***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το νέο πεζογραφικό βιβλίο της Ισμήνης Ζαγοραίου, που φέρει τον μονολεκτικό τίτλο Μισοτιμής, Εκδόσεις Βακχικόν, αποτελείται από μια σειρά δεκαπέντε διηγημάτων που επιχειρούν να διερευνήσουν τους όρους και τα όρια της ανθρώπινης ηθικής, όπως αυτή εκδηλώνεται στις σχέσεις και την συμπεριφορά. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, αναφύονται και άλλα επιμέρους θέματα, στενά συνυφασμένα με την ανθρώπινη ύπαρξη που διοχετεύονται μέσα σε ιστορίες καθημερινές, ταυτόχρονα όμως μοναδικές από τη στιγμή που μνημειώνονται λογοτεχνικά αποκτώντας έτσι, πέρα από κοινωνιολογική, και αισθητική αξία και δυναμική.

Ευσταθία Δήμου, 09.08.2021

Πώς οδηγηθήκατε στην επιλογή της μικρής διηγηματικής φόρμας και σε ποιο βαθμό το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος καθοδήγησε τη γραφή σας;

Ξεκίνησα γράφοντας μικρές ιστορίες για ένα free-press περιοδικό πριν αρκετά χρόνια, κάθε εβδομάδα και ένα μικρό διήγημα. Στη συνέχεια συμμετείχα σε ανθολογίες διηγημάτων και χωρίς να το καταλάβω, οδηγήθηκα στα δύο προσωπικά μου βιβλία, πάλι με διηγήματα. Το είδος με εξυπηρετεί για την οικονομία του λόγου, τη συμπικνωμένη γραφή και την επιγραματική σχεδόν σκιαγράφιση των χαρακτήρων, αφήνοντας όμως υπόνοιες και αιχμές στον αναγνώστη, να επεξεργαστεί μόνος του λεπτομέρειες και να ολοκληρώσει την εικόνα με εργαλεία που του παρέχει η ηθογραφικη προσέγγιση των ηρώων. Έχοντας λοιπόν σαν δεδομένο το σύντομο κείμενο, η γραφή μου δομείται έτσι ώστε τα περιττά να δίνουν τη θέση τους στα σημαντικά, οι περιγραφές να είναι ταυτόσημες με ψυχογράφημα και η πλοκή να δένει με τους χαρακτήρες μέσα στη μικρή φόρμα που επιβάλλει το διήγημα, χωρίς να αφήνει κενά ή να αιωρείται χωρίς “σώμα” και υπόσταση.

Η λέξη του τίτλου, «Μισοτιμής», διατρέχει με την παρουσία της όλα τα διηγήματα του βιβλίου. Ποια η σημασία της και για ποιον λόγο αποτελεί το συνεκτικό ιστό του βιβλίου;

Η λέξη Μισοτιμής εμπεριέχει την έννοια του ξεπουληματος, της υποτίμησης. Έχει σαφώς μια αρνητική σημασία για το αντικείμενο της συναλλαγής, ουσιαστικά δείχνει την επιθυμία του κατόχου να το ξεφορτωθεί. Τη χρησιμοποιώ κυριολεκτικά για τα αντικείμενα αλλά και μεταφορικά για τα συναισθήματα, για την ανθρώπινη υπόσταση ακόμα. Αποτελεί την ουσία, την κεντρική ιδέα του βιβλίου, την εναγωνια αναζήτηση της ισορροπίας του ήρωα ανάμεσα στον εαυτό του και στο παρελθόν, που συμβολίζεται από κάποιο αντικείμενο μέσω του οποίου είναι δέσμιος άλλων, ή συγκρατειται σ ένα περιβάλλον εξουσιαστικό, τραυματικό. Ο ίδιος, χωρίς να το αντιλαμβάνεται αποτιμά τον εαυτό του, πολλές φορές θέτοντάς τον σε μηδενική αξία.

Η δράση των διηγημάτων σας τοποθετείται σε μια περασμένη εποχή. Αυτό, ωστόσο, δεν τα «εγκλωβίζει» ούτε περιορίζει την εμβέλειά τους η οποία φτάνει μέχρι το παρόν για να το ερμηνεύσει και να το νοηματοδοτήσει. Ποια στοιχεία των διηγημάτων σας θεωρείτε ότι υπηρετούν και αναδεικνύουν τη διάσταση αυτή;

Πράγματι, η πλειοψηφία των διηγημάτων διατρέχουν την μεταπολεμική εποχή και κάποια φτάνουν στη σύγχρονη Ελλάδα. Η ουσία τους όμως δεν περιορίζεται στα αυστηρά χρονικά πλαίσια που τοποθετούνται οι ήρωες, γιατί επιχειρώ να ολοκληρώσω τους χαρακτήρες με εργαλείο την ηθογραφία η οποία μέχρι σήμερα διατηρεί ακέραια κάποια στοιχεία ώστε οι πρωταγωνιστές να μη μοιάζουν καρικατούρες πεθαμένων εποχών, αλλά πρόδρομοι της νεώτερης αντίληψης της ζωής. Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί, να ερμηνεύσει και να δεθεί με το συναίσθημα, που είναι κυρίαρχο σε κάθε διήγημα και πάντως διαχρονικό και αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο. Ένα άλλο στοιχείο νομίζω ότι είναι η παρόρμηση των ηρώων να κρατηθούν από ένα κλαδί φυτεμένο σε γκρεμό, κάτι που στις μέρες μας είναι δυστυχώς σύνηθες και ταυτόσημο με τη διάχυτη μοναχικότητα.

Διαπιστώνετε κάποια διαφορά ή διαφοροποίηση στον τρόπο με τον οποίο σχηματοποιείτε και χειρίζεστε τα γυναικεία και τα ανδρικά πρόσωπα των διηγημάτων σας;

Η ερώτηση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αν και είναι αντικειμενικά δύσκολο να διαχωρίσω τον αντρικό απ’ το γυναικείο ρόλο. Μου είναι προσφιλέστερο να γράφω σε πρώτο αντρικό πρόσωπο, με ιντριγκάρει ίσως επειδή είμαι γυναίκα. Τα γυναικεία πρόσωπα παίζουν περιέργως ένα δευτερεύοντα ρόλο στις ιστορίες μου, χωρίς αυτός να είναι ασήμαντος, αντίθετα. Προφανώς στην ανδροκρατούμενη κοινωνία που ζούμε, οι άνδρες να είναι και τα θύματα του κόσμου που επινόησαν και επιχειρώ να σκαλίσω μέσα τους τα αδιέξοδα που έχτισαν, να τα κατακερματίσω για λογαριασμό τους.

Υπάρχει κάποιος από τους ήρωες των διηγημάτων σας που υπήρξε πρόσωπο πραγματικό, αντλημένο από τον προσωπικό σας χωροχρόνο;

Ναι, αρκετά πρόσωπα μου δάνεισαν τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα τους, όπως και κάποιες ιστορίες αφορούν εν μέρει βιώματα δικά μου, όπως πχ. “Ο χάρακας”. Κάποιο άλλο, το “Μπαούλο” δυστυχώς αφορά πραγματικό γεγονός του οποίου την πλοκή διασκεύασα.

Τα περισσότερα από τα διηγήματα πλέκονται γύρω από ένα αντικείμενο ή εργαλείο το οποίο αποκτά μία συμβολική λειτουργία και διάσταση. Με ποιον τρόπο τα αντικείμενα αυτά προσδιορίζουν τις ζωές και την ψυχοσύνθεση των ηρώων, αλλά και τη μέθοδο ή τον τρόπο της μυθοπλαστικής σύνθεσης;

Οι ήρωές λανθασμένα αλλά ανθρώπινα, έχουν μεταφέρει το συναίσθημα στα αντικείμενα. Έτσι αυτά κουβαλούν το βάρος, την ανάγκη της απαλλαγής. Στην ουσία γίνονται τράγοι αποδιοπομπαίοι αν και κάποτε μεταφραζονται σαν φάροι εξιλέωσης. Η ζωή έχει ένα σκοπό, τη λήθη, ή αντίθετα τη μνήμη. Το αντικείμενο μου δίνει τη δυνατότητα να πλέξω γύρω του το χαρακτήρα του ήρωα, ν’ ασχοληθώ μ’ αυτό ενώ στην ουσία αναφέρομαι στον άνθρωπο. Μέσω της χρήσης ή της αποπομπής του αντικειμένου, σκιαγραφείται ο πρωταγωνιστής, χωρίς ν’ αναφερθούν λεπτομέρειες γι’ αυτόν.

Το αίσθημα που κυριαρχεί στο βιβλίο είναι αυτό της θλίψης και του πόνου για όσα έφυγαν αλλά και για όσα παραμένουν να ταλανίζουν τους ανθρώπους. Που εντοπίζετε εσείς την αισιόδοξη προοπτική του βιβλίου;

Πολύ όμορφη ερώτηση πού με κολλάει στον τοίχο. Θα ψάξω πολύ βαθιά να βρω την αισιόδοξη προοπτική. Ίσως να τη βρω στην παλληκαριά των πρωταγωνιστών να κάνουν ένα βήμα μπροστά. Ίσως στο ότι τελικά, αν και μόνοι, βρίσκουν παρηγοριά έστω και στα άψυχα. Ίσως να τη βρω μέσα στα παιδικά μάτια των ηρώων που στο τέλος λένε: “Μαμά, εγώ θα μεγαλώσω!”

Σε ποια άλλη τέχνη θα μπορούσατε να φανταστείτε τη μετάπλαση και τη μεταφορά των διηγημάτων σας; Πιστεύετε ότι θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν ως πρώτη ύλη ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο, έναν πίνακα ζωγραφικής, μία ταινία μικρού μήκους ή ακόμη και ένα θεατρικό μονόπρακτο;

Ω! Τα έχω φανταστεί, ναι! Σίγουρα σε μονόπρακτο και το εύχομαι πραγματικά, ή σε μικρού μήκους ταινία. Η φωτογραφία είναι αγαπημένη τέχνη, περιεκτική όπως και το διήγημα. Όσο για τη ζωγραφική, ήδη το εξώφυλλο είναι ελαιογραφία εμπνευσμένη απ’ τα διηγήματά μου, με υπογραφή της κόρης μου: Μια σπασμένη κούκλα πορσελάνης…

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.