***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

H Καμαριέρα, Nita Prose, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Η Καμαριέρα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο τον Μάιο του 2022 σε καλαίσθητη έκδοση και πολύ γρήγορα έφτασε στην 8^η χιλιάδα (Ιούνιος 2022). Αποτελεί αναμφισβήτητα ελληνική και παγκόσμια εκδοτική επιτυχία (Νο 1 μπεστ σέλερ στη λίστα των New York Times) και έχει  μεταφραστεί σε 36 γλώσσες. Για την συγγραφέα του, τη Νίτα Πρόουζ, δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα, πέρα από το ότι είναι πρωτοεμφανιζόμενη, γεγονός που κάνει την ένταξή του βιβλίου της στα παγκοσμίως ευπώλητα ακόμα πιο εντυπωσιακή. Η Πρόουζ, όμως, δεν είναι ξένη με τον κόσμο του βιβλίου. Βρίσκεται επαγγελματικά στο χώρο εδώ και χρόνια, έχοντας δουλέψει σε διάφορους εκδοτικούς οίκους, ενώ σήμερα κατέχει τη θέση της αντιπροέδρου -διευθύντριας των εκδόσεων Simon & Schuster στον Καναδά. Με άλλα λόγια πριν γράψει η ίδια, γνώριζε καλά τι σημαίνει ένα πετυχημένο εκδοτικά βιβλίο, δηλαδή το κατανοούσε καλύτερα από πολλούς συγγραφείς ως πολιτιστικό προϊόν. Μάλιστα, δεν είναι τυχαίο ότι ο Στίβεν Κινγκ εκφράστηκε με τα καλύτερα λόγια για την Καμαριέρα, βρίσκοντάς το βιβλίο ψυχαγωγικό και την ηρωίδα του αξιαγάπητη, όπως μας πληροφορεί η ίδια σε συνέντευξη που παραχώρησε στον δημοσιογράφο Γιώργο Νάστο στο «Βήμα της Κυριακής» με τίτλο «Γράφουμε προκειμένου να κατανοήσουμε τον κόσμο».

Ο Νάστος χαρακτήρισε και ορθά το βιβλίο της «feelgood ανάγνωσμα». Όντως πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που από την αρχή μέχρι το τέλος συγκινεί ιδιαίτερα τον αναγνώστη, προσφέροντάς του ένα διάλειμμα από την καθημερινότητα και τη σκοτεινιά που πλακώνει τις ψυχές όλων μας τα τελευταία χρόνια. Είναι γραμμένο με γλυκύτητα και, ενώ η πλοκή του χτίζεται γύρω από την εξιχνίαση ενός εγκλήματος, δεν υπάρχει τίποτα το ανατριχιαστικό, σκοτεινό ή απειλητικό στην αφήγηση. Αντιθέτως, ακόμα και οι αναγκαίοι «κακοί» για την εξέλιξη της ιστορίας σκιαγραφούνται αδρά από την Πρόουζ. Ενώ η ηρωίδα του βιβλίου, η Μόλι Γκρέι – καμαριέρα στο πολυτελές ξενοδοχείο Ρίτζενσι Γκραντ που θα κατηγορηθεί άδικα για το έγκλημα και μας διηγείται σε πρώτο πρόσωπο της ιστορία της – περιστοιχίζουν μια σειρά πρόσωπα που θα λειτουργήσουν ως «φύλακες άγγελοί» της. Με την  βοήθειά τους η Μόλι θα κατορθώσει να βγει αλώβητη από την δύσκολη θέση, όπου βρέθηκε γιατί κάποιοι παρεξηγούσαν την «ιδιόρρυθμη» συμπεριφορά της, ενώ κάποιοι άλλοι, εκμεταλλευόμενοι την κοινωνική της «αφέλεια», την μετέτρεψαν εν αγνοία της σε υποχείριό τους και όργανο των παράνομων πράξεών τους. Γιατί η Μόλι είναι «διαφορετική» και η κοινωνία συχνά συντρίβει άκαρδα κάθε «διαφορετικό» άνθρωπο. Παρά το γεγονός ότι, όπως σοφά της έλεγε η γιαγιά της όσο ζούσε και την προστάτευε από την κακία των άλλων, «όλοι είμαστε ίδιοι με διαφορετικό τρόπο».   

Γιατί, αν και δεν αναφέρεται πουθενά στο βιβλίο, η Μόλι δεν είναι ένα άτομο απλά ιδιόρρυθμο, παθιασμένο με την καθαριότητα και την τάξη. Αλλά, όπως θα καταλάβει ο υποψιασμένος αναγνώστης  από τις πρώτες του γραμμές του, είναι μια εικοσιτετράχρονη κοπέλα με σύνδρομο Asperger. Ή, όπως ορθότερα ορίζεται σήμερα, ένα άτομο στο φάσμα του αυτισμού υψηλής λειτουργικότητας. Με ιδιαίτερα υψηλό δείκτη νοημοσύνης είναι αλήθεια και τρομακτική ενσυναίσθηση. Όπως θα αποδειχθεί προς το τέλος του βιβλίου, όταν η Πρόουζ ανατρέπει με μεγάλη μαεστρία όλα όσα έχουμε πιστέψει κι εμείς ως αναγνώστες πως συνέβησαν τη μέρα του φόνου, αποκαλύπτοντάς μας ταυτόχρονα μια «άλλη» διάσταση της ηρωίδας της. Ένα άτομο με εξαιρετικά αίσθηση δικαιοσύνης και ευαισθησία. Πολύ μεγαλύτερη απ’ αυτή που υποτίθεται ότι διαθέτει η αστυνομικός Στάρκ, που όμηρος προκαταλήψεων και στερεοτύπων θα την σύρει στη φυλακή και τα δικαστήρια. Αν και ήταν ηλίου φαεινότερο, ότι η Μόλι δεν είχε διαπράξει το έγκλημα. Απλά έτυχε λόγω επαγγέλματος να βρει τον βαθύπλουτό, πλην όμως κακοποιητή, κ. Μπλακ δολοφονημένο στην σουίτα του. Τη σουίτα που η «ιδιόρρυθμή» Μόλι καθάριζε  καθημερινά, έχοντας αποκτήσει μια ιδιαίτερη σχέση φιλίας και αλληλοκατανόησης με την Τζιτζέλ, δεύτερη σύζυγο του κ. Μπλακ, πολύ νεότερη απ’ αυτόν και θύμα της βίαιας συμπεριφορά του.

Το γεγονός ότι πουθενά στο βιβλίο δεν γίνεται λόγος περί αυτισμού, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο τόσο της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, όσο και στοιχείο της οπτικής, της τεχνικής και των ιδεολογικών προθέσεων της συγγραφέως. Ομοίως, από το μυθιστόρημα που κρατά μέχρι τέλους αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη κάνοντας τη Μόλι ιδιαίτερα συμπαθή από τις πρώτες του γραμμές του, απουσιάζουν αναφορές στο χρόνο και τον τόπο που εξελίσσεται. Το μόνο στοιχείο που μας βοηθά να το τοποθετήσουμε χρονικά είναι η κατοχή και χρήση κινητών τηλεφώνων και η ευκολία πραγματοποίησης αεροπορικών ταξιδιών σε εξωτικούς προορισμούς. Επίσης, από το κείμενο απουσιάζει και οποιαδήποτε εξωτερική περιγραφή των πρωταγωνιστών του, γεγονός που επιτρέπει στον αναγνώστη να φανταστεί ελεύθερα τόσο τη μορφή τους όσο και τα φυλετικά τους χαρακτηριστικά.

Από τον κανόνα αυτόν εξαιρείται ένα άλλο θύμα της ανθρώπινης κακότητας, ο παράνομος, μεξικανός μετανάστης Χουάν Μανουέλ, που εργάζεται στην κουζίνα του ξενοδοχείου και με τη σειρά του θα αναδειχθεί σε κάτι παραπάνω από ένας ακόμα φύλακας άγγελος της Μόλι. Ενδεχομένως και ο δολοφονημένος κ. Μπλακ. Προσωπικά, είχα την αίσθηση ότι η συγγραφέας χωρίς να δίνει ιδιαίτερες πληροφορίες για το πρόσωπο αυτό, έστηνε με τέτοιο τρόπο την αφήγησή μας ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι είναι ένας λευκός, φαλλοκράτης στην αρχή της τρίτης ηλικίας. Δηλαδή, ένα πρόσωπο που εύκολα «εικονοποιεί» τον «κακό πλούσιου» στις μέρες μας, ενώ το επίθετό του «Μπλάκ» αποτελεί προφανή επιλογή της συγγραφέως, που αναφέρεται στον ψυχισμό του κι όχι στο χρώμα του δέρματός του.

Είναι αλήθεια ότι όσο προχωρά η διήγηση, ο λόγος και η σκέψη της Μόλι – Πρόουζ γίνεται όλο και πιο σύνθετος, ενίοτε και φιλοσοφικός ή ορθότερα θυμοσοφικός . Σε κάποια σημεία, μάλιστα, η Πρόουζ κλείνει ανοιχτά το μάτι στον αναγνώστη, απευθυνόμενη στον αυτοπροσδιορισμό του ως «ευαίσθητος άνθρωπος» που κατανοεί τον πόνο του άλλου και συντάσσεται με το Καλό. Κάποιες φορές το κείμενο αγγίζει και τα όρια της λογοτεχνίας για εφήβους (π.χ. «Ξέρω ότι ο Χουάν θα περιμένει εναγωνίως νέα, κανονικά νέα, όχι μόνο εμότζι με ανασηκωμένους αντίχειρες» σελ. 381), ενδεχομένως στην προσπάθεια της συγγραφέως να δείξει τον αθώο ψυχισμό της ηρωίδας. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι πολιτικά ορθές επιλογές της δεν μειώνουν το αίσθημα ευχαρίστησης που προσφέρει η ανάγνωση του βιβλίου της. Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί ως αυτό που πραγματικά είναι και χτίστηκε να είναι: ένα feelgood μυθιστόρημα που εξ αρχής προορίζεται να κρατήσει συντροφιά σε εκατομμύρια αναγνώστες σ’ όλο τον κόσμο. Βοηθώντας τους ταυτόχρονα να κατανοήσουν πώς είναι, ορθότερα πώς θα έπρεπε να είναι η ζωή ενός αυτιστικού ανθρώπου. Αν, βέβαια, όλοι μας απελευθερωνόμαστε από στερεότυπα και προκαταλήψεις για τον «διαφορετικό άλλον». Που, όπως και η Μόλι, απεχθάνεται να ‘ναι ένα πρόσωπο «αόρατο σε κοινή θέα», αλλά ένας απλός άνθρωπος, που θα περιστοιχίζεται από πρόσωπα που τον αγαπούν και νοιάζονται. Όπως τελικά επιτυγχάνει να είναι η Μόλι στο τέλος του βιβλίου. Εξάλλου, ποιος από μας δεν θέλει κάτι παρόμοιο, αφού όπως της επαναλάμβανε συχνά η σοφή γιαγιά της «όλοι είμαστε ίδιοι με διαφορετικό τρόπο»;

Υ.Γ. Κλείνοντας το βιβλίο ήρθε στο νου μου «Ο Λούσιας» του Νίκου Χουλιάρα. Ένα άλλο βιβλίο όπου μιλά επίσης σε πρώτο πρόσωπο ένα άτομο με ειδικές ανάγκες. Ένα διαμάντι της ελληνικής λογοτεχνίας που εκδόθηκε από τον Κέδρο το 1979 και λίγα χρόνια αργότερα από τη Νεφέλη (1987). Θα ιδιαίτερα ενδιαφέρον, όσοι το έχουν στη βιβλιοθήκη τους να το ανασύρουν και να το διαβάσουν μετά την Καμαριέρα της Πρόουζ. Ή όσοι ενδιαφέρονται να το αναζητήσουν. Κυκλοφορεί ακόμα.   

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.