***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί το αποτέλεσμα της ερευνητικής εργασίας της Άντζελας Γεωργοτά με τίτλο: «Το βιβλίο στη σύγχρονη Ελλάδα και η περίπτωση των Κερκυραίων ποιητών» η οποία παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2020 στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας  του Ιονίου Πανεπιστημίου στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού  Προγράμματος Σπουδών «Διαχείριση και ανάδειξη πολιτιστικής πληροφορίας» και στο μάθημα «Εκδοτική Βιομηχανία και Πληροφόρηση».

Η εκδοτική κίνηση στην Ελλάδα σήμερα

Οι συνέπειες της οικονομικής ύφεσης του 2010-2015 ήταν αναμενόμενο να επηρεάσουν και την πορεία των εκδοτικών οίκων. Είναι αλήθεια βέβαια πως το κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίων της Ελλάδας (ΕΚΕΒΙ)  μεταξύ 2013/14 δυσκολεύει τη γνώση μας για τις στατιστικές έκδοσης βιβλίων. Μπορούμε όμως να επιχειρήσουμε μια αναδρομή της εκδοτικής κατάστασης τα τελευταία χρόνια  με βάση και έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί.

Ο αριθμός των ελληνικών βιβλίων υπερδιπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 (από περίπου 3000 νέους τίτλους, το 1990, σε 7338 το 2000), σε αυτό που δικαιολογημένα μπορεί να περιγραφεί ως «έκρηξη τίτλου βιβλίου». Η χρονιά κορύφωσης της ανάπτυξης για τους εκδοτικούς οίκους είναι το 2008. Η εκδοτική παραγωγή πέρασε από τα 7.500 βιβλία το 2000, στα 11.000 σχεδόν νέα βιβλία το 2008[1] . Το 2009, για πρώτη φορά μετά το 2006, η ελληνική βιβλιοπαραγωγή μειώθηκε κάτω από τους 10.000 τίτλους και έκτοτε η τάση είναι σταθερά πτωτική με 8.333 νέα βιβλία για το 2011. Ανάλογη κάμψη εμφανίζουν και οι αριθμοί των εκδοτικών οίκων που από 1.093 το 2008 έφτασαν τους 927 το 2011, σημειώνοντας δηλαδή μείωση κατά 15% [2].  Το  2015 το 73 τοις εκατό των εκδοτών- σύμφωνα με την ιστορικό Άννα Καρατσούλη- [3] διαπιστώθηκε μείωση πωλήσεων και πτώση  20%  έως 50% για την περίοδο των capital controls, όπως προκύπτει από έρευνα του συνδέσμου εκδοτών που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2015. Έκτοτε παρατηρήθηκε  μια νέα σταδιακή αύξηση της παραγωγής με την έκδοση 7.600 νέων βιβλίων το  2017 και το 2018 ακόμη περισσότερων. Τον μήνα Νοέμβριο του 2018 εκτιμάται ότι ο τζίρος των βιβλιοπωλείων αυξήθηκε κατά 30% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2017.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΒ,[4] το έτος 2019 ρίχτηκαν στην αγορά 8.431 τίτλοι. Εξ αυτών, 878 ήταν μυθιστορήματα, 576 ποίηση, 536 παιδικά, 358 ιστορικά, 265 αστυνομική λογοτεχνία, 171 φιλοσοφία, 169 διηγήματα, 162 νομικά, 142 θέατρο, 141 ιστορικό μυθιστόρημα, 121 κοινωνική επιστήμη, 96 εκπαίδευση, 94 ψυχολογία, 86 αυτοβοήθεια, 79 πολιτική, 61 οικονομία και 51 θεολογία. Τα λοιπά μοιράστηκαν σε τέχνες και ξένη γλώσσα.

Υπερπαραγωγή στην ποίηση;

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα που πραγματοποίησε η  εταιρεία κοινωνικής και εμπορικής έρευνας qed market research σε συνεργασία  με την εφημερίδα «Το Βήμα»  για τις αναγνωστικές συνήθειες των Ελλήνων[5].  Οι ερωτήσεις εντάχθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας People of Greece που διεξάγει ετησίως η qed σε δύο κύματα από το 2009 και η οποία πραγματοποιήθηκε πανελλαδικά τον Νοέμβριο – Δεκέμβριο του 2018.Οι αναγνώστες δήλωσαν ότι τον τελευταίο χρόνο διάβασαν κατά μέσο όρο 6,4 βιβλία. Ερωτώμενοι σε ποιες κατηγορίες εντάσσονται τα βιβλία προέκυψε ότι αυτά ανήκουν στις κατηγορίες: ελληνικό μυθιστόρημα (19%), εκπαιδευτικά βιβλία (16%), ξένο μυθιστόρημα (10%), μικρή φόρμα (διηγήματα/νουβέλες) (10%), ιστορικά βιβλία (9%). Ακολουθούν τα βιβλία για την οικονομική κρίση και τις κοινωνικές επιστήμες (5%), ενώ στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται κατηγορίες όπως γεωγραφία-ταξίδια, τα κόμικς, η ποίηση (1%) και οι τέχνες (0%).

Ο περιορισμός στο 1%  της ποίησης στις αναγνωστικές συνήθειες των Ελλήνων έρχεται σε αντίθεση με την έκδοση βιβλίων ποίησης που βρίσκονται στη δεύτερη θέση στην εκδοτική παραγωγή (576 βιβλία ποίησης) μετά το μυθιστόρημα σύμφωνα με το ΣΕΒ, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.

Σε ίδιες παρατηρήσεις προβαίνει και ο Κώστας Κουτσουρέλης στο βιβλίο του «Η τέχνη που αυτοκτονεί» (2019).  Εκεί κάνοντας μια αναδρομή στην εκδοτική παραγωγή στην ποίηση τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρεί έναν εκδοτικό πληθωρισμό: « Κατά την Βιβλιονέτ, το 1997 κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα 263 νέα ποιητικά βιβλία, πρώτες εκδόσεις στην συντριπτική τους πλειοψηφία. Το 2002 ο αριθμός τους έφτασε τα 312 , το 2007 τα 414, το 2012 τα 615, ενώ το 2016 κυκλοφόρησαν 680 νέα ποιητικά βιβλία. Στη δεκαετία 1997-2016 κυκλοφόρησαν 8.705 νέα ποιητικά βιβλία. Αθροιστικά, μέσα σε μια 20ετία κυκλοφόρησαν 8.705 νέα ποιητικά βιβλία, 3.025 τη δεκαετία 1997-2006 και 5.679 τη δεκαετία 2007-2016. Αν πάρουμε ως βάση συγκρίσεως τις δύο αυτές δεκαετίες, η αύξηση είναι της τάξεως του 88%. Αν πάρουμε τα δύο οριακά έτη, 1997 και 2006, η αύξηση σχεδόν διπλασιάζεται αφού φτάνει το 159%».

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον λοιπόν το γεγονός ότι η ποίηση βρίσκεται στην κορυφή της εκδοτικής παραγωγής, αλλά στο ναδίρ των αναγνωστικών προτιμήσεων.  Αν αυτό συνιστά μια πραγματικότητα τότε ποιο είναι το κίνητρο είτε των ποιητών είτε των εκδοτών για να προχωρήσουν στην έκδοση ενός ποιητικού βιβλίου; Αν το κοινό δεν ενδιαφέρεται για την ποίηση υπάρχει λόγος να προωθούνται από τους εκδοτικούς οίκους τα βιβλία ποίησης; Σε αυτά τα ερωτήματα ίσως δοθούν κάποιες απαντήσεις με την έρευνα που ακολουθεί.

Κερκυραίοι ποιητές: στάσεις, επιδιώξεις, προσδοκίες

Έρευνα

Μεθοδολογία έρευνας

Πρόκειται για μια πρωτογενή έρευνα που  πραγματοποιήθηκε το διάστημα Μάρτιος- Απρίλιος 2020. Ο σκοπός της ήταν να διερευνηθεί η σχέση των Κερκυραίων ποιητών με τους εκδοτικούς τους οίκους και γενικότερα με την προώθηση και ανάδειξη των βιβλίων τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο του ερωτηματολογίου με ερωτήσεις τόσο ανοιχτού , όσο και κλειστού τύπου. Τα ερωτηματολόγια, καθώς και οι απαντήσεις  διανεμήθηκαν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, λόγω των έκτακτων συνθηκών εξαιτίας του Covid-19.  Απευθύνθηκα σε είκοσι (20) Κερκυραίους ποιητές και Κερκυραίες ποιήτριες . αλλά έλαβα απαντήσεις από τους/ τις  δεκαπέντε εξ αυτών. Τρεις δεσμεύτηκαν ότι θα συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο, αλλά αθέτησαν την υπόσχεσή τους, αν και τους το υπενθύμισα. Οι άλλοι δυο δεν απάντησαν ποτέ. Η λίστα των ποιητών/τριών της Κέρκυρας είναι σε μεγάλο βαθμό πλήρης , καθώς σε αυτό συνέβαλλε η ποιήτρια Κατίνα Βλάχου, η οποία και διατηρεί  αρχείο. Δεν επικοινώνησα (καθώς δεν είχα στοιχεία) με τρεις από αυτούς που αναφέρονται στη λίστα.  Αφού έστειλα τα ερωτηματολόγια και διαβεβαίωσα τους συμμετέχοντες για την ανωνυμία των απαντήσεων άφησα έναν καθορισμένο χρόνο μέχρι να μου στείλουν τις απαντήσεις τους. Βέβαια, το γεγονός ότι τελικά οι απαντήσεις στάλθηκαν με e mail και γνώριζα σε ποιον ανήκει η κάθε απάντηση μπορεί να επηρέασε το περιεχόμενο των απαντήσεων . Ειδικότερα, απαντήσεις  που αφορούν το κόστος της έκδοσης ή τη σχέση με τον εκδότη μπορεί να επηρεάστηκαν από τον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας. Από την άλλη, με τους περισσότερους συμμετέχοντες έχω προσωπική γνωριμία και σχέση εκτίμησης και ίσως αυτό να βοήθησε θετικά. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη χρήση υπολογιστικών φύλλων. Στις ερωτήσεις κλειστού τύπου μπορούσαν να επιλέξουν παραπάνω από δυο λόγους, ανάλογα με την ερώτηση.

Αποτελέσματα έρευνας

Κίνητρα έκδοσης

Το ποσοστό των ποιητών που έχει εκδώσει έξι (6) συλλογές ποιητικές είναι 13,3 % ( 2 από τους 15), τέσσερις (4)  το 13,3 % (2 από τους 15), τρεις (3) το 20 % ( 3 από τους 15), δύο (2) το 26,6 % (4 από τους 15) και μια  (1)  το 26, 6 % (4 από τους 15).

Γράφημα 1

Στην ερώτηση ποιο ήταν το κίνητρο για την έκδοση μιας ποιητικής συλλογής κανείς/καμία δεν επέλεξε ως κίνητρο τη φήμη ή τα χρήματα. Μόλις το 13,3 % (2 από τους 15) ανέφεραν ως προσδοκία την αναγνώριση,  ενώ 26,6 % (4 από τους 15) επέλεξε την προσωπική ικανοποίηση . Την προσωπική ανάγκη  επέλεξε το 11,6 % (2 από τους 15), ενώ ένας (1) πρόσθεσε ως κίνητρο την αγάπη για τη γλώσσα και  ένας (1) ακόμη ότι πείστηκε να προβεί στην έκδοση της ποίησης  από τον εκδότη του, καθώς κυρίως ασχολείται με το μυθιστόρημα. Οι περισσότεροι/ες  (53,3%, δηλαδή 8 από τους 15) επέλεξαν την επικοινωνία με το κοινό ως βασικό λόγο για να εκδώσουν την ποίησή τους.

Γράφημα 2: Κίνητρα έκδοσης

Ενδιαφέρον  έχουν και κάποιες επισημάνσεις στις οποίες προέβησαν μερικοί εξ αυτών, τις οποίες παραθέτω:

«Η έκδοση ενός βιβλίου είναι η ολοκλήρωση της δημιουργικής διαδικασίας και δεν σχετίζεται απαραίτητα με τα παραπάνω».

«Η Ποίηση, ένα ανοικτό παράθυρο στη βροχή και στον ουρανό με θέα το φως. Μου υπενθυμίζει την ανάγκη της εγρήγορσης και την ομορφιά, την αξία της αρμονίας. Είναι θητεία ζωής, καταφύγιο, περιπλάνηση, συνγυμνασία αισθήσεων, προσήλωση, μια μεγάλη ταλάντωση από τη γη στον ουρανό, δοκιμασία, αγώνας. λύτρωση. Είναι η βαθιά αναζήτηση του ανθρώπου, η εκπύρωση της ψυχής στο σύμπαν, η ακριβή μεταγωγή της σκέψης στη σφαίρα της συνείδησης. Δοκιμάζω το ρίσκο. Διερευνώ τα όρια μου. Πάντως, όχημα μαγείας οι λέξεις, δεν αναρωτιέμαι πια τόσο πολύ γιατί γράφω. Όπως αναπνέω, μιλάω, ονειρεύομαι, συμφιλιώνομαι με τη ζωή και τον θάνατο, έτσι και η ανάγκη μου να γράφω. Ακουμπώ στο παρελθόν, μ’ αρέσουν τα ξεχασμένα, τα λησμονημένα, όμως η λέξη που με καθορίζει είναι το «Αύριο». Δεν γράφω για να «εκδοθώ».

«Η έκδοση ενός βιβλίου αποτελεί την κατάθεση ψυχής κάθε ανθρώπου είτε ποιητή, είτε συγγραφέα. Σαφώς η προσωπική ικανοποίηση είναι κάτι που μου αρέσει, εφόσον αποτύπωσα τις ψυχικές και όχι μόνο αναζητήσεις μου στο χαρτί με λέξεις. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι: οι αναγνώστες-αναγνώστριες να γίνουν κοινωνοί της ψυχής μου. Μέσα από τις λέξεις μου να αγγίξουν την υφή της ψυχής μου και να επηρεαστούν θετικά από τις δικές μου επιθυμίες, όνειρα, ελπίδες. Οι λέξεις είναι ένα από τα κυρίαρχα μέσα στις ζωές των ανθρώπων εφόσον χρησιμοποιηθούν σωστά. Η έννοια «επικοινωνία» μέσω του διαλόγου (με ηθικές προθέσεις και πράξεις) μπορεί να διαμορφώσει μια υπέροχη κοινωνία.»

 Εκδοτικοί οίκοι, κριτήρια επιλογής, σχέσεις συνεργασίας

Οι εκδοτικοί  οίκοι στους όποιους έχουν εκδοθεί τα βιβλία  παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Αναφέρθηκαν οι εξής :  Έψιλον, Image, Πόρφυρας, Οδυσσέας, Υάκινθος, Κουκκίδα, Ρώμη, Ερατώ, Σποραδικά, Libron, Οδός Πανός, Φίλντισι, Λοράνδος, Ροές, Περισπωμένη, Φιλύρας, Μπονισέλ, Όστρια, Γαβριηλίδης, Παπαζήση, Σμίλη, αλλά και αυτοέκδοση σε τυπογραφεία.

Μόνο οι εκδόσεις Έψιλον έχουν επιλεγεί από τέσσερις ποιητές , οι εκδόσεις Πανός και Γαβριηλίδης  από δύο. Ας σημειωθεί ότι οι εκδόσεις Έψιλον ανήκουν σε ποιητή που ζει μόνιμα στην Κέρκυρα.

Για το 80 %  (12 από τους 15) των ερωτηθέντων η έκδοση έγινε από τον πρώτο εκδοτικό οίκο στον οποίο απευθύνθηκαν, ενώ  το υπόλοιπο 20 %  (3  από τους 15) είχε απευθυνθεί πρώτα και σε άλλους εκδοτικούς οίκους.

Γράφημα 3

Τα κριτήρια επιλογής του εκδοτικού οίκου ήταν η καλαισθησία για το 53,3 % (8 από τους 15). Προσωπική γνωριμία για το 40 % (6 από τους 15). Το κύρος του εκδοτικού οίκου επηρέασε  το 40 % των ποιητών/τριών  (6 από τους 15) , το 46,6 % επέλεξε τη συνέπεια του εκδοτικού οίκου (7 στους 15) , ενώ το κόστος της έκδοσης επηρέασε την απόφαση του 33,3 % (5 στους 15). Ένα ποσοστό 26,6 % (4 στους 15) επέλεξε  τον εκδοτικό οίκο με βάση και την αναγνωρισιμότητά του  και το 20 % (3 από τους 15 ) οδηγήθηκε στην επιλογή από σύσταση που του έκανε κάποιος άλλος.

Γράφημα 4: Κριτήρια επιλογής εκδοτικού οίκου

Στην ερώτηση που τέθηκε για τους λόγους αλλαγής εκδοτικού οίκου από την μία συλλογή στην άλλη δύο (2) απάντησαν για οικονομικούς λόγους, ένας  (1) λόγω κακής προώθησης από τον προηγούμενο οίκο, τρεις  (3) εξαιτίας του δυσμενούς κλίματος . Κανείς δεν επέλεξε ως λόγο την προσφορά καλύτερου συμβολαίου, ενώ κάποιοι πρόσθεσαν επιπλέον λόγους από αυτούς που τους δόθηκαν στην ερώτηση. Έτσι, ένας  (1) ανέφερε ότι ο προηγούμενος εκδοτικός οίκος έκλεισε, άλλος  (1) λόγω  προσωπικής γνωριμίας ή σύστασης, ένας (1) λόγω πρότασης που του έγινε από τον νέο εκδοτικό οίκο, άλλος (1) εξαιτίας τυχαίων γεγονότων, ενώ ένας (1) αναφέρει ως λόγω την αλλαγή του τόπου κατοικίας και την αναζήτηση πιο εξειδικευμένου στην ποίηση εκδότη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια ποιητική απάντηση στην ερώτηση : «Μία μικρή αλλαγή στη ζωή μπορεί να φέρει μία μεγάλη…»

Γράφημα 5: Λόγοι αλλαγής εκδοτικού οίκου

Η σχέση με τον εκδότη ήταν φιλική για το 86,6 % (13 από τους 15), τυπική για το 40%  (6 από τους 15). Αδιάφορη χαρακτήρισε τη σχέση του με τον εκδοτικό οίκο το 6,6 % (1 από τους 15) και ανειλικρινή επίσης το 6, 6 % (1 από τους 15). Κανείς δεν επέλεξε τον χαρακτηρισμό αναξιόπιστη, ούτε συμπλήρωσε κάτι άλλο.

Γράφημα 6: Σχέση με τον εκδότη

Σχετικά με την στρατηγική που ακολούθησε ο εκδότης για την προώθηση του βιβλίου οι επτά  στους δεκαπέντε (46,6%) απάντησαν ότι ή τα προωθούν μόνοι τους ή δεν κάνουν απολύτως καμία προώθηση. Από τους υπόλοιπους οκτώ (53,4%) δόθηκαν ποικίλες απαντήσεις. Έτσι, ένας (1) απάντησε ότι ο εκδότης έκανε διαφημιστικές καταχωρίσεις , άλλος  (1) ότι ο εκδότης το προώθησε σε μεγάλα βιβλιοπωλεία, ενώ σε μια σειρά ενεργειών προέβη ένας άλλος (1)  εκδοτικός οίκος, δηλαδή παρουσιάσεις σε διάφορα μέρη , διάθεση βιβλίων σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, ενίσχυση ευπαθών ομάδων με μέρος των εσόδων.  Από την πλευρά ενός άλλου ποιητή (1)  αναφέρθηκε ότι ο εκδοτικός του οίκος ανέλαβε   παρουσιάσεις, η αποστολή δελτίων τύπου σε ΜΜΕ και η προώθηση σε λογοτεχνικές σελίδες. Κάποιος (1) σχολίασε ότι οι μικροί εκδότες δεν έχουν στρατηγική, άλλη μία απάντηση (1) ανέφερε τη διαφήμιση ως μέσο προώθησης χωρίς να δίνει λεπτομέρειες, μία (1) ακόμη απάντηση κάνει λόγο για προώθηση σε βιβλιοπωλεία και συμμετοχή σε συλλογικές παρουσιάσεις, ενώ τη διανομή σε βιβλιοπωλεία θεωρεί ως μέσο προώθησης  άλλος ένας/μία (1)ερωτηθείς/είσαι.

Παρουσίαση για τη γνωριμία του κοινού με το βιβλίο του πραγματοποίησε το 53,3 % των ερωτηθέντων (8 από τους 15)., ενώ το 46,7% (7 από τους 15) δεν έκαναν παρουσίαση.  Από τους οκτώ που έκαναν παρουσίαση οι έξι (6), δηλαδή το 75% δήλωσε ότι ο εκδοτικός οίκος συνέβαλλε ενεργά σε αυτήν, ενώ το 25 % (2 από τους 8) δεν είχε καμία βοήθεια από τον εκδοτικό οίκο.

Γράφημα 7: Παρουσίαση ποιητικής συλλογής

Γράφημα 8: Συμβολή εκδοτικού οίκου στην παρουσίαση

Προώθηση βιβλίων

Στην ερώτηση αν γνωρίζουν σε ποια βιβλιοπωλεία προωθήθηκε το βιβλίο τους οι 14 από τους 15 (93.3 %)  δήλωσε ότι γνωρίζει . Μάλιστα , κατονομάζουν και τα βιβλιοπωλεία : Ιανός, Πρωτοπορία, Πολιτεία, Πλους, Public κ.α. Μόνο ένας (6,7%) απάντησε ότι έχει μερική γνώση, όχι σφαιρική.

Γράφημα 9: Ενημέρωση για βιβλιοπωλεία που προωθήθηκαν τα βιβλία

Για την προώθηση του βιβλίου τους το 73,3 % (11 από τους 15 ) ανέφερε ότι το κατέθεσε σε βιβλιοθήκες,  ενώ 66,6 % (10 από τους 15 ) επέλεξε να στείλει ποιήματα σε περιοδικά, έντυπα ή ηλεκτρονικά. Μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επέλεξε το 40% (6 από τους 15) να προβάλλει το βιβλίο του.  Πρόσθεσαν επίσης την κατάθεση αντιτύπων σε Μουσεία ,στην Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας (1)  και την προσφορά σε φίλους(1). Ένα  (1) άτομο δήλωσε ότι δεν προέβη σε  καμία ενέργεια.

Ως καταλληλότερο τρόπο για την προώθηση ενός βιβλίου το 46,6% (7 από τους 15 ) απάντησε ότι θεωρεί τις κριτικές και συνεντεύξεις σε ραδιόφωνα και περιοδικά, ηλεκτρονικά ή έντυπα.  Ένας (1),δηλαδή 6,6% απάντησε ότι είναι αρκετές οι παρουσιάσεις και η προώθηση σε βιβλιοπωλεία, ενώ οι υπόλοιποι 7 , δηλαδή 46,6% θεωρεί ότι δεν υπάρχει λόγος προβολής ενός ποιητικού βιβλίου.

Γράφημα 10 : Καταλληλότερο μέσο για προώθηση

 Ενδιαφέρον έχουν και κάποιες απόψεις που εκφράστηκαν :

«Αν επιστρέφαμε πραγματικά στην κουλτούρα της λογοτεχνίας δεν θα χρειαζόταν διαφήμιση. Η λογοτεχνία μού κλείνει υπαινικτικά το μάτι και χαμογελώ. Όταν όλα τα αγαθά λιγοστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι γίνονται σκληροί. Εξαιρούνται οι ονειροπόλοι και οι άνθρωποι της τέχνης. Η λογοτεχνία έρχεται να γεφυρώσει το χάσμα που προκύπτει από αυτές τις δυσκολίες, γιατί αντιπροσωπεύει την έκρηξη της δημιουργικότητας που δεν έχει να χάσει. Ως όχημα πολιτισμού θα συνεχίσει να ταξιδεύει από αντίδραση, από αισιοδοξία, από την ανάγκη να εκφράζει τις καθολικές αξίες του ανθρώπου. Όποια κι αν είναι η κρίση, η λογοτεχνία θα παραμείνει κουλτούρα της ευγένειας και ευτυχώς καταφέρνει να στέκεται ψηλά για να κρατάει  μακριά από την απογοήτευση και να σώζει εν τέλει αναγνώστες και γράφοντες.»

«Η ποιότητα του βιβλίου, αν υπάρχει και ο χρόνος, αν δοθεί. Δεν μπορώ να μπω στη λογική του marketing για ένα βιβλίο ποίησης.»

«Όμως είμαι περίεργος να μάθω τι θα απαντούσαν «οι μεγάλοι» μας, αν θα μπορούσα να τους θέσω το ίδιο ερώτημα. Φυσικά θα πρέπει να πούμε ότι το θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας είναι εντελώς αναχρονιστικό.»

«Δεν νομίζω πως υπάρχει λόγος ιδιαίτερης προσπάθειας για την προώθηση ενός βιβλίου ποίησης καθώς απευθύνεται σε ειδικό και μικρό κοινό»

Στην ερώτηση για τον τρόπο με τον οποίο επέλεξαν το εξώφυλλο και αν είχαν  δικό σας συνεργάτη ή τον υπέδειξε ο εκδότης όλοι ανέφεραν ότι (100%) επέλεξαν το εξώφυλλό τους  μόνοι τους είτε τη φωτογραφία είτε σχέδιο από δικό τους καλλιτέχνη. Ο σχεδιασμός της έκδοσης (τυπογραφικά στοιχεία, σχήμα κ.λπ) έγινε από τον εκδότη για τους 12 από τους 15 ερωτηθέντες (80%) , αν και τονίζουν ότι υπήρξε συνεργασία. Μόνο τρείς (20%) επέλεξαν εντελώς  μόνοι τους  τη γραμματοσειρά της έκδοσης.

Επιμέλεια βιβλίου, όροι, πρακτικές έκδοσης

Επιμελητή για την έκδοση είχε το 53,3% (8 από τους 15) ενώ το 46,7% (7 από τους 15) δεν είχε.  Όλοι όσοι ανέφεραν τη συμμετοχή επιμελητή στην έκδοση απάντησαν ότι ήταν ο επιμελητής του εκδοτικού οίκου.

Γράφημα 11: Παρουσία επιμελητή στην έκδοση

Το 73,3 % ( 11 από τους 15)  πλήρωσε για την έκδοση του βιβλίου με τη μορφή προαγοράς και αναλόγως τους δόθηκαν αντίτυπα. Μόνο το 26,6 % (4 από τους 15) δεν έδωσε χρήματα για την έκδοση , από τους οποίους μόνο ένας πήρε επαρκή αντίτυπα (70) ενώ οι υπόλοιποι πέντε έως δέκα. 

Στην ερώτηση αν υπέγραψαν συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο πριν την έκδοση το 46,6 % ( 7 από τους 15) είχε υπογράψει, ενώ το υπόλοιπο 53,4% (8 από τους 15) όχι. Ενδιαφέρουσες είναι οι παρατηρήσεις σχετικά με τους όρους του συμβολαίου. Ένα συμβόλαιο ήταν πενταετούς διάρκειας και περιλάμβανε όρους για τις οικονομικές απολαβές και την προώθηση του βιβλίου. Άλλο είχε δέσμευση να μην εκδώσει ο ποιητής το βιβλίο σε άλλον εκδοτικό οίκο για δέκα χρόνια, ενώ άλλο συμβόλαιο περιλάμβανε όρους για το κέρδος, τη διάθεση του βιβλίου και τα πνευματικά δικαιώματα. Τρεις ανέφεραν ότι το συμβόλαιο ανέφερε τυπικούς όρους, ενώ ένας δεν θυμόταν τι έγραφε στο συμβόλαιο.

Για την κατοχύρωση των συγγραφικών δικαιωμάτων υπήρξαν οι εξής απαντήσεις:

1. Εμπιστοσύνη στον εκδότη : 33% (5 από τους 15)
2. Μέσω αποστολής στον εαυτό του με το ταχυδρομείο : 6,6% (1 από του; 15)
3. Κατοχύρωση με την έκδοση (ISBN): 13,3% (2 από τους 15)
4. Δεν έκανα καμία κίνηση : 13,3 % (2 από τους 15)
5. Αναφορά στο συμβόλαιο : 20 % (3 από τους 15)
6. Κατάθεση σε συμβολαιογράφο: 13,3 % (2 από τους 15).

Γράφημα 12 : Κατοχύρωση συγγραφικών δικαιωμάτων

Ενημέρωση για την πορεία του βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο είχαν οι 3 από τους 15 (20 %). Ενώ οι 13 δεν γνώριζαν τίποτα για τις πωλήσεις των βιβλίων τους (80 %).

Γράφημα 13: Ενημέρωση για την πορεία του βιβλίου από τον εκδότη

Εκδότες και ποίηση

Ως ανοιχτού τύπου ερώτηση τέθηκε αν κατά τη γνώμη των ποιητών/τριών οι εκδότες ενδιαφέρονται για την ποίηση. Δύο (2) απάντησαν ναι (13,3%), εννιά (9) όχι (60%0 και τέσσερις (4) υποστήριξαν ότι εξαρτάται από τον εκδοτικό οίκο (26,6%).

Γράφημα 14: Ενδιαφέρονται οι εκδότες για την ποίηση;

Ας παραθέσουμε όμως εδώ κάποιες απόψεις :

«Η κρίση και η οικονομική δυσπραγία πολλών εκδοτικών οίκων, κυρίως μεγάλων, είναι οι κυριότερες αιτίες της μειωμένης κυκλοφορίας ποιητικών συλλογών. Όμως λογοτεχνική παραγωγή υφίσταται σε πείσμα των καιρών, με θυσία κυρίως των συγγραφέων και των ποιητών. Αυτή η παραγωγή κυρίως από μικρούς εκδοτικούς οίκους δεν δείχνει να έχει αλλάξει προσανατολισμό, επιμένει να υπάρχει και μάλιστα είναι εξαιρετικά ποιοτική τις περισσότερες φορές.»

«Οι εκδοτικοί οίκοι δεν νοιάζονται για την Ποίηση. Νοιάζονται για το χρήμα»

«Ό,τι πουλάει καλό είναι…»

«Όχι, εκτός αν πρόκειται για σημαντικό σύγχρονο ποιητή (π.χ. για να έλθουμε στο σήμερα, Κική Δημουλά, Τίτος Πατρίκιος), που έχουν εξασφαλισμένες πωλήσεις. Ή, εκτός αν ο νέος άγνωστος ποιητής προαγοράσει καλύπτοντας εξ ολοκλήρου ή έστω και λιγότερο το έξοδο της έκδοσης.»

«Όχι, ιδιαίτερα. Το θεωρούν αντιεμπορικό είδος»

«Ορισμένοι, λίγοι,  εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτίσει την  ύπαρξή τους με την έκδοση βιβλίων ποίησης. Οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι αντιμετωπίζουν τα βιβλία ποίησης σαν ένα παράπλευρο έσοδο, αφού τα βιβλία ποίησης πληρώνονται συνήθως από τον συγγραφέα»

«Υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι ενδιαφέρονται για την έκδοση της ποίησης. Υπάρχουν και εκδοτικοί οίκοι που ενδιαφέρονται για άλλα πράγματα»

«Για τον δικό μου εκδοτικό οίκο η έκδοση βιβλίων ποίησης είναι ίσως το μεγαλύτερο κομμάτι της δραστηριότητάς»

«Δεν γνωρίζω, απλώς εικάζω από γενική εικόνα που έχω, ότι πλην ολίγων οι πιο πολλοί  μάλλον δεν πολυενδιαφέρονται»

«Δεν ενδιαφέρονται σχεδόν καθόλου, πλην ελαχίστων»

«Εξαρτάται σε ποιους εκδοτικούς οίκους αναφερόμαστε. Εκείνοι που είναι στραμμένοι στα ευπώλητα, προφανώς και όχι. Αλλά υπάρχουν και μερικοί που είναι ταγμένοι στην ποίηση (και παλαιότεροι και νεότεροι)»

Η ποίηση ανήκει στους ρομαντικούς

Στο τέλος δόθηκε ο χώρος σε κάθε ποιητή και καθεμία ποιήτρια να εκφράσει ελεύθερα κάποια σκέψη του για τους εκδοτικούς οίκους:

«Μετά την οικονομική κρίση η λειτουργία τους είναι προβληματική. Το κοινό που διαβάζει, ή μπορεί να αγοράζει βιβλία είναι μικρό, και για την ποίηση ελάχιστο»

«Επιθυμώ να εξακολουθούν πάντα να υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι που αγαπούν την ποίηση, όποιοι κι αν είναι αυτοί, γιατί αποτελούν στηρίγματα πολύτιμα και για τον ποιητή και για τον αναγνώστη»

«Οι εκδοτικοί οίκοι στην Ελλάδα προσφέρουν πλούσιο έργο στους αναγνώστες-αναγνώστριες της χώρας. Άλλοτε με πολύ καλούς Έλληνες συγγραφείς, άλλοτε μεταφράζοντας εξαίρετα έργα ξένων λογοτεχνών. Θα ήθελα σε μερικά πράγματα να ήταν περισσότερο ανοιχτόμυαλοι αφαιρώντας τις παρωπίδες του «πρέπει» και του «μη» και να δίνουν ευκαιρίες σε ανθρώπους που πραγματικά αξίζουν (και όχι συνεχώς να τους απορρίπτουν) σε έναν  χώρο όπου υπάρχουν ύποπτες σκιές που κινούν τα νήματα»

«Θεωρώ πως, πλην ορισμένων εξαιρέσεων, λειτουργούν εξυπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα, ενώ δεν ενδιαφέρονται ή αδυνατούν να εκτιμήσουν την πραγματική λογοτεχνική αξία ενός έργου»

«Έχουν δύσκολο έργο, το οποίο γίνεται δυσκολότερο λόγω κρίσης. Προς τούτο χρειάζεται να υποστηριχθεί γενικά η καλή ποιοτικά έκδοση και σε φυσικό αντικείμενο και ηλεκτρονικά, με κατοχύρωση βέβαια των Π.Δ.»

«Νομίζω πως είναι ένας κύκλος εργασιών που εδώ και πολύ καιρό λειτουργεί ασθμαίνοντας, και με την όλο και μεγαλύτερη συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού το μέλλον του είναι άκρως επισφαλές»

«Σε γενικές γραμμές οι εκδοτικοί οίκοι που επιμένουν στην έκδοση της πραγματικής ποίησης είναι ολοένα και πιο λίγοι. Αυτό το γεγονός έχει σαν αποτέλεσμα μεγάλη αναμονή (2-5 έτη). Από την άλλη μεριά, υπάρχει μια έκρηξη παραλογοτεχνικών κειμένων και την ανάγκη αυτή δεν την καλύπτουν οι εκδοτικοί οίκοι στους οποίους αναφέρομαι, αλλά νεοεμφανιζόμενοι, σχεδόν άτυποι, εκδοτικοί οίκοι καλύπτοντας την ανάγκη αυτή.  Η ενίσχυση του τυπογραφικού επαγγέλματος με την επαναφορά και υποστήριξη της παραδοσιακής τυπογραφίας και την παράλληλη υποστήριξη όσων λειτουργούν ακόμα σε αυτό το υλικοτεχνικό και αξιακό πλαίσιο, θα είχε ενδιαφέρον. Παράλληλα η τεχνολογική εξέλιξη δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορο κανένα. Έτσι λ.χ. θα μπορούσε η πολιτεία, ενισχύοντας τον ποιητή του μέλλοντος να έχει στη διάθεσή γραμματοσειρές περασμένων δεκαετιών, τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρουν λύσεις στη δυσκολία της έκδοσης ενός βιβλίου, ποικιλίες χαρτιών, μελανιών κλπ. Υποθέτω ότι έλεγχος της αγοράς θα βοηθούσε να μένουν σε λειτουργία όσοι εκδοτικοί  οίκοι αγαπούν τη δουλειά τους και σέβονται την καλή ποίηση και τους καλούς ποιητές που πάντως (όπως σε κάθε εποχή), είναι ολοένα και λιγότεροι»

«Ο χώρος της ποίησης -ποιητές, κριτικοί, εκδότες και λογοτεχνικά περιοδικά-  συνιστά ένα περίπου κλειστό κύκλωμα, το οποίο έχει χάσει την επαφή του με το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Οι λόγοι είναι πολλοί»

«Υπάρχουν πολλοί δημιουργικοί άνθρωποι που ψάχνουν διέξοδο να εκφράσουν τις ιδέες τους. Καλό θα ήταν οι εκδοτικοί οίκοι που ζητούν από τους ίδιους τους συγγραφείς, να επενδύσουν χρήματα στα βιβλία τους, στις περισσότερες των περιπτώσεων, υπερβολικά μεγάλα, για τις υπηρεσίες που προσφέρουν, να προβαίνουν και σε έναν έλεγχο για να διασφαλίζεται η ποιότητα όσων βιβλίων φτάνουν στον αναγνώστη»

«ΟΙ εκδοτικοί οίκοι σήμερα νομίζω ότι παλεύουν, ο καθένας στα μέτρα του, με οικονομικές δυσκολίες αλλά και με δυσκολίες ποιότητας κειμένων, ιδίως στη λογοτεχνία και περισσότερο στην ποίηση. Πολλοί εκδότες έχουν ειδικούς που διαβάζουν τις συλλογές προτού συμφωνήσουν για έκδοση. Ωστόσο, οι αυτοεκδόσεις, που είναι εύκολες, κάνουν και κακό στην ποιότητα, όπως και οι αναρτήσεις ποιημάτων στο διαδίκτυο»

«Να βγάλουν το βιβλίο και τίποτα παραπάνω….»

«Τόσο κοντά στην Τέχνη, παρόλ΄αυτά τόσο μακριά….»

«Οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν ποίηση συντηρούνται από την ματαιοδοξία των “ποιητών” που προκειμένου να εκδοθούν δεν διστάζουν να αναλάβουν όλα τα έξοδα της έκδοσης»

Συμπεράσματα:

Αυτό που παρατηρείται σχετικά με τις επιλογές των εκδοτικών οίκων από τους Κερκυραίους ποιητές είναι ότι πρόκειται για μικρούς εκδοτικούς οίκους, κάποιοι από τους οποίους είναι κερκυραϊκοί (Πόρφυρας, Image, Έψιλον, Λοράνδου). Στην επιλογή των εκδοτικών οίκων μετράει κυρίως η προσωπική γνωριμία ή η διαμεσολάβηση ενός τρίτου. Οι ποιητές/τριες αντιλαμβάνονται ότι  η ποίηση αποτελεί αντιεμπορικό είδος και δεν έχουν απαιτήσεις από τους εκδοτικούς οίκους, ενώ συμβιβάζονται με την υποχρέωση να προαγοράζουν αντίτυπα ώστε να πραγματοποιηθεί η έκδοση του βιβλίου τους. Φαίνεται πως το βασικό κίνητρο για την έκδοση αποτελεί η επαφή με το κοινό, αν και οι ίδιοι δεν κάνουν ενέργειες προώθησης του βιβλίου.  Σε σχέση με τον εκδοτικό οίκο διαπιστώνουμε ότι τις περισσότερες φορές αναλαμβάνουν την έκδοση ποίησης με βασικό κίνητρο να εξοικονομήσουν κάποια χρήματα για την επιβίωσή τους.  Στις παρατηρήσεις των ποιητών/τριων αντιλαμβανόμαστε πικρία για τη στάση τόσο των εκδοτικών οίκων, όσο και της τάσης του αναγνωστικού κοινού. Γενικότερα, οι εκδοτικοί οίκοι δεν «επενδύουν» στην ποίηση παρά μόνο όσοι έχουν προσωπικό μεράκι και συνήθως αφορά μικρούς εκδοτικούς οίκους.

Βιβλιογραφία:

Κουτσουρέλης Κώστας (2019). Η τέχνη που αυτοκτονεί. Μικρή Άρκτος.

The Age of Discontent – Greek publishing through six years of austerity, JANUARY 12, 2016. Socrates Kabouropoulos. https://greekleftreview.wordpress.com/2016/04/21/the-age-of-discontent-greek-publishing-through-six-years-of-austerity. Τελευταία είσοδος: 01/06/20202

Οι 5+1 πληγές του βιβλίου, Αφροδίτη Τζιαντζή, Δημήτρη Τερζή . https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/58451_oi-51-pliges-toy-biblioy.Τελευταία είσοδος : 2/5/2020

Ο οξύμωρος κόσμος του βιβλίου: Λιγότεροι τίτλοι και νέοι εκδοτικοί οίκοι τον καιρό της κρίσης. https://www.alfavita.gr/koinonia/313187_o-oxymoros-kosmos-toy-biblioy-ligoteroi-titloi-kai-neoi-ekdotikoi-oikoi-ton-kairo. Τελευταία είσοδος 1/5/2020

Κρίση του βιβλίου και το εγχείρημα του fairead, Σωκράτης Καμπουρόπουλος. http://chronosmag.eu/index.php/s-ppls-s-l-g-fairead.html. Τελευταία είσοδος:6/5/2020

Έρευνα – έκπληξη: Τι και πόσο διαβάζουν οι Έλληνες – Μύθοι & αλήθειες, Λαμπρινή Κουζέλη.  https://www.tovima.gr/2019/05/06/society/ereyna-ekpliksi-ti-kai-poso-diavazoun-oi-ellines-mythoi-alitheies/. Τελευταία είσοδος: 5/5/2020

[1] Αναφέρεται στο https://greekleftreview.wordpress.com/2016/04/21/the-age-of-discontent-greek-publishing-through-six-years-of-austerity/

[2] Αναφέρεται στο http://www.chronosmag.eu/index.php/sl-s-l-e-s-x.html

[3] Αναφέρεται στο https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/58451_oi-51-pliges-toy-biblioy

[4] Αναφέρεται στο https://www.alfavita.gr/koinonia/313187_o-oxymoros-kosmos-toy-biblioy-ligoteroi-titloi-kai-neoi-ekdotikoi-oikoi-ton-kairo

[5] Αναφέρεται στο  https://www.tovima.gr/2019/05/06/society/ereyna-ekpliksi-ti-kai-poso-diavazoun-oi-ellines-mythoi-alitheies/

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.