***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο Κώστας Νησιώτης με το ψευδώνυμο Κώστας Παρίσης έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές και ποιήματα και διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά. Έχει ασχοληθεί συστηματικά με το έργο του Δανού φιλοσόφου Σαίρεν Κίρκεγκωρ και έχει κυκλοφορήσει ανθολόγηση του έργου του Νίτσε και άλλων σπουδαίων στοχαστών.  Στο αξιόλογο έργο του προστέθηκε πρόσφατα και το τελευταίο του πόνημα.  Μια σειρά ευφυολογημάτων του Γερμανού διανοητή Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ (Georg Christoph Lichtenberg). Το βιβλίο έχει τον τίτλο: Έτη φωτός από τα Σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος και αποτέλεσε την αφορμή για αυτή την συνέντευξη. 

Λίλια Τσούβα, 28.02.2022

Κύριε Νησιώτη, γιατί αποφασίσατε να ανθολογήσετε και να μεταφράσετε στα ελληνικά τα Σημειωματάρια του Γερμανού φυσικού και διανοητή του 18^ου αιώνα Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ; Τι σας γοήτευσε στους αφορισμούς του;

Αυτό που με εντυπωσίασε εξαρχής, είναι η κοσμοθεώρησή του, εντελώς πρωτότυπη. Τον θεωρούν ευφυολόγο, αλλά δεν μου αρέσει ο όρος. Ο Λίχτενμπεργκ δεν κάνει επίδειξη ευφυΐας, απλώς βλέπει τα πράγματα μέσα από έναν μεγεθυντικό φακό που ο ίδιος έχει κατασκευάσει. Οι αφορισμοί του -θα προτιμούσα τον όρο παρατηρήσεις- είναι ένα κράμα ρεαλισμού, οξυδέρκειας, διαίσθησης και ειρωνείας. Πολλές φορές με πιάνουν τα γέλια, όταν θυμάμαι φράσεις σαν κι αυτή: «Ήταν τόσο λογικός που δεν είχε σχεδόν καμία χρησιμότητα». (σημ. 274). Η ευχάριστη συνύπαρξη ευφυΐας και χιούμορ καθιστά τον Λίχτενμπεργκ διαχρονικό και ανεξίτηλο.

Το βιβλίο σας είναι ιδιαίτερα προσεγμένο, με πλούτο αναφορών και σημειώσεων, κατατοπιστικά σημειώματα ως προς τον βίο και την παιδεία του Λίχτενμπεργκ, ενός πνεύματος σπουδαίου που επηρέασε τον Καντ, τον Γκαίτε, τον Νίτσε, τον Κίρκεγκωρ, τον Βιτγκενστάιν, τον Φρόιντ και άλλους. Μάλιστα, όπως γράφετε στην εισαγωγή σας, ο Φρόιντ τον θεωρούσε πιο αξιόλογο ψυχολόγο, παρά φυσικό. Πόσον χρόνο σας πήρε η μελέτη και μετάφραση του έργου που ανθολογείτε;

Οφείλω τη γνωριμία με τον Λίχτενμπεργκ στον Σαίρεν Κίρκεγκωρ, ο οποίος τον αναφέρει εγκωμιαστικά στα κείμενά του και αντλεί έμπνευση από τις μεταφορές του. Η εξοικείωση με τη σκέψη του χρονολογείται από το 1999. Η συλλογή υλικού, η επιλογή και μετάφραση σημειώσεων από τα Sudelbücher, τα δεφτέρια, όπως τα αποκαλεί, άρχισε τον Νοέμβρη του 2017 και το χειρόγραφο ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2020.

Στις παρατηρήσεις του Γερμανού διανοητή ο αναγνώστης και η αναγνώστρια θαυμάζει την ευφυΐα και τη λογική του. Αντιστρέφει τόσο έξυπνα όσα κοινότοπα αποδεχόμαστε. Συναρπάζει το βάθος της σκέψης και της ψυχολογικής του παρατήρησης. Τι το επαναστατικό θεωρείτε ότι πρεσβεύει;

Το πιο επαναστατικό που μπορεί να πρεσβεύει ένας άνθρωπος σήμερα: να σκέφτεται, ασκώντας την έλλογη κρίση του, να κρίνει χωρίς προκαταλήψεις και εμμονές, να εμβαθύνει στις περιστάσεις -να είναι ανεκτικός και ελαστικός, όπως ο Λίχτενμπεργκ τονίζει- ή όπως λένε οι φίλοι του οι Άγγλοι, to keep an open mind. Ο ίδιος κατείχε την Αγγλική στο βαθμό που μπορούσε να εκτιμήσει το ύφος και τη χροιά των εκφράσεων τόσο της  καθομιλουμένης όσο και της γλώσσας των λογίων.

Ως τίτλο για τα Σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ επιλέξατε το Έτη φωτός. Μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;

Ο 18^ος αιώνας έχει ονομαστεί ο αιώνας των φώτων. Μόλις τρεις αιώνες μας χωρίζουν από τον Διαφωτισμό, που ενίοτε η σκοτεινή μας όψη, ο φανατισμός και η βαρβαρότητα, εξωθεί στο άπειρο, και τότε χρειάζεται να διανύσει έτη φωτός για να μας φτάσει. Παρεμπιπτόντως ο τίτλος είναι: Έτη φωτός από τα Σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ. Έτη που φωτίζει ο λόγος και η ορθή σκέψη ενός διανοητή.

Με ποιον τρόπο θα προσπαθούσατε να δελεάσετε τον αναγνώστη και την αναγνώστρια, προκειμένου να διαβάσει τις σκέψεις του Λίχτενμπεργκ που μας μεταφέρετε με τόσο ζήλο και τόσο ωραία στα ελληνικά;

Το δέλεαρ έγκειται πρωτίστως στη διάθεση του αναγνώστη και της αναγνώστριας να ξεφυλλίσουν ένα δοκίμιο, να του αφιερώσουν χρόνο. Το προτέρημα με το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ότι δεν χρειάζεται να το διαβάσεις από την αρχή. Το ανοίγεις στην τύχη, το μάτι πέφτει σε κάποιες φράσεις και το ενδιαφέρον ενεργοποιείται αυτοστιγμεί. Ο Λίχτενμπεργκ μαγνητίζει με μια ματιά, όπως έχω διαπιστώσει. Όσο περισσότερο τον διαβάζεις τόσο περισσότερο τον συμπαθείς, και στο τέλος τον αφομοιώνεις.

Υπάρχει κάτι που σας έφερε σε αμηχανία κατά τη μετάφραση των Σημειωματαρίων του Λίχτενμπεργκ;

Όχι, όταν λάβω υπόψη ότι η διάθεση της στιγμής δεν ακολουθεί πρωτόκολλα ευπρέπειας στα ημερολόγια του ειλικρινούς στοχαστή. Άλλωστε δεν κρίνεις έναν άνθρωπο από τις παραφωνίες, αλλά από τη στάση ζωής που διατηρεί, όπως δεν κρίνεις ένα έργο τέχνης από δυο τρεις παράταιρες πινελιές.

Σπουδάσατε Ναυπηγική στην Αγγλία, όπου περάσατε και μεγάλο μέρος της ζωής σας. Μεταφράζετε ωστόσο έργα φιλοσοφίας, εξ όσων γνωρίζω. Μπορείτε να μας εξηγήσετε την αγάπη σας για τη φιλοσοφία;

Η αγάπη μου για την ιστορία των επιστημών ήταν αυτή που με έσπρωξε στους κόλπους της φιλοσοφίας. Στο Λονδίνο είχα πρόσβαση σε εξαιρετικές βιβλιοθήκες, όπως αυτή της Βασιλικής Εταιρείας της Χημείας (της αγαπημένης μου επιστήμης). Επιπλέον, είχα την τύχη να έχω αδελφό που σπούδασε φιλοσοφία. Οι συζητήσεις μας είναι ό,τι πιο πολύτιμο κρατώ από τη μνήμη του. Η φιλοσοφία είναι καταφύγιο από τις θυελλώδεις ανατροπές της ζωής. Ό,τι εστιάζει το νου πνευματικά, σπάνια απογοητεύει.

Από το έως τώρα μεταφραστικό σας έργο διαφαίνεται μια αδυναμία σας προς την γερμανική φιλοσοφία. Εάν η σκέψη μου δεν είναι λανθασμένη, μπορείτε να μας πείτε τι σας γοητεύει σε αυτή;

Ίσως επειδή διεγείρει μια ιδιοσυχνότητα της φύσης μου. Αυτό που με γοητεύει στους Γερμανούς και γερμανόφωνους διανοητές, σύγχρονους του Λίχτενμπεργκ, όπως ο Λέσινγκ, ο Γκαίτε και ο Νοβάλις, αλλά και μεταγενέστερους, όπως ο Σβάιτσερ, ο Βιτγκενστάιν και ακόμα ο Αϊνστάιν, είναι ο απαλός παλμός της ευλάβειας στο βάθος της σκέψης τους.

Η ανθολόγηση, η μετάφραση, η όλη παρουσίαση από μέρους σας του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ, κορυφαίου πνεύματος του Διαφωτισμού, οδήγησαν σε ένα βιβλίο εξαιρετικά ενδιαφέρον και πλούσιο, με πρόλογο, επίμετρο, χρονολόγιο, βιβλιογραφία. Παρά τον δοκιμιακό του χαρακτήρα, το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Μπορείτε να μας πείτε έναν τελευταίο λόγο για την επιλογή σας, δεδομένου ότι ήδη κυκλοφορούσαν στα ελληνικά οι σκέψεις του;

Βλέπω τον Λίχτενμπεργκ με τη δική μου οπτική, όχι τόσο ως ευφυολόγο αλλά ως ένα ενσυνείδητο άτομο που εκφράζει τη συμπόνια του για τον απλό άνθρωπο, την αποστροφή του για τη θανατική ποινή, την οικολογική κοσμοθεώρησή του, όπως την περιγράφει προφητικά στο «Ένα Όνειρο» (σελ. 174), τη στάση του προς τη θρησκεία, όπως την αναπτύσσει στην «Πρωινή δέηση του Άμιντορ» (σελ. 170),  την ευγνωμοσύνη για τη μάνα που τον μεγάλωσε, την στοργή του ως πατέρας, την αγάπη του για το θέατρο («Ο θεατρόφιλος Λίχτενμπεργκ», σελ. 177) και την τέχνη. Πολυσχιδής προσωπικότητα που ωστόσο παραμένει σεμνή. «Το να αποκτάς κύρος με τη σεμνότητα, ενώ απέχεις από εκείνους που ζητιανεύουν, είναι μια τέχνη που ίσως κανένας δεν την έχει κατακτήσει ολοκληρωτικά». (σημ. 275).

Ποια τα επόμενα μεταφραστικά ή συγγραφικά σας σχέδια;

Όσον αφορά τη μετάφραση, τα «Μικρά Κείμενα» του ποιητή και λόγιου Νοβάλις αποτελούν προς το παρόν αντικείμενο γοητείας. Όμως, θα ήθελα να αναδυθεί σε κάποια στιγμή μια ποιητική συλλογή από προσωπογραφίες που επεξεργάζομαι σχεδόν καθημερινά εδώ και χρόνια.

**** Ο Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ γεννήθηκε το 1742. Ένα ατύχημα στην παιδική ηλικία παραμόρφωσε τη σπονδυλική του στήλη. Η έντονη κύφωση που του προκάλεσε, ανέστειλε τη σωματική του ανάπτυξη, με αποτέλεσμα το ύψος του να μην ξεπερνά τα 148 εκατοστά και το βάρος του τα 55 κιλά. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπου και εργάστηκε ως καθηγητής. Καινοτόμησε στις διαλέξεις του, χρησιμοποιώντας πειραματικές συσκευές, ενώ εισήγαγε το αλεξικέραυνο στο Γκέτινγκεν, αφού το δοκίμασε πρώτα στο δικό του σπίτι. Η επίσκεψή του στο Λονδίνο, μετά από πρόσκληση φοιτητών του, γόνων Άγγλων ευγενών, τον κατέστησε λάτρη της βρετανικής κουλτούρας και φλογερό αγγλόφιλο.

Συνήψε φιλίες με μεγάλα πνεύματα της εποχής, όπως τον ποιητή Γκαίτε, τον χημικό Τζόσεφ Πρίστλι, τον γεωλόγο Ζαν-Αντρέ Ντελίκ, τον φυσικό Αλεσάντρο Βόλτα, με τον οποίο πειραματίστηκε στον ηλεκτρισμό. Το 1777 ανακάλυψε τους σχηματισμούς εκκενώσεων του στατικού ηλεκτρισμού οι οποίοι είναι γνωστοί ως «σχήματα Λίχτενμπεργκ».Γνήσιο τέκνο του Διαφωτισμού, πολυμαθής και πολυπράγμων, έγραψε επιστημονικά δοκίμια,  θεατρικές κριτικές, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, επιτύμβια, σάτιρες, αλλά και βιογραφίες του αστρονόμου Κοπέρνικου και του θαλασσοπόρου Τζέημς Κουκ. Τα Σημειωματάρια, τα οποία ο ίδιος αποκαλεί ειρωνικά «δεφτέρια», θα τον αναδείξουν σε κορυφαίο ευφυολόγο και θα επηρεάσουν τον Καντ, τον Γκαίτε, τον Νίτσε, τον Κίρκεγκωρ, τον Βιτγκενστάιν, τον Φρόιντ και άλλους.

Υπέρμαχος του ατομικού διαφωτισμού, ο Λίχτενμπεργκ δεν παύει να προτρέπει τους απλούς ανθρώπους να εξετάζουν τα πάντα προσεκτικά και να κρίνουν με βάση τη δική τους λογική και εμπειρία.

Εξέπνευσε το έτος 1799, όταν ο Βόλτα κατασκεύασε τον πρώτο ηλεκτρικό συσσωρευτή.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.