***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
***Γράφει ο Δημήτρης Τανούδης
Συνωμοτεί το δέρμα, Εύα Πυρνοκόκη, Εκδόσεις Ενύπνιο
Πώς να διαχειριστεί κανείς όσα αποτελούν την αφήγηση μέσα σε μια ιστορία, όσα δηλαδή δεν γίνεται να ειπωθούν από τον στοχασμό ούτε από την ποιητική ματιά, όσα απαιτούν την ενσωμάτωση στα θεμέλια του ρεαλισμού; Αυτό ήταν το βήμα που βλέπαμε να κάνει η Εύα –εγώ και άλλοι δύο φίλοι του σεμιναρίου λογοτεχνικής γραφής– καθώς προχωρούσαμε. Βλέπαμε την Εύα, που κατείχε ήδη το εργαλείο της ενδοσκόπησης –και ήταν πάντα μια ενδοσκόπηση δοσμένη με ποιητική γλώσσα– να βρίσκει τρόπους για να συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενός ήρωα, χτίζοντας έτσι τον ρεαλιστικό χώρο της εμπειρίας του. Τότε άρχισε να γράφεται το βιβλίο.
Το κράμα αυτό –ένα σπίτι φτιαγμένο από ρεαλισμό, που το τραντάζουν όμως ποιητικές δονήσεις– υπάρχει στην πρώτη ήδη ιστορία. Ο ήρωας αφηγείται εκεί την αποξένωση από τη σύντροφό του, μια γυναίκα η οποία εξαφανίστηκε για λίγο καιρό σε κάποιο άγνωστο ταξίδι και επέστρεψε με μια βαριά πέτρα δεμένη στον καρπό της. Ο τρόπος του ζευγαριού να επικοινωνεί, να συγκρούεται, να κάνει έρωτα, να απελπίζεται και να ψάχνει τις νέες του ισορροπίες γίνεται κατανοητός μέσω της πλοκής. Όμως η πέτρα, το σύμβολο που κρέμεται στο χέρι της ηρωίδας, αποτελεί ακριβώς τη γλώσσα που θα μιλούσε αυτή η ιστορία αν είχε γραφτεί ως μικρό ποίημα. «Πέτρα στη φωνή της, πέτρα στο στόμα της. / Άγονη πέτρα, άκαμπτη ροή, ανόργανη σκέψη. / Πέτρα εγώ, εκείνη, αυτό. / Η πέτρα θα μείνει για πάντα μαζί μας. / Αυτό θ’ αφήσουμε. / Μια πέτρα στον κόσμο».
Μπορεί λοιπόν στην πεζογραφία να υπάρχουν ρεαλιστικά θεμέλια, τα οποία η αφήγηση αποδίδει μόνο μέσω αυτής της καταγραφής συμβάντων που ονομάζουμε πλοκή, υπάρχουν όμως και ψυχικά συμβάντα, καταστάσεις της ύπαρξης και ανθρώπινα συναισθήματα μέσα σ’ αυτές τις καταστάσεις που καμία αμιγώς ρεαλιστική αφήγηση δεν θα γινόταν να αποδώσει. Λες και εκεί ακριβώς, όταν προσπαθεί κανείς να μιλήσει με κυριολεκτικό τρόπο για τέτοια πράγματα, τα ίδια τα πράγματα αποσύρονται, χαμένα στο συνοριακό τίποτα του λόγου, το ανομολόγητο αυτό αντικείμενο που μόνο η συμβολική εικόνα της πέτρας και ο ποιητικός λόγος γύρω από την πέτρα μπορούν να μας κάνουν ν’ αφουγκραστούμε. Όχι πλέον να κατανοήσουμε. Αλλά να νιώσουμε. Όπως μια αίσθηση στον καρπό μας, το σημάδι μιας πέτρας που κάποτε κουβαλούσαμε κι εμείς σε κάποια ερωτική σχέση, μια σχέση «άγονη», «άκαμπτη», «ανόργανη». Όπως εν τέλει ένα ψυχικό συμβάν.
Το αντίστοιχο της πέτρας το βρίσκουμε στη δεύτερη ιστορία με τη μορφή τώρα του καροτσιού που σέρνει μια άστεγη γυναίκα, συμβολίζοντας, όπως τουλάχιστον εγώ το διάβασα, τον ίδιο τον πυρήνα που σέρνουμε μέσα μας οι άνθρωποι, κόντρα στις εξωτερικές συνθήκες, κόντρα δηλαδή στις ανάγκες της επιβίωσης και στη ρευστότητα της κάθε μέρας. «Σπρώχνει το καρότσι της κόντρα στον αέρα που σαρώνει τη νύχτα. Κι όλοι οι θησαυροί της μέρας σκορπίζονται άναρχα. Βρίζει μουρμουρίζοντας καθώς περιμαζεύει όσα μπορεί, ενώ ο αέρας δυναμώνει και το καρότσι δεν υπακούει πια». Είναι ξανά μια ερωτική ιστορία. Το καρότσι όμως διευρύνει το «ανομολόγητο αντικείμενο», μιλώντας για το βάρος που καθένας μας αναγκάζεται να σύρει εντός του αλλά και να προφυλάξει από τον εξωτερικό κόσμο.
Η Εύα Πυρνοκόκη είναι performance artist. Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Καλαμάτα. Είναι απόφοιτος του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν. Από το 2014 έως το 2020 έζησε στο Άμστερνταμ όπου αποφοίτησε από το Master of Fine Arts τoυ Sandberg Instituut και ίδρυσε την ομάδα Eva Pyrnokoki Arts.Το ”Συνωμοτεί το δέρμα” είναι το πρώτο της βιβλίο. Φωτογραφία Γαβριέλα Γερολέμου
Η πέτρα που έγινε καρότσι μετατρέπεται στο τρίτο διήγημα σ’ ένα κομμάτι μαγειρεμένο κρέας. Εδώ οι ήρωες ασφυκτιούν μέσα στις συνθήκες πολιτικής ορθότητας που επιβάλει η κοινωνική ζωή κάποιας βορειο-ευρωπαϊκής χώρας. Κι όσο ευτελές κι αν φανεί σε πρώτη ματιά το γεγονός ότι η αντίστασή τους έρχεται από την κρεατοφαγία, η Εύα καταφέρνει να περιτυλίξει αυτή την αντίσταση με μια αύρα μισο-φιλοσοφικού και μισο-ποιητικού στοχασμού, έναν λόγο που συνταιριάζει τη βρώση με τη μέθεξη. «Θυμάμαι τον έρωτα σαν μια ιεροτελεστία της σάρκας. Τη σφαγή του ζώου που φάγαμε ως πράξη ένωσης, ως μετουσίωση της ύπαρξής μας σε κάτι ανείπωτο. Ίσως το ζώο να μετενσαρκώθηκε σε μας. Ή μπορεί και το ακριβώς αντίθετο. Και τώρα το αίμα του ρέει ελεύθερο στις φλέβες μας. Έτσι θυμάμαι τον έρωτα. Ίδιο αίμα το ζώο κι εμείς». Πνευματική λοιπόν μετουσίωση στο δείπνο τριών ανθρώπων, σ’ ένα μικρό διαμέρισμα, κάπου στον κόσμο. Μόνο γιατί οι άνθρωποι αυτοί βρήκαν το σύμβολο που τους οδήγησε στο μοίρασμα και στην αμοιβαία διάπλαση των εαυτών τους.
Το ποιητικό σύμβολο λειτουργεί αφενός ως κρίκος για το δέσιμο της πλοκής, αλλά είναι και η πηγή απ’ όπου ακούμε να ξεχύνεται ένας λόγος καθαρά σωματικός, λες και τις στιγμές αυτές η πέτρα γίνεται στόμα, το καρότσι σωματικό βάρος, το μαγειρεμένο κρέας γεννητικό όργανο. Δεν μιλούν πια εκεί οι ήρωες. Δεν μιλάει ούτε η ιστορία που τους συνδέει. Μιλάνε τα όργανα, οι καρδιές και τα έντερα, το ίδιο το δέρμα.
Θα μπορούσαμε να βρούμε πολλές ακόμα στιγμές όπου το ποιητικό σύμβολο, ένα εξωτερικό αντικείμενο, μετατρέπεται σε ομιλούν σώμα. Στο διήγημα όμως με τον τίτλο «Η απόσταση μίκρυνε», το πιο συγκλονιστικό για μένα της συλλογής, δεν έχουμε κάτι εξωτερικό που μεταμορφώνεται σε σωματική ομιλία. Γιατί εκεί το σύμβολο είναι το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Και μάλιστα το σώμα της μητέρας. Εκεί η κόρη γνωρίζει για πρώτη φορά τη μητέρα της ακριβώς γιατί μπορεί να ταυτιστεί με το σώμα της. Δεν είναι μήπως και το σώμα της μητέρας κάτι εξωτερικό; Κατά τα φαινόμενα ναι. Σ’ αυτήν ωστόσο την ιστορία, η Εύα μάς υπενθυμίζει την οντολογική ταύτιση μεταξύ γεννήματος και γεννήτορα. Η κόρη παύει να είναι ανεξάρτητο σώμα καθώς το βλέμμα της διαπερνά τα σωθικά της μητέρας. Η κόρη γίνεται τότε το ίδιο το σώμα της μητέρας. Και η ταύτιση αυτή δεν θα μπορούσε να εκφραστεί παρά από έναν λόγο ποιητικό, έναν λόγο που δεν αφήνει να φανεί καμία διαφορά μεταξύ ποίησης και σώματος. «“Η ουλή απλώνεται σ’ όλη την κοιλιά σου” της είπα. “Είναι σαν δέντρο” της είπα. […] “Και το ανοιχτό σημείο μοιάζει με βαθιά χαράδρα, μόνο που το νερό εκεί είναι κόκκινο. Τα πιο λεπτά κλαδιά αναπνέουν γύρω γύρω, κουνιούνται ελαφρά. Κι όσα είναι βαθύτερα έχουν άλλη απόχρωση και μοιάζουν πιο γερά. Όταν πονάς είναι επειδή το έμβολο πιέζει τα πιο τρυφερά σημεία”. […] “Αν τα κοιτάξεις προσεκτικά είναι σαν όλα μαζί να σε ρουφάνε. Κι εσύ θέλεις να τ’ αγγίξεις. Να σε πάρουν μέσα κι ας μην ξέρεις πού θα πας. Είναι πολύ όμορφα, μάνα”».
Στην τελευταία ιστορία του βιβλίου, η ηρωίδα βρίσκεται να κατοικεί έναν κόσμο απόλυτης ελευθερίας, απόλυτης αυτοδιάθεσης, μια ζωή όπου τα πάντα θα μπορούσαν να ειπωθούν και τα πάντα να διαπραχθούν. Ο μεσάζοντας ανάμεσα στη γυναίκα και στο νέο αυτό κόσμο είναι ένα μικρό παιδί. Παρά όμως την καθοδήγηση του παιδιού, η γυναίκα αντιστέκεται, ομολογώντας ότι δεν ξέρει τι να κάνει μια τέτοια ελευθερία –δεν την είχε συνηθίσει, τη φοβάται, πιστεύει ότι θα τη διαλύσει– δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί μια ζωή όπου κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι ο βαθύτερος εαυτός του, τη ζωή όπου ουσιαστικά απουσιάζει ο φόβος. «Χτες [το μικρό παιδί] με πήγε βόλτα με κάτι άγρια άλογα. Σε βουνά και θάλασσες, άπλετα, ανοιχτά τοπία. Αλλά και τόση ελευθερία πού να τη βάλω; […] Δεν φοβούνται εδώ το σκοτάδι. Δεν φοβούνται τη φωτιά. Τον σεισμό. Τον θάνατο. Ούτε και την τρέλα». Σιγά σιγά όμως, μέρα με τη μέρα, η γυναίκα αρχίζει να προσαρμόζεται στην απουσία του φόβου, στο κληρονομικό αυτό δικαίωμα του παιδιού μέσα της. «Όταν ας πούμε η γη κουνιόταν τόσο που δεν μπορούσες να ξέρεις αν θα ζεις την επόμενη στιγμή, εγώ έπεσα στο πάτωμα του δωματίου και είπα: “Τρέμεις γη; Τρέμω μαζί σου”».
Τι είναι ο αλληγορικός αυτός κόσμος όπου όσα θα μπορούσαν να προκαλέσουν φόβο –όπως ο σεισμός, όπως η τρέλα– ενσωματώνονται στον άνθρωπο ως φυσικές διακυμάνσεις του ίδιου του εαυτού του; Πιστεύω ότι η Εύα μιλάει εδώ για τον κόσμο της γραφής. Ασφαλώς, η ιστορία έχει γραφτεί με τρόπο τέτοιο ώστε να μην υποστηρίζει ένα και μόνο νόημα. Κάθε φορά όμως που τη διαβάζω, μένω σε μια μικρή παράγραφο όπου η ηρωίδα συνειδητοποιεί το μεγαλύτερο δώρο αυτής της ελευθερίας, το δώρο τού να μπορείς να λες ανά πάσα στιγμή όσα είναι ο εαυτός σου χωρίς να φοβάσαι. «Ξάπλωσα μετά φαρδιά πλατιά μέχρι να τελειώσει. Πού να τα πεις όλ’ αυτά; Εδώ όμως, ναι, τα λες, αυτά ακριβώς είναι που λες». Θα ήθελα λοιπόν να θεωρήσω το διήγημα αυτό ως μια χειρονομία ευγνωμοσύνης που η Εύα απευθύνει στην ίδια την προσπάθειά της να γνωρίσει τον κόσμο της γραφής και, για όσο κράτησε η δημιουργία του βιβλίου, να ζήσει εκεί μέσα: σε μια ζωή όπου μπορείς να λες όσα θέλεις να πεις χωρίς να φοβάσαι. Κι αν ισχύει η ερμηνεία, η Έλενα, ο Βασίλης, εγώ και οι άλλοι σύμμαχοι στη δημιουργία της, αποδεχόμαστε με χαρά τον ρόλο του μεσάζοντα, δηλαδή του μικρού παιδιού.
Εύα Πυρνοκόκη, Συνωμοτεί το δέρμα
«Στρέφεται δυτικά, προς την είσοδο του δωματίου, και με ρωτάει τρεις φορές: «Ἀποτάσση τῷ σῶμα; Καί πᾶσι τοῖς ἔργοις αὐτοῦ; Καί πάση τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ; Καί πᾶσι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ; Καί πάση τῇ πομπῇ αὐτοῦ;»
«Αποτάσσομαι» λέω τρεις φορές τονίζοντας τις συλλαβές.
Ήταν σαν μια τεντωμένη, τρομοκρατημένη χορδή που πάλλεται λίγο πριν ακουστεί ο ήχος της. Έτσι ήταν τότε το δέρμα μου…»
Δώδεκα ιστορίες με θέμα τον αγώνα για συνύπαρξη. Πρόσωπα κινούμενα μεταξύ σκληρότητας και αντοχής, εκεί όπου το δέρμα, το κατ’ εξοχήν όργανο του σώματος που αφουγκράζεται και απορροφά όσα διαφεύγουν της συνείδησης, γίνεται η δύναμη που συνωμοτεί.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
