότητά μας να αντιληφθούμε φαινομενικά μακρινές, σταδιακές και περίπλοκες προκλήσεις, όπως κλιματική αλλαγή, υπερ-εκμετάλλευση βιώσιμων πόρων, καταστροφή τεράστιων οικοσυστημάτων, όπως τα δάση του Αμαζονίου ή των ωκεανών. Η συλλογική μας συνείδηση δεν διαθέτει έτοιμη «εικονογραφία» για τα στοιχεία της κλιματικής κρίσης, που εκτείνονται πέρα ή κάτω από την δική μας ανθρωποκεντρική κλίμακα.
Ο συγγραφέας, με λογοτεχνική φωνή, κάνει μία συνειδητή παρέμβαση για να ξεδιπλώσει και να ανασύρει στην επιφάνεια μύχιες πτυχές που βρίσκονται σε λήθαργο. Επαναπλαισιώνει τον άνθρωπο μέσα από την οικολογική κλίμακα ενός δάσους και εμπλέκεται με τα ηθικά, φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα του 21ου αιώνα, που εγείρουν μεταβαλλόμενες απόψεις για τη ζωή: ανάδειξη της ικανότητας της μυθοπλασίας και υποστήριξη με παραδοσιακά επιχειρήματα της αντίληψής του για την αποτυχία μας να αντιμετωπίσουμε τις σύγχρονες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Θέτει το καίριο ερώτημα: εάν οι μορφές ζωής που φαντάζονται είναι επεκτάσιμες και το πρόβλημα της επεκτασιμότητας τίθεται στο τέλος. Πρώτα έρχεται η φαντασία και ακολουθεί η πραγματικότητα. Αναπτύσσει ένα διαλογικό φαινόμενο, μία διαδικασία – αναπαράσταση διασταυρούμενης γονιμοποίησης ιδεών και εικόνων, εμπλέκοντας μορφές ζωής και προοπτικές που αμφισβητούν την αναπαράσταση. Γονίδια που «συνομιλούν» σε μία «φαινοτυπικά» αντιληπτή γλώσσα, σχεσιακές οντότητες, συμβιωτικοί οργανισμοί, δίκτυα μυκήτων, «υπεραντιλήψιμα» αιωνόβια δέντρα, αγέλες σαρκοφάγων, των οποίων η περιπλοκότητα αψηφά την αναπαράσταση. Όλα αυτά πλαισιώνουν την δυναμική ενός αρχέγονου, παρθένου δάσους. Για τα πλάσματα του δάσους είναι ο θώκος τους, το δικό τους σύμπαν, ό,τι περιβάλλει το «εγώ» τους. Για αυτά «θα γίνουν όλα όπως γίνονται πάντα, σελ 16».
Είναι συνδεδεμένα σε μια αέναη τροφική αλυσίδα, ζουν και πεθαίνουν μαζί συντηρώντας την αιώνια ισορροπία. Αυτή την ισορροπία έρχεται να διαταράξει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Σύμφωνα με τον Gottfried Schatz, αν ο άνθρωπος πιστεύει ότι μονάδα μέτρησης όσων τον περιβάλλουν είναι το «εγώ» του, ότι είναι η κορωνίδα της δημιουργίας και αν νομίζει ότι η δική του κοσμοθεωρία είναι η μοναδική που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τότε δεν έχει ξυπνήσει από την εποχή που θεωρούσαν τη Γη κέντρο του σύμπαντος.
Ο μύκητας ως άρχων του δικού του βασιλείου αποτελεί την αμοιβαία σύγκλιση και σταθερή μεταμόρφωση μεταξύ οργανικών σωμάτων και ανόργανης ύλης. Έμβια και άβια σώματα μετουσιώνονται το ένα στο άλλο, συμβιώνουν, αλληλοβοηθούνται, παρασιτούν μέσα από χρόνους εξαφάνισης και ανάδυσης, αποσύνθεσης και σύνθεσης του νεκρού οργανικού σε χρήσιμου ανόργανου. Η ζωτικότητα της ανόργανης ύλης είναι ο «μέσος χρόνος», η μεσόφαση μεταξύ ζωής και θανάτου (τα δύο αδέλφια), η δημιουργική διάσταση που καθορίζει το τυχαίο. Ο μύκητας είναι παράξενος, απόκοσμος, ασυνήθιστος. Είναι η διαφορά στον παλμό των πραγμάτων – μια φράση δανεική από τον Άρθουρ Κλαρκ.
Εδώ, η μη ανθρώπινη στροφή οδηγεί στον μύκητα. Εξερευνώντας την ιδιαιτερότητά του μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους για ένα πεδίο που τείνει να εστιάζει σε αυτά που στοιχειώνει τα εξωτερικά άκρα του λόγου μας. Ο «νατουραλιστής» συλλέκτης μανιταριών μετατρέπεται άθελά του σε εισβολέα-θηρευτή με την αλόγιστη συλλογή μανιταριών. Αυτό που αναζητά πραγματικά είναι η αρχετυπική εικόνα μιας ζωής πέρα από τον ανθρωπογενή πολιτισμό του άκρατου καπιταλισμού. Η ακαταμάχητη ερημιά – η Αρκαδία – ενός αδιαφοροποίητου ανθρώπου. Αλλά οι όροι έχουν μεταλλαχθεί. Η φύση πρέπει να προσαρμοστεί. Η αγέλη των λύκων έχει γίνει «μία ομάδα κυνηγών και μανιταρόφιλων, σελ 111».
Εδώ εξαπολύεται ένα τροπάριο φρίκης. Ο λύκος αποκαλύπτει μία νέα μετουσιωμένη εκδοχή του εαυτού του. Αν όλο αυτό το οικολογικό ενδιαίτημα είναι αναντικατάστατο, τι θα συμβεί αν βρούμε τις απαντήσεις αλλά είναι πολύ αργά; Αυτή η ανεξέλεγκτη επερχόμενη απώλεια ως μη αναστρέψιμη, τι επιδράσεις θα έχει στον ανθρώπινο πολιτισμό, σε ιστορίες που δεν έχουν ειπωθεί; Τα χαμένα και κατεστραμμένα τοπία θα αλλάξουν ριζικά την τροχιά των παραμυθιών. Πώς θα ήταν τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ χωρίς δάσος;
Για να το κατανοήσουμε αυτό θα πρέπει πρώτα να καταλάβουμε όλα όσα αντιπροσωπεύει ένα δάσος. Ο λύκος υποβάλλει τον μανιταροσυλλέκτη σε μία ηθική δοκιμασία, που δεν μπορεί να την περάσει χωρίς να κινδυνεύσει. Το να μπεις στο δάσος σημαίνει να βυθιστείς στις πιο σκοτεινές γωνιές της ψυχής σου. Οι κοινωνικές συμβάσεις δεν ισχύουν πλέον. Κανείς δεν αποκτά εξουσία στο δάσος, γιατί το δάσος έχει τη δύναμη ακόμη και με τον αφανισμό του να αλλάζει ζωές και πεπρωμένα. Να αντιμετωπίσεις τους δαίμονές σου που έχουν γίνει σάρκα στο στόμα του λύκου. Ελπίζεις να κατανοήσεις βαθύτερα την ανθρώπινη φύση. Μέσω του υπερφυσικού, αν το υπολογίσεις σωστά, βγαίνεις καλύτερος, αλλιώς η λογική της διάκρισης ανθρώπου-φύσης παρεκτρέπεται και «στήνεται στο καλάθι του αποκεφαλισμού, σλ.114».
Η ιστορία εξελίσσεται με μία ιδιαίτερη συστάδα ανησυχιών για την σχέση ανθρώπου-φύσης. Το να φανταζόμαστε τη ζωή γύρω μας και να αμφισβητούμε τα διάτρητα όρια μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς η ανθρωπότητα προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τις περιβαλλοντικές πρακτικές της και μέσω αυτών την αυτοκατανόησή της. Ως όντα του ζωϊκού βασιλείου μπήκαμε στο κατώφλι ενός δάσους. Εκεί διαγράφεται η συλλογική ηθική μας δοκιμασία, η φυσική εκδήλωση των αμαρτιών μας, της λαιμαργίας, της νωθρότητας, της απληστίας, του εγωϊσμού, του καταναλωτισμού και του ανεξέλεγκτου βιομηχανισμού. Το τέλος μάλλον διαγράφεται ζοφερό. Άραγε θα υπάρχουν στο μέλλον δάση για να μπορέσουμε να κρυφτούμε;
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
