Το μέλλον του μυθιστορήματος, του Δημήτρη Στεφανάκη

Σύνταξη: Newsroom

8 November 2013

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Θα μπορούσε κανείς να ορίσει τον σύγχρονο κόσμο με τρεις μόνο λέξεις: Πετρέλαιο, Ηλεκτρισμός, Μυθιστόρημα.

Η αστικοποίηση και η βιομηχανοποίηση της ζωής, χάρις στο πετρέλαιο και στον ηλεκτρισμό, οδήγησε στην εξέλιξη της λογοτεχνίας και στην εμφάνιση του μυθιστορήματος. Η αστική μοναξιά κατέστησε πολλούς ανθρώπους συστηματικούς αναγνώστες του νέου λογοτεχνικού είδους. Το ίδιο το μυθιστόρημα επιβλήθηκε χάρις στην ικανότητά του να αφομοιώνει τη σύνολη ανθρώπινη γνώση και εμπειρία, σ’ ένα κείμενο που συχνά αποδεικνύεται προφητικό για τις εξελίξεις του μέλλοντος. Ο 19^ος αιώνας, στο δεύτερο μισό του, αποδείχθηκε χρυσή περίοδος για τις εκτεταμένες αφηγήσεις. Έργα όπως ο Πόλεμος και Ειρήνη, οι Αδελφοί Καραμάζοφ, το Μοναστήρι της Πάρμας και η Μαντάμ Μποβαρύ αναδείχτηκαν σε ευαγγέλια της εποχής. Ο εικοστός αιώνας σήμανε την ανανέωση του γαλλικού μυθιστορήματος με τον Προυστ, τον θρίαμβο του μοντερνισμού με τον Τζόυς και την Γουλφ, αλλά και την άνοδο της Γερμανικής λογοτεχνίας με συγγραφείς όπως ο Κάφκα, ο Μπροχ, ο Ροτ και ο Μούζιλ. Την ίδια στιγμή η αμερικανική λογοτεχνία με τον Φώκνερ, τον Φιτζέραλντ και τον Χεμινγουέι έγραφε τη δική της ιστορία. Ο μεσοπόλεμος δεν ήταν μόνο σημείο επανεκκίνησης του μυθιστορήματος αλλά και μια αφετηρία έντονης αμφισβήτησης και αποδόμησής του. Το λόμπι της διανόησης αντιμετώπιζε με δυσπιστία τον ηγεμόνα της λογοτεχνίας. Ο Σαρτρ και η παρέα του πίεζαν ώστε η λογοτεχνία να προσεταιριστεί το πνεύμα της δημοσιογραφίας. Ο Σελίν καταργούσε το πρωτόκολλο του γραπτού λόγου κι οι μοντερνιστές τραβούσαν στα άκρα τη διαμάχη τους με το κλασικό.

Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος βάθυνε ακόμα περισσότερο το χάσμα με τον παλιό κόσμο. Λογοτεχνικά κινήματα όπως το αντι-μυθιστόρημα επιβεβαιώνουν τη γενικότερη ανάγκη για πειραματισμούς και καινοτομίες. Το μανιφέστο της νεωτερικότητας καταγγέλλει την τυραννία της αφήγησης και προτείνει νέους τρόπους γραφής προκειμένου να ερμηνευτεί ο παράλογος κόσμος. Συγγραφείς όπως ο Μπέλοου, ο Ναμπόκοφ και ο Πύνσον δίνουν τις νέες συντεταγμένες. Παρότι οι μεγάλες αφηγήσεις συνεχίζονται με τον ίδιο ρυθμό, στο τέλος του εικοστού αιώνα υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι η λογοτεχνία βρίσκεται σε κίνδυνο. Θεωρητικοί και στοχαστές όπως ο Μπλουμ μιλούν πλέον καθαρά για το τέλος του μυθιστορήματος. Το διαδίκτυο και η μάστιγα της ενημέρωσης προβάλλουν ως θανάσιμοι εχθροί του. Συγγραφείς και αναγνώστες αποδεικνύονται εξαιρετικά οκνηροί για τη μυθιστορηματική γραφή και ανάγνωση.

Στο λυκαυγές της νέας χιλιετίας τίθεται το ερώτημα αν το μυθιστόρημα θα επιζήσει σε πείσμα της τεχνολογικής κοσμογονίας ή θα θαφτεί κάτω από τον σκουπιδότοπο της επικαιρότητας. Πώς θα είναι άραγε ένας κόσμος χωρίς μυθιστόρημα; Όσοι πάντως προαναγγέλλουν επιπόλαια τον αφανισμό του δεν έχουν ίσως αντιληφθεί ότι μαζί του θα αφανιστούν και οι ίδιοι, αφού για δύο αιώνες τώρα το μυθιστόρημα συντήρησε μια πνευματική κοινότητα με βιβλιοπωλεία, εκδοτικούς οίκους, βιβλιοθήκες, συγγραφείς και αναγνωστικό κοινό.