***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το νέο πεζογραφικό βιβλίο του Κώστα Πούλου, Αμφίβια Τέρατα, Εκδόσεις Μεταίχμιο, αποτελεί ένα απάνθισμα σαράντα μικροϊστοριών που επιχειρούν, μέσα από την άκρα συντομία του αφηγηματικού λόγου, να διερευνήσουν το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως αυτό συλλαμβάνεται μέσα στις στιγμές που συνθέτουν τον ανθρώπινο βίο. Οι ιστορίες ακροβατούν μεταξύ της πραγματικότητας και της υπέρβασή της εκβάλλοντας σε ένα λογοτεχνικό αποτέλεσμα που αποτυπώνει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο συμπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται η ζωή και η τέχνη. Με γλώσσα καθαρή, μεστή, ευθύβολη και ευθεία ο Πούλος στοχεύει ταυτόχρονα στη συναισθηματική και κριτική εμπλοκή του αναγνώστη.

Ευσταθία Δήμου, 22.06.2021

Κύριε Πούλο, πώς οδηγηθήκατε στην επιλογή του τίτλου του βιβλίου σας και ποια σημασία έχει η παρουσία του νερού μέσα σε αυτό;

Με τον τίτλο συνέβησαν ακατανόητα πράγματα. Δεν πρόκειται ακριβώς για επιλογή, αφού για τον πολύφερνο αυτό ρόλο εμφανίζονται πολλοί υποψήφιοι ώσπου τελικά να επικρατήσει κάποιος -συχνά ερήμην του συγγραφέα- για λόγους που δεν είναι πάντα σαφείς. Ίσως να ισχύει και εδώ ο νόμος της ζούγκλας που θέλει να επικρατεί ο ισχυρότερος. Ισχυρός τίτλος φαίνεται πως είναι αυτός που μπορεί να υπόσχεται πολλά σε πολλούς, άλλοτε εκπληρώνοντας και άλλοτε αθετώντας αυτές του τις υποσχέσεις.

Το στοιχείο του νερού είναι εξ ορισμού στενά δεμένο με τη ζωή, ωστόσο η εντύπωση πως έχει έντονη παρουσία στο βιβλίο προκύπτει μάλλον εξ αντανακλάσεως κυρίως λόγω του επιθέτου «αμφίβιος», το οποίο παραπέμπει ετυμολογικά στην πολλαπλότητα και όχι στο υγρό στοιχείο.

Ποιους περιορισμούς και ποιες ελευθερίες σάς παρείχε κατά τη συγγραφή του βιβλίου σας η μικρή αφηγηματική φόρμα;

Ο Βασίλης Αλεξάκης μιλώντας για το μυθιστόρημα παρομοίαζε τη συγγραφή του με το χτίσιμο μιας πολυκατοικίας. Προεκτείνοντας την αναλογία θα λέγαμε ότι η συγγραφή ενός διηγήματος μοιάζει με την κατασκευή μιας καλύβας ή μιας μικρής μονοκατοικίας. Τα μυθιστορήματα και οι νουβέλες, όντας χάρτες με ακριβείς συντεταγμένες, κανόνες και οδοδείκτες, απαιτούν αφοσίωση και υποταγή από όλους, συγγραφείς και αναγνώστες. Με τη μικρή φόρμα συνδέονται έννοιες όπως ταχύτητα, ποικιλομορφία, έκπληξη και κυρίως αφαίρεση. Το τελευταίο αυτό -και σημαντικότερο- χαρακτηριστικό καθιστά τα μικρά κείμενα ευάλωτα στην ποίηση και φανερώνει την εκλεκτική συγγένειά τους με αυτήν.

Σε πολλά από τα διηγήματά σας προεξάρχει η περιγραφή στην οποία, κάποιες φορές, υποτάσσεται ακόμα και η αφήγηση. Αυτό φέρνει τη γραφή σας κοντά στο φωτογραφικό ή κινηματογραφικό στιγμιότυπο. Αναγνωρίζετε εσείς κάποια συγγένεια της τεχνικής σας με τις δύο αυτές τέχνες;

Είναι γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν περισσότερο. Όμως ο χρόνος, ως «μικρόβιο ή αόρατος κακοποιός» είναι αμείλικτος. Δεν καταλαβαίνει από αυτά και επιμένει να τρέφεται με γεγονότα στην πορεία προς το τέλος, όπου περιμένει το απευκταίο. Το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο μπορούμε να φρενάρουμε κάπως το τέρας κερδίζοντας δευτερόλεπτα. Ευτυχώς έχουμε ανακαλύψει διάφορους τρόπους, όχι να επιμηκύνουμε, αλλά να διευρύνουμε τον χρόνο. Στη λογοτεχνία ο αποτελεσματικότερος ίσως είναι η περιγραφή, αφού έχει την ιδιότητα να «παγώνει» τον χρόνο. Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή περιγράφοντας, δίνουμε μεγαλύτερο εύρος στη ζωή εξασφαλίζοντας μια τεχνητή φούσκα, ένα διάλειμμα από τα ανυπόμονα και αδηφάγα γεγονότα, τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο σαν τα βαγόνια ενός συρμού σε ένα παιχνίδι που μοιάζει παιδικό αλλά δεν είναι και τόσο.

Αν η φωτογραφία αγαπά την περιγραφή, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον κινηματογράφο, όπου τα ακίνητα, περιγραφικά πλάνα είναι εντελώς ντεμοντέ και έχουν αντικατασταθεί από έναν καταιγισμό «δράσης». Η προσπάθεια να μετατραπεί η περιγραφή σε αφήγηση έχει οδηγήσει σε πετσοκομμένες σεκάνς που δίνουν την αίσθηση ότι στην οθόνη συμβαίνουν πολλά, ενώ στην πραγματικότητα δεν ισχύει αυτό. Φαίνεται ότι στην εποχή μας πολλοί προτιμούν να ζήσουν πολλά, παρά να ζήσουν πολύ.

Καθεμιά από τις ιστορίες του βιβλίου διακρίνεται για την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητά της. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το ενοποιητικό τους στοιχείο;

Σχέση ανάμεσα στις ιστορίες μιας συλλογής υπάρχει ή δεν υπάρχει ανάλογα με το κριτήριο που θα χρησιμοποιήσει κανείς. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου βιβλίου όντως είναι φανερή η δυσκολία της καθεμιάς από τις ιστορίες αυτές να κάνει παρέα με τις άλλες. Από αυτή την πολύχρωμη σκαντζοχοιροπαρέα προέκυψε μια ένταση που μου φάνηκε ενδιαφέρουσα, επειδή διοχετεύει στον αναγνώστη το στοιχείο της έκπληξης και του απρόσμενου. Υπάρχει, το τελευταίο κυρίως διάστημα, ένα είδος μόδας, σύμφωνα με την οποία τα διηγήματα μιας συλλογής θα πρέπει να συνδέονται θεματολογικά, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να διαβάζει κανείς την ίδια σχεδόν ιστορία με παραλλαγές ή να του δημιουργείται η εντύπωση ότι έχει μπροστά του ένα «μυθιστόρημα» κομμένο σε μικρά μέρη.

Ωστόσο, για να μην υπεκφύγω, θα έλεγα ότι στα «Αμφίβια τέρατα» ο ορατός -ήδη από το εξώφυλλο- κρίκος που συνέχει τις ιστορίες είναι ο υπότιτλος: Ιστορίες στον δρόμο για τη λίμνη. Η μικρή αυτή φράση κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να τιθασεύσει το όλο και να του δώσει ένα πρόσθετο, εξωκειμενικό νόημα που ίσως συνδέεται με το ταξίδι ή με ένα ταξίδι. Με αυτή την έννοια οι πρωταγωνιστές μου -άνθρωποι, ζώα ή πράγματα- είναι στην ουσία μία και μόνο ύπαρξη που αναζητά το (όποιο) νόημα. Εννοείται ότι όλο αυτό αποτελεί μια αυθαίρετη νοητική κατασκευή, ένα απλό σχήμα, που για να επαληθευτεί ή να διαψευστεί θα απαιτηθεί η συνδρομή του αναγνώστη.

Οι ήρωες των ιστοριών σας δεν έχουν τίποτε το επικαιρικό. Είναι φιγούρες ανθρώπων που θα μπορούσε κανείς να συναντήσει μέσα στη διαχρονία. Πόσο στοχευμένη είναι αυτή η επιλογή και με ποιον τρόπο επηρέασε τη σύλληψη και την απόδοσή τους;

Σε αντίθεση με το μυθιστόρημα, στο οποίο η ύπαρξη σχεδίου είναι απαραίτητη προϋπόθεση, στη μικρή φόρμα οι στόχοι είναι συνήθως πολύ γενικοί και συγκεχυμένοι ή συχνά γεννιούνται από μία επουσιώδη αφορμή. Μια αρχική ιδέα ενδέχεται να ξεστρατίσει ή και να υπονομευτεί στη δυναμική διαδικασία της γραφής για λόγους που δεν είναι εύκολα ερμηνεύσιμοι. Αυτό το χαρακτηριστικό προσιδιάζει κυρίως στα μικρά κείμενα και κάνει αυτή την περιπέτεια επώδυνη (αφού απαιτεί θυσίες) και ταυτόχρονα γοητευτική. Ο αναγνώστης από τη μεριά του προσλαμβάνει το «τελικό» προϊόν, που για αυτόν είναι «αρχικό», αφού με την ανάγνωση εμπλέκεται σε μια ανάλογη κατάσταση και δίνει στο βιβλίο τις προεκτάσεις που του αναλογούν με βάση τις δικές του προσλαμβάνουσες, πράγμα επίσης γοητευτικό, που επιβεβαιώνει το γεγονός ότι ζούμε μέσα σε μια βάρκα που κινείται διαρκώς.

Όσο για το «επικαιρικό» και το «διαχρονικό», ενώ ως έννοιες είναι ταυτόχρονα αντώνυμες και αντιφατικές, σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι εύκολα διακριτές ή αλληλοεπικαλύπτονται. Ζητούμενο, φυσικά, είναι το δεύτερο, το διαχρονικό, το οποίο συχνά κρύβεται καμουφλαρισμένο μέσα στο επίκαιρο, στο φευγαλέο. Η τέχνη της φωτογραφίας είναι πολύ καλός δάσκαλος σε αυτό, αφού ο φακός αναγκαστικά αρπάζει μόνο τη στιγμή. Το ακαριαίο του πράγματος και η μία και μοναδική οπτική γωνία κάνουν τη φωτογραφία να μοιάζει με ψέμα ή στην καλύτερη περίπτωση με λειψή αλήθεια. Κι όμως, πόσοι μεγάλοι φωτογράφοι δεν κατάφεραν να κλείσουν μέσα σε ένα απειροελάχιστης διάρκειας κλικ έναν ολόκληρο αιώνα;

Σε ποια ηλικιακή ομάδα πιστεύετε ότι απευθύνεται περισσότερο το βιβλίο σας και γιατί;

Η ηλικία είναι ένα, αλλά όχι το μοναδικό κριτήριο για μια σχέση. Θα προτιμούσα το βιβλίο να συναντήσει αναγνώστες που νοιάζονται για τους ρυθμούς, τις διακυμάνσεις και τον σφυγμό της γλώσσας και δείχνουν προθυμία εξοικείωσης με καταστάσεις που δεν φαίνεται ότι τους αφορούν άμεσα. Επίσης ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι είναι όσοι πιστεύουν ότι η πραγματικότητα βρίσκεται σε διαρκεί ροή και ότι φθονεί το αντίθετό της (το οποίο αφθονεί). Θα ήταν πολύ όμορφο τα «Αμφίβια τέρατα» να συναντήσουν τους αναγνώστες των παιδικών μου βιβλίων που πλέον έχουν μεγαλώσει αρκετά. Από τη Σφίγγα, τον Μινώταυρο και τα υπόλοιπα «Τέρατα της μυθολογίας» μέχρι τα «Αμφίβια τέρατα» μια δεκαετία δρόμος.

Κάποια από τα διηγήματά σας συνυφαίνουν το ρεαλιστικό με το φαντασιακό ή το μεταφυσικό, κυρίως αυτά που περιστρέφονται γύρω από το θέμα του θανάτου. Ποιο από τα δύο αυτά στοιχεία πιστεύετε ότι είναι δραστικότερο και δυναμικότερο, ο ρεαλισμός ή η υπέρβασή του;

Η πραγματικότητα, με το βάρος και τον όγκο της, δεν είναι απευθείας μεταβιβάσιμη. Μεταβιβάσιμες είναι μόνο οι έννοιες-σύμβολα που παραπέμπουν στα πράγματα και κρύβονται σε επινοημένες λέξεις. Αυτή η «θέσει» και όχι «φύσει» σχέση των λέξεων με τα πράγματα κάνει τον ρεαλισμό μη εφικτό. Επομένως και επειδή ο ρεαλισμός δεν μπορεί, τελικά, να είναι ρεαλιστικός, εξ ανάγκης καταφεύγουμε στον υπερρεαλισμό και στην παρέα του μήπως μπορέσουμε να πάρουμε μια ιδέα.

Πού εντοπίζετε εσείς τον εαυτό σας μέσα στο βιβλίο;

Με βλέπω σαν μικρό, απαρηγόρητο και απολύτως πεπερασμένο θεό σε μια γωνιά ενός δωματίου που μοιάζει πολύ με το βιβλίο. Παρατηρώ τα δημιουργήματά μου, φιλοξενούμενους και απρόσκλητους, με απορία, αγωνία και έγνοια προσπαθώντας να μην κάνω φασαρία και τους ανησυχήσω, καθώς με εγκαταλείπουν παίρνοντας τον δρόμο για τη λίμνη.

Αποκτήστε το βιβλίο

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.