***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ποίηση 1453

Κανένας βασιλιάς του Βυζαντίου δεν έγραψε ποτέ ποιήματα, ενώ οι σουλτάνοι ήταν όλοι ποιητές, διατείνεται ο Τουργκούντ Οζάλ.

Πόσο ποιητές μπορεί να ήταν οι σουλτάνοι, που η χατζάρα τους κολύμπαγε στο αίμα των θυμάτων τους;

Ενώ ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το ένα και μοναδικό του ποίημα, το ‘γραψε με το ίδιο του το αίμα.

Ντ. Χριστιανόπουλος  

Εισαγωγή

Μπορεί ο Ντίνος Χριστιανόπουλος να στέκεται επικριτικά απέναντι στους Τούρκους Σουλτάνους, που κάποτε, γράψαν κι από κάποιο ποίημα, αλλά αυτό θα πρέπει να το εντάξουμε στη γενικότερη του στάση απέναντι τους, βεβαρημένη από την πρόσφυγα μητέρα του. Είναι αλήθεια, πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει να επιδείξει μια τετραίωνη λυρική ποιητική παραγωγή, αρκετά αξιόλογη, πριν φτάσει η σύγχρονη πλέον Τουρκία στο Ναζίμ Χικμέτ.

Στο παρόν άρθρο, συγκεντρώθηκαν αντιπροσωπευτικά ποιήματα από κάθε αιώνα και μάλιστα δόθηκε προτεραιότητα σε γυναίκες ποιήτριες, κάτι, που ίσως εν πρώτοις να ξενίζει, αφού η δυτική Ευρώπη, δεν προτάσσει παρά ελάχιστες την ίδια περίοδο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κρυσταλλώθηκε στη μελέτη ως η πολεμική μηχανή του Ισλάμ, των κατακτήσεων και των μαχών και εν μέρει παραγνωρίστηκε η πολιτιστική της παράδοση.

Για τους περισσότερους μορφωμένους Οθωμανούς η ενασχόληση με τη λογοτεχνία αποτελούσε σημαντικό κεφάλαιο της ζωής τους. Οι ποιητές μάλιστα, απολάμβανα εξαιρετικής εκτίμησης από την οθωμανική κοινωνία και ιδιαίτερα οι λυρικοί. Διαβάζοντας κανείς τις μεταφράσεις που παρατίθενται θα παρατηρήσει διαρκή επαναλαμβανόμενα μοτίβα (φεγγαροπρόσωπος κ.ά.), που αποδεικνύει το λυρικό διακείμενο· οι ποιητές γνώριζαν την παλιότερη παραγωγή και κινούνταν με βάση αυτή για να δημιουργήσουν ό,τι νέο.

Για μια αρκετά καλή αξιολόγηση της λυρικής ποίησης των Οθωμανών, καθώς δεν είναι αυτός στόχος του παρόντος άρθρου, ενδείκνυται το βιβλίο του Alessio Bombaci, Historie de la Littérature Turque, Paris: Libraire C. Klincksieck, 1968, στο εν λόγω κεφάλαιο.

1. Ahmed Pasha (+1497)

Sorasin¹

Ρώτησε, για το θρήνο μου, όταν, χαράματα, προσεύχεται τ’ αηδόνι,

      πόσο η πληγωμένη μου καρδιά με κάνει να υποφέρω.

Το υγρό το γράμμα από τα δάκρια, ρώτησε, για των ματιών μου τη φωτιά.

Ρώτα την πένα τη φλεγόμενη, όσο του πένθους μου τις ιστορίες γράφει

-τα λαμπερά, ποθώ, τα μάγουλά σου στης σελήνης, τ’ ουράνιου φαναριού το φως.

Ρώτησε, των χειλιών την ευχαρίστηση, όταν το μέλι γεύονται και ζάχαρη,

το πώς αδειάζει, για χατίρι δικό σου, της ζωής το πουγκί.

Σαν στάχτη θα γενεί το σώμα, το καύκαλό μου, ρώτησε,

-κι αν σκόνη πως θα ‘χω γίνει δεν πιστεύεις, ρώτα τον άνεμο τον ανατολικό,

που σπίτι, με άμμο στα πόδια επιστρέφει.

«Άνεμε, πού ‘ναι ο κήρυκάς μου;

Πήγαινε, ρώτα, την κλέφτρα ‘κείνη της αγάπης,

Γιατί –κλαίοντα- έστειλε, μακριά από ‘κει που τα μάτια θωρούν,

Το δούλο σου Ahmed, που στα γόνατα πεσμένος είναι.

Ρώτα, του φεγγαριού τον κύκλο,

Για τα μαρτύρια του δρόμου μου.

2. Mihrî Hatum (+1506)

Ḫâbdan açdum…  

Από τον ύπνο άνοιξα τα μάτια μου και το κεφάλι σήκωσα,

όταν, ξάφνου, τον κλέφτη της αγάπης το φεγγαροπρόσωπο είδα.

-Τ’ άστρο ανέτειλε της τύχης  μου-

 Έτσι εξυψώθηκα, όταν το Δία στον ουρανό τον απογευματινό

ν’ ανατέλλει είδα στα δώματά μου.

Φαινότανε στην όψη Μουσουλμάνος,

μ’ αλλόθρησκο πρόδιδαν τα φουστάνια του

και θείο φως από του προσώπου του την ομορφιά χυνόταν.

Άνοιξα κι έκλεισα τα μάτια· εξαφανίστηκε!

Μόνο ένα ξέρω: άγγελος θα ‘ταν ή νεράιδα.

Τώρα, η Mihrî, το νερό γνωρίζει της ζωής

κι ως και την Κρίση δε θα πεθάνει

γιατί τον ορατό Iskendar² είδε,

μες στο ατέρμονο της νύχτας σκότος.

3. Figânî (1506-1532)

Bûseñe dil ḳâni’…

Η καρδιά απ’ το φιλί σου δεν ικανοποιείται·

τρελά την ένωσή ποθεί.

-Φίλε, συγχώρα με, μα σ’ άπληστο ζούμε κόσμο-

Το σώμα σου, σαν το νεκρό στην Κρίση ορθώνεται

-του Παραδείσου μου υπόσχεση-

Αλίμονο! Θα γίνω στάχτη, πριν καν στ΄ αληθινά πεθάνω.

Με το Φεγγαροπρόσωπο ερωτεύτηκα

-το όνομά του ανάλεκτο.

Ακόμα και τα Έδινα, της ομορφιάς την πολιτεία,

ολόκληρη καλύπτει, αυτός που με τρελαίνει,

με ρούχα πένθους παραληρώντας

-αυτές οι μαύρες βλεφαρίδες των αμυγδαλωτών ματιών.

Η Figânî, αν ήθελες να ξέρεις,

αυτή η ροδόστομη,

αηδόνι που μιλά στης ομορφιάς τον κήπο το βαθύτερο είναι.

4. Fuzûlî (+1556)

Yâ Rab³

Θεέ μου, κανένα σαν εμένα μην αφήσεις

   να κλαίει, μ’ ανάκατα μαλλιά,

Θεέ μου, κανένα θύμα του έρωτα, του πόνου

   και στου χωρισμού το χτύπημα.

Πάντοτε, τ’ ανηλεή τα είδωλα με καταπίεζαν,

   τ’ αγαπημένα.

Θεέ μου, σκλάβο εκείνων των απίστων

   Μουσουλμάνο μην αφήσεις.

Τη φεγγαροπρόσωπη βλέπω, να με σκοτώσει

   με την αγάπη σκέφτεται.

Θεέ μου, άφοβος μένω, μόνο, να λιποψυχήσει

   μην την αφήσεις.

Σαν θέλουν, της κυπριδόσωμης το βέλος,

   από το σώμα μου να εξάγουν,

Θεέ μου, κάλλιο τη λαβωμένη μου καρδιά να παίρναν

   παρά το βέλος της το ίδιο.

Στη δυστυχία και τη σκληράδα μαθημένος

   -και πώς ζωή χωρίς αυτά;-

Θεέ μου, τέλος, ούτε στα βάσανα,

   ούτε στην τυραννία της μη δώσεις.

Επιλογή-Μετάφραση: Μάριος-Κυπαρίσσης Μώρος

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.