***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η Αγλαΐα Μπλιούμη και ο Απόστολος Θηβαίος συνομιλούν με αφορμή το βιβλίο της συγγραφέα με τίτλο Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος

Κυρία Μπλιούμη, μιλήστε μας για το λογοτεχνικό σας εργαστήρι. Υπάρχουν συγγραφείς που στέκουν ως πρότυπα για τη γραφή σας;

Ναι, ξεκάθαρα. Ως προς το συγκεκριμένο βιβλίο δεν υπάρχουν μονάχα πρότυπα, αλλά ορισμένοι συγγραφείς αναφέρονται και ως μέρος του μύθου. Επιδίωξή μου υπήρξε η εμφανής διακειμενικότητα, αφού στο μυθιστόρημα αναφέρονται ευθέως κάποιοι εκπρόσωποι της λεγόμενης μετα-μεταναστευτικής (post-migration)  λογοτεχνίας, όπως η γερμανόφωνη συγγραφέας ιαπωνικής καταγωγής Yoko Tawada. Με αυτόν τον τρόπο θέλησα να δείξω σε ποιο λογοτεχνικό είδος γραφής θεωρώ ότι εντάσσεται η λογοτεχνία μου. Και ναι, έστω και αν η μετα-μεταναστευτική λογοτεχνία αφορά μια σύγχρονη τάση της λογοτεχνίας, σε αυτήν κατατάσσω και κάποια ποιήματα του Καβάφη. Αναφέρω επιπλέον ρητά αρκετά άλλα ονόματα γερμανών/ίδων συγγραφέων, για να δείξω αφενός ότι η γερμανική λογοτεχνία είναι για μένα ένα αξεπέραστο «δώρο της μιγκρασιόν» και αφετέρου ότι δεν πιστεύω στον «θάνατο του συγγραφέα», αλλά στη συνεχή αναγέννησή του. Ας πούμε ότι η διακειμενικότητα αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα είδος αντίστασης στον συγγραφικό θάνατο.

Το μυθιστόρημα σας στις Εκδόσεις του Κέδρου συνιστά την πρώτη σας λογοτεχνική εμφάνιση. Θεωρείτε πως θα μπορούσε να σταθεί ως αφετηρία σας μια άλλη θεματική έξω από εκείνη της μετανάστευσης; Πόσο προσωπική είναι αυτή η έκδοση;

Όχι, άλλη αφετηρία δε θα μπορούσε να υπάρχει, έστω και αν ακούγεται κάπως απόλυτο. Συμβαίνει όμως συχνά με συγγραφείς δεύτερης γενιάς μεταναστών. Νομίζω πως ήδη από την παιδική μου ηλικία ήθελα να γράψω αυτό το βιβλίο. Είναι μια κατάθεση ψυχής που αναπαρίσταται λογοτεχνικά. Παρόλα αυτά το βιβλίο δεν αφορά μόνο τους Έλληνες του εξωτερικού. Θέλησα με έναν τρόπο θέασης, που ξεκινά από το εξωτερικό και φτάνει στην Ελλάδα, να δω τι σημαίνει να είσαι Έλληνας/ Ελληνίδα, αν υπάρχουν κάποια, ανά τις γενιές, ταυτοποιήσιμα χαρακτηριστικά.

Μπορεί το βιβλίο σας αυτό να είναι ολόκληρη η Στουτγάρδη της μικρής Ελλάδας που άνθησε κάποτε εκεί ή η βιογραφία ενός και μόνο Γκάσταρμπάιτερ;

Βεβαίως – κατ΄ευφημισμό – είναι όλη η Στουτγάρδη και όλη η Γερμανία μαζί, όπως και όλη η πρώτη και δεύτερη γενιά. Καθώς και πολλές διαφορετικές εθνοτικές μεταναστευτικές ομάδες στη Γερμανία. Δεν είναι για παράδειγμα τυχαίο ότι το βιβλίο μου έχει θεματολογικά και υφολογικά πολλά κοινά σημεία με έργα συγγραφέων μη γερμανικής καταγωγής άλλων εθνοτικών ομάδων, χωρίς όμως αυτό να το έχω επιδιώξει. Με άλλα λόγια θέλω να πω, ότι το βιβλίο δεν είναι αυτοβιογραφικό. Όπως αναφέρω στο τελευταίο κεφάλαιο πρόκειται για αυτομυθοπλασία (autofiction), όρο που ρητά δανείζομαι από την Χέρτα Μύλλερ, ελπίζοντας με αυτόν τον τρόπο να αναιρείται η περαιτέρω ταυτοποίηση του βιβλίου μου ως αμιγώς αυτοβιογραφικού. Δεν έγραψα «λογοτεχνία των γκάσταρμπάιτερ», υπάρχουν σήμερα συγγραφείς στη Γερμανία που πολύ συνειδητά γράφουν πάλι «λογοτεχνία των γκάσταρμπάιτερ», όπως ο βραβευμένος με το Βραβείο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Λειψίας 2023, συγγραφέας τουρκικής καταγωγής Dinçer Güçyeter. Ο Güçyeter με το βραβευμένο του μυθιστόρημα (Unser Deutschlandmärchen/Το δικό μας γερμανικό παραμύθι, Εκδόσεις microtext 2022) έγραψε αδιαμφισβήτητα «λογοτεχνία των γκάσταρμπάιτερ» υψηλής αισθητικής. Το δικό μου βιβλίο όμως δεν εστιάζει στην πρώτη, αλλά κυρίως στη δεύτερη γενιά μεταναστών και κατά συνέπεια πραγματεύεται διαπολιτισμικά θέματα, ζητήματα υβριδικών ταυτοτήτων και γλωσσικών και πολιτισμικών αναπλαισιώσεων.

Η Αγλαΐα Μπλιούμη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Το Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα, αποτελεί το πρώτο της λογοτεχνικό εγχείρημα στα ελληνικά.

Μιλήστε μας για το βιβλίο σας και τις πρωτοτυπίες στην τεχνική του, όπως τα εμβόλιμα του Καβάφη.

Πιστεύω ότι η γνώση της θεωρίας της λογοτεχνίας μας δίνει τη δυνατότητα να ξεδιπλώσουμε έναν συγγραφικό χάρτη με βάση τα παρακάτω:

– Το μυθιστόρημα περνάει από την μεταναστευτική στην μετα-μεταναστευτική (post-migration) λογοτεχνία, περιλαμβάνει δηλαδή την πρώτη γενιά, που είναι η γενιά της προσφυγιάς των παππούδων, τη δεύτερη γενιά, κατ΄ουσίαν την πρώτη γενιά των Γκάσταρμπάιτερ και τέλος επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στα εγγόνια, δηλαδή τη δεύτερη γενιά μεταναστών.

Όπως είπα, το βιβλίο σκιαγραφεί τη δεύτερη κυρίως γενιά και γι΄ αυτό είναι ένα βιβλίο καθαρά μετα-μεταναστευτικής λογοτεχνίας. Σύμφωνα με έρευνές μου είναι το πρώτο μυθιστόρημα δίγλωσσης/ου συγγραφέα που εκδόθηκε από ελληνικό εκδοτικό οίκο και πραγματεύεται το θέμα της δεύτερης γενιάς μεταναστών στη Γερμανία, κάτι που αυτομάτως οδηγεί σε ζητήματα διαπολιτισμικής ταυτότητας και αυτοσυνειδησίας, ελληνογερμανικών σχέσεων και κυρίως διεπαφών. Βεβαίως, όταν έγραφα το βιβλίο δεν γνώριζα πως δεν έχει γραφτεί κάποιο ανάλογης θεματικής.

Με όχημα τις οικογενειακές ιστορίες διαγράφεται μια σταθερή πορεία που ξεκινά από το προσφυγικό, μεταπηδά στο μεταναστευτικό και καταλήγει στο διαπολιτισμικό, όπου στον ίδιο μύθο δίνεται ως ιστορική συνέχεια το τρίπτυχο «προσφυγιά, μετανάστευση, παλιννόστηση».

– Ως προς την πλοκή: μολονότι στο βιβλίο υπάρχουν αρκετές αναδρομές και το εύρος του μύθου είναι πολύ μεγάλο ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930 και φτάνοντας ως την σημερινή οικονομική κρίση, υπάρχει όμως μια ξεκάθαρη εξελικτική πορεία: η ανέχεια των προσφύγων της Μικράς Ασίας, οδήγησε τα παιδιά τους στη Γερμανία και αυτά έκαναν δικά τους παιδιά που, ως σφριγηλό κομμάτι του απόδημου ελληνισμού μεγάλωσαν σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1980 ακολούθησε η παλιννόστηση στη Θεσσαλονίκη.

Αφηγηματικά, η εσκεμμένα ψευδής αφελής ματιά του παιδιού δεύτερης γενιάς συνδιαλέγεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου με τον ανώνυμο αφηγητή που άλλοτε ταυτίζεται με την πρωταγωνίστρια και άλλοτε όχι.

Προς το τέλος του βιβλίου η ωρίμανση (;) της πρωταγωνίστριας την οδηγεί με αναστοχαστική διάθεση πίσω στα πάτρια εδάφη της Στουτγάρδης, της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. Όπως γράφει ο συνάδελφος Ανδρέας Καρακίτσιος στην πολύ εύστοχη βιβλιοκριτική του, ο «έντιμος αναγνώστης» δύναται σε διάφορα σημεία να κατασκευάσει τα νοήματα, στην προκειμένη περίπτωση να κατασκευάσει την εξελικτική πορεία της πρωταγωνίστριας από την αφέλεια στην διαπολιτισμική ωρίμανση, από την προσφυγιά της οικογένειας στην επιστροφή στην Ελλάδα. Άλλα αφηγηματικά εργαλεία είναι η εναλλαγή πρωτοπρόσωπου και του τριτοπρόσωπου αφηγητή, ενώ ο/η ανώνυμος αφηγητής απευθύνεται ενίοτε άμεσα σε δεύτερο πρόσωπο στον αναγνώστη ή στους άλλους πρωταγωνιστές. Στόχος αυτών των τεχνικών είναι η ανοικείωση του κειμένου.

– Το βιβλίο δεν είναι αμιγώς ελληνικό, είναι συνάμα και γερμανικό, μολονότι είναι γραμμένο στα ελληνικά. Παράλληλα με την ελληνική ιστορία ξετυλίγεται και η γερμανική και ειδικά η πολιτισμική κουλτούρα στη Γερμανία σε διάφορες δεκαετίες. Επιδίωξή μου ήταν η στοχαστική διάσταση του κειμένου να μη δίνει μόνο στους έλληνες αναγνώστες άγνωστες πτυχές της γερμανικής κοινωνίας, αλλά κατά κάποιο τρόπο να αποτελεί και για γερμανούς έναν καθρέφτη της δικής τους κοινωνίας, μια κοινωνία ιδωμένη μέσα από τα μάτια του ξένου ή αν θέλετε του «υβριδίου». Απώτερος στόχος μου ήταν να κάνω ένα είδος «διαπολιτισμικής αναδίφησης» αναπαριστώντας εκ των ένδον τόσο ελληνικές όσο και γερμανικές θεωρήσεις, αντιλήψεις, και στάσεις ζωής. Πιστεύω ότι το μεταναστευτικό φαινόμενο αφενός συμβάλλει στη δημιουργία μίας κοινής ευρωπαϊκής μνήμης, αφετέρου δε, υπερβαίνει την αντιμετώπιση της Ιστορίας ως αποκλειστικά εθνικής.

– Βεβαίως επιδίωξα τη διάδραση μορφής και περιεχομένου μέσω μιας γλωσσοκεντρικής γραφής. Στο μυθιστόρημα υπάρχει τόσο η εμφανής όσο και η υπολανθάνουσα ετερογλωσσία. Θα βρείτε πλάι πλάι ελληνικά, γερμανικά, την ιδιόλεκτο των Γκάσταρμπάιτερ, την τοπική διάλεκτο από την Κρανιά-Ελασσόνας, την διάλεκτο των Σουαβών της Στουτγάρδης και βεβαίως ελληνικά και γερμανικά λογοπαίγνια, λαϊκές ρήσεις, την εσκεμμένη ανάμειξη των γλωσσών ακόμη και σε επίπεδο γραφής. Με αυτές τις πρακτικές διαγλωσσικής γραφής επιδιώκω να αντιπαραβάλω διαφορετικά γλωσσικά και πολιτισμικά συστήματα εστιάζοντας όχι στις διπολικές διαχωριστικές γραμμές του τύπου «Εμείς και οι Άλλοι», αλλά στις πολύπλευρες πολιτισμικές αλληλοδιεισδύσεις που επιτελούνται στο πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. «Πάντα νόμιζε πως η ζωή της είναι μια μετανάστευσηˑ τώρα ξέρει πως είναι νομάςˑ νομάς που ξεχειμωνιάζει σε λέξεις και αλφάβητα. Νομάς των πόλεων και των λέξεων.» (σ. 272).

– Ο Καβάφης είναι αναμφισβήτητα ένας κύριος εκπρόσωπος του απόδημου ελληνισμού, οπότε τα διάσπαρτα αποσπάσματα ποιημάτων που παρεμβάλλονται σχολιάζουν – πολλές φορές με καβαφική ειρωνεία- τα τεκταινόμενα, δίνουν τροφή για σκέψη, συχνά τα μηνύματά τους ταυτίζονται με τα συγκεκριμένα «μηνύματα» του βιβλίου. Επιδίωξή μου ήταν να αποτελέσουν οργανικό μέρος της πλοκής.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: θέλησα να κάνω ένα πείραμα, δηλαδή να μην χρησιμεύει αποκλειστικά η θεωρία στην ερμηνεία της λογοτεχνίας, αλλά εκατέρωθεν το ένα λογοτεχνικό έργο να ‘ερμηνεύει’ το άλλο προκειμένου να φανεί η διαπολιτισμική διάσταση και των δύο. Έτσι για παράδειγμα στο κεφάλαιο «Η απόφαση που πάρθηκε» που μιλά για την παλιννόστηση της οικογένειας στη Θεσσαλονίκη, η πρωταγωνίστρια δεν καταλαβαίνει την αργκό των άλλων παιδιών. Ο ανώνυμος αφηγητής καταλήγει: «Πορτοκάλια και μήλα» (σελ. 287), για να δείξει μεταφορικά την ξενότητα που βιώνει η πρωταγωνίστρια στην Ελλάδα εξαιτίας της υβριδικής της ταυτότητας. Στη συνέχεια παρεμβάλλεται απόσπασμα από ποίημα του Καβάφη που ενισχύει την έννοια της υβριδικής ταυτότητας, συνάμα όμως φωτίζει και το ποίημα από διαπολιτισμική σκοπιά:

Ας την παραδεχθούμε την αλήθεια πιά·

είμεθα Έλληνες κ’  εμείς – τί άλλο είμεθα;-

αλλά με αγάπες και με συγκινήσεις της Ασίας,

αλλά με αγάπες και με συγκινήσεις

που κάποτε ξενίζουν τον Ελληνισμό.

(Κ.Π.Καβάφης, «Επάνοδος από την Ελλάδα», Κρυμμένα (1877;-1923). 

Στο βιβλίο σας παρεμβάλλεται ένα κεφάλαιο στην γερμανική γλώσσα. Τελικά, μπορεί κάθε γλώσσα να εκφράσει το ίδιο δυνατά τον αποχαιρετισμό και τη νοσταλγία της ξενιτιάς;

Το αμιγώς γερμανικό κεφάλαιο που πραγματεύεται τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα εντάσσεται στους γενικότερους γλωσσικούς πειραματισμούς του βιβλίου. Υπάρχει μία αντιστοιχία με την πραγματικότητα, γιατί όπως όταν βρεθούμε σε μία ξένη χώρα και προσπαθούμε με τις γνώριμές μας λέξεις να καταλάβουμε τα συμφραζόμενα, έτσι και κατά την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού έργου που είναι ένας ξένος, άβατος ακόμη τόπος, δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να καταλαβαίνουμε «τα πάντα», διότι κατανόηση απόλυτη χωρίς κενά δεν υπάρχει. Η θέση αυτή είναι πασιφανές ότι εδράζεται στη θεωρία της πρόσληψης. Το γερμανικό κεφάλαιο αποδίδεται όμως σε μεγάλο βαθμό στα αμέσως επόμενο κεφάλαιο, φυσικά, στα ελληνικά, ώστε και το ελληνικό κοινό που δε μιλά γερμανικά να μπορεί να ανασυνθέσει το γερμανικό κεφάλαιο. Το γεγονός ότι το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν θα μπορέσει να ανασυνθέσει το κεφάλαιο ολοκληρωτικά, στοχεύει να υποβάλει βιωματικά στους αναγνώστες το αίσθημα του Ξένου, της ξενότητας. Η ένταση με την οποία βιώνεται ο αποχαιρετισμός και η νοσταλγία εξαρτάται από τους ομιλητές της εκάστοτε γλώσσας, γιατί η γλώσσα δεν είναι υποστασιωποιημένη, αλλά αντίθετα υποστασιωποιείται μέσα από τη χρήση των ομιλητών.

Έχετε συνυπάρξει με την νέα γενιά, κυρίως λόγω επαγγελματικής ιδιότητας. Πώς βιώνουν την ελληνική οδύσσεια των γονιών και των παππούδων τους, στη μεγάλη έξοδο του 1960;

Βιώνουν την πορεία των γονέων και των παππούδων τους ως έναν σημαντικό ιστορικό σταθμό που τους έχει επηρεάσει και τους ίδιους οικονομικά, γλωσσικά, διανοητικά, επαγγελματικά. Όπως γνωρίζετε, διδάσκω στο τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, τούτο σημαίνει ότι συχνά η γνώση των γερμανικών οφείλεται στην μεταναστευτική εμπειρία της οικογένειας και άρα η μετανάστευση αποτελεί επαγγελματική παρακαταθήκη. Σας διαβεβαιώ ότι οι απόφοιτοί μας έχουν υψηλή  απορροφητικότητα στην αγορά εργασίας. Όσο για το διανοητικό κομμάτι ας το συνδέσουμε με τη λογοτεχνία, για να γίνει πιο εμφανές. Μέσα από τη μεταναστευτική ή μεταμεταναστευτική λογοτεχνία που συχνά αναπαριστά την πολυπολιτισμική κοινωνία, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές έρχονται σε επαφή με την έννοια της πατρίδας, του έθνους, της πολυγλωσσίας, των πολιτισμικών ανταλλαγών κ.ά., προβληματίζονται σε νοηματοδοτήσεις και τα στερεότυπα που συχνά ανατρέπουν τις μέχρι τότε θεωρήσεις τους. Δε σας κρύβω ότι νιώθω αρκετά περήφανη όταν μου λένε ότι αυτή η λογοτεχνία τους ανοίγει τους ορίζοντες.

Θα ήθελα, τέλος, να τονίσω ότι το μεταναστευτικό φαινόμενο των Ελλήνων προς τη Γερμανία δεν έχει τελειώσει. Υπάρχουν συνεχώς μεταναστευτικές ροές προς τη Γερμανία, οι οποίες αυξήθηκαν κατακόρυφα κατά την εποχή της κρίσης. Αυτός είναι ο λόγος που προς το τέλος του βιβλίου μου μιλώ και για το σημερινό Brain Drain. Να σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή η Στουτγάρδη είναι μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις με περισσότερους από 80.000 Έλληνες. Για να μην προσθέσουμε κι όλες τις άλλες γερμανικές πόλεις.

Στην Ευρώπη σήμερα, στέκει ως κορυφαίο ζήτημα η αθρόα μετανάστευση. Στην Ελλάδα, ακόμη περισσότερο. Ποια η σχέση εκείνης της εποχής και εκείνης της Ευρώπης με την σύγχρονη αναγκαιότητα των χιλιάδων προσφύγων και των εκτοπισμένων που φθάνουν στις πύλες της Ευρώπης; Μπορούν να συμβάλλουν όπως εκείνοι οι Έλληνες σε ένα οικονομικό θαύμα;

Σίγουρο είναι ότι η μετανάστευση αποτελεί σταθερό μέρος της ελληνικής ιστορίας και κοινωνίας. Νομίζω όμως ότι αυτό το ζήτημα εξαρτάται γενικότερα από τις εκάστοτε πολιτικές, τόσο μεμονωμένα των χωρών όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βεβαίως, έστω και αν δεν φαίνεται στην αρχή, η μετανάστευση οδηγεί στην απεθνικοποίηση των κρατών και άρα στο ξεπέρασμα εθνικισμών και προκαταλήψεων. Πάρτε για παράδειγμα τους Αντετοκούμπος: μας έχουν εξοικειώσει με την ιδέα ότι όλοι οι Έλληνες δεν είναι αναγκαστικά λευκοί ή αν θέλετε, ότι και ένας/μία έγχρωμος/ έγχρωμη μπορεί να έχει ελληνική υπηκοότητα.

Ίσως να μπορούσαμε να μιλήσουμε όχι για οικονομικό θαύμα, αλλά για πολιτισμική μετεξέλιξη των εθνικών κρατών, αφού στην ουσία τα κράτη απεθνικοποιούνται, βρισκόμαστε στον αντίποδα της ομογενοποίησης που επέβαλε ο 19^ος αιώνας και για αυτό δεν έχει σημασία αν είμαστε υπέρ ή κατά της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Ο ρους της ιστορίας δε μας ρωτά. Ίσως το «καταφύγιο» των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη να εκφράζει την πεποίθηση των γηγενών ότι μπορούν να δίνουν αρνητική ψήφο στην μετεξέλιξη των κοινωνιών τους σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, που όμως πανευρωπαϊκά έχει ήδη συντελεστεί.

Θα μπορούσατε να μας πείτε έναν άλλο τίτλο για αυτό το έξοχο μυθιστόρημα που ήδη κερδίζει τις καρδιές των αναγνωστών;

Δε θα άλλαζα πρόθυμα τον τίτλο, γιατί τόσο ο τίτλος όσο και όλο το έργο είναι δημιούργημα της συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής στην οποία γράφεται, απηχεί εκείνη την κατάσταση της ύπαρξης.

Έχετε φανταστεί την ιστορία σας στο θέατρο ή τον κινηματογράφο;

Αυτή τη στιγμή συμμετέχω σε ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους για τη δεύτερη γενιά μεταναστών της Γερμανίας, το οποίο εμπνεύστηκε τη θεματολογία του από το βιβλίο μου. Σκηνοθέτρια είναι η Λυδία Κώνστα και παραγωγός ο Απόστολος Καρουλάς.

Υπάρχει κάτι καινούριο που ετοιμάζετε αυτόν τον καιρό;

Ναι, προσπαθώ να γράψω το δεύτερο λογοτεχνικό βιβλίο μου που, αν τελικώς ολοκληρωθεί, ίσως να αποτελεί συλλογή διηγημάτων. Ίσως…

«Το πεπρωμένο της ρωμιοσύνης είναι η διασπορά της. Εμείς απλώς βουτάμε στη θάλασσα και ξεριζώνουμε τις ρίζες του βυθού».

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, μετά τη στρατιωτική θητεία του στην Κύπρο, ο Παντελής παίρνει μια βαλίτσα από κοντραπλακέ και ταξιδεύει σαν τουρίστας στη Στουτγάρδη της Γερμανίας. Αμέσως πιάνει δουλειά στο εργοστάσιο της Bosch, γνωρίζει εφήμερους έρωτες, αλλά και την Κατερίνα. Η Κατερίνα είναι μία από τις εκατοντάδες Ελληνίδες μετανάστριες που έχουν κατακλύσει τη Στουτγάρδη στα μέσα της δεκαετίας του 1960.
Στη βαλίτσα του Παντελή χωρούν οι ιστορίες των παιδιών δεύτερης γενιάς μεταναστών· γι’ αυτό όταν την ανοίγει με τον κωδικό της ξεπηδούν «σαν κλαδιά από συρματόπλεγμα» οι ρίζες του βυθού: οικογενειακές αφηγήσεις για τον διωγμό από τη Μικρά Ασία, τη γερμανική και τη βουλγαρική Κατοχή, τον Εμφύλιο και τη χούντα συνυφαίνονται με τη ζωή της κόρης με τα πολλά ονόματα του Παντελή και της Κατερίνας, που μεγαλώνει σε μια κωμόπολη της πολυπολιτισμικής Στουτγάρδης. Και δεν είναι μόνο αυτά· πολλά τα άλυτα μυστήρια στο βιβλίο: Πώς ένας γύπας βλέπει μέσα από ματογυάλια τον κοινωνικό αποκλεισμό στη Γερμανία και τη δύσκολη ανασαιμιά της παλιννόστησης στην Ελλάδα; Ποιος είναι ο πονηρός Αστυάνακτας που αναγκάζει την κόρη με τα πολλά ονόματα να βλέπει την πραγματικότητα μέσα από τον αριστερό οφθαλμό ενός παιδιού που θυμάται και μέσα από τον δεξιό ενός ενήλικα που ωριμάζει με τροφό τη Μνημοσύνη;

Ένα μυθιστόρημα για την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής μετανάστευσης, τις ελληνογερμανικές σχέσεις και την κοινή ευρωπαϊκή μνήμη. 

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.