Συνομιλία του ποιητή με το είδωλό του

15 November 2021

Αμνός, ένα ποίημα στον καθρέφτη, Κώστας Καναβούρης, Εκδόσεις Πόλις

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Αμνός, ένα ποίημα στον καθρέφτη, Κώστας Καναβούρης, Εκδόσεις Πόλις

Ο Αμνός, ένα ποίημα στον καθρέφτη του Κώστα Π. Καναβούρη (εκδ. Πόλις, 2021), είναι ένα ενιαίο ποίημα χωρισμένο σε 24 μέρη μαζί με τον πρόλογο και τον επίλογο, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Ο συμβολικός τίτλος παραπέμπει στο αίμα του αμνού που θυσιάζεται, ενώ η αναφορά του καθρέφτη στον τίτλο υποδηλώνει τη συνομιλία του ποιητή με το είδωλό του.

Στον πρόλογο ο Κώστας Π. Καναβούρης παραθέτει μια σειρά στοχασμών σε σχέση με την ποίηση, εισάγοντας τον αναγνώστη στον ποιητικό του κόσμο, ορίζοντας σημεία συνάντησης. Κι όσο προχωράμε στην ανάγνωση, επιστρέφουμε σ’ αυτές τις αρχικές σκέψεις για να εμβαθύνουμε, να υπογραμμίσουμε, να αποκρυπτογραφήσουμε. Ενδεικτικά, ο στοχασμός: «Το ποίημα είναι μια μοτοσικλέτα/που έρχεται διαρκώς από τον Πύργο» (σελ. 11) επανέρχεται στο μυαλό μας σε πολλά σημεία του ποιήματος, παραπέμποντας στο έργο του Κάφκα και στην τρομακτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί, με τον Πύργο να δεσπόζει ως σύμβολο εξουσίας, αποξένωσης, άγχους και κατάρρευσης.

Το ποίημα είναι μια συνομιλία του λευκού χαρτιού με τον εαυτό του. Το χαρτί στο οποίο ο ποιητής καταγράφει τις σκέψεις του, λειτουργεί σαν καθρέφτης, όπου ο δημιουργός βλέπει το αληθινό του πρόσωπο, ενώ ολόκληρος ο κόσμος του εμφανίζεται απέναντί του χωρίς ωραιοποίηση. Στο είδωλο φαίνεται η παραμικρή λεπτομέρεια. Ο καθρέφτης δεν ξεγελιέται, μπορεί να σπάσει, μπορεί να γίνει φονικό εργαλείο, μπορεί και να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή.

Κάθε συνομιλία αρχίζει με τη φράση «Είσαι ικρίωμα», παραπέμποντας στον αρχικό στοχασμό: «Το ποίημα είναι ικρίωμα./Ο δήμιος περιμένει τον ποιητή./Ο ποιητής περιμένει τον δήμιο» (σελ. 11) . Και η αμφισημία της λέξης «ικρίωμα» που δηλώνει και τη λαιμητόμο και τη σκαλωσιά, λειτουργεί σαν μοτίβο σε ολόκληρο το έργο, υπογραμμίζοντας τον παραλογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, όπου η ζωή και η δημιουργία συνυπάρχουν με την καταστροφή και τον θάνατο.

Ο τραγικός άνθρωπος περιδιαβαίνει το ονειρικό τοπίο της ζωής του σε αυτόν τον πλανήτη. Λέξεις με διττή σημασία εκφέρονται άλλοτε δυναμικά, άλλοτε σαν ψίθυροι και άλλοτε σαν θρήνοι, δημιουργώντας έντονες εικόνες θανάτου, εγκατάλειψης, καταστροφής. Και ανάμεσα στις εικόνες, όταν ο λυγμός είναι αβάσταχτος, υψώνονται ερωτήματα αναπάντητα: «Ποτέ σου δεν μας έμαθες/ότι από νίκη σε νίκη/φτάνει κανείς στην ήττα του» (σελ. 19).

Το ποιητικό τοπίο παρουσιάζεται σαν ωκεανός, σαν ένα απέραντο ενυδρείο: «Παντού λέξεις που επιπλέουν και λέξεις που βυθίζονται και λέξεις ναυαγισμένες ήδη, λέξεις που καταπίνουνε μεμιάς πείνα και πείνα» (σελ. 20). Εκεί, ο ίδιος ο ποιητής επιλέγει να είναι βυθισμένος μέσα στις θάλασσες, μέσα στις εκατόμβες των ωκεανών, στην πραγματικότητα, όποια κι αν είναι αυτή, χωρίς να εθελοτυφλεί. «Μη φύγεις,/εδώ το αίμα σου να τρέξει» (σελ. 45) προτρέπει το λευκό χαρτί. Να τρέξει μαζί με το αίμα των θυσιασμένων αυτού του κόσμου.

Μέσα από το λευκό χαρτί αναβιώνουμε στιγμιότυπα της ιστορίας μας, «μιας Ιστορίας αναντίρρητης» (σελ. 33) με τα παιχνίδια εξουσίας, με ανόδους και πτώσεις: «Ταπείνωση./Έπαρση./Τιμωρία./Έγκλημα». Δεσπόζουσα θέση κατέχει η ουτοπία και η απομυθοποίηση πεποιθήσεων που εκφράζεται με πικρία: «Ο Λένιν ο πρώτος μετά θάνατον νεκρός» (σελ. 36). Και ο φόβος στο προσκήνιο, να καθοδηγεί τις μάζες ανά τους αιώνες: «Καθώς έρχεται το κάρο με τους βασιλιάδες/κι ο δρόμος είναι στρωμένος/με χρυσά τραπουλόχαρτα/και το παιδί είναι δασκαλεμένο να φωνάξει/πως ο βασιλιάς είναι γυμνός/όμως φοβάται τόσο πολύ./Περνάνε χρόνια μέσα στον φόβο./Το παιδί δεν μιλάει./Το παιδί γερνάει./Το παιδί πεθαίνει./Και η ιστορία συνεχίζεται» (σελ. 37).

Το χαρτί μεταμορφώνεται και αλλάζει χρώματα. Είναι σαν κρύο μάρμαρο, δεμένο με τον θάνατο, ή μοιάζει με «Γράμμα λευκό του μελλοθανάτου» (σελ. 24). Μυρίζει έρωτα, αίμα, ιδρώτα. Πάλλεται, αναπνέει, παίρνει ανθρώπινα χαρακτηριστικά, γίνεται μοίρα, ποίηση, παίρνει τη μορφή τέρατος, ή θηράματος: «Γιατί παράλογο είναι το θήραμα/ όταν το κυνηγά η σελήνη»(σελ. 25). Μαυρίζει και κοκκινίζει: «Κόκκινο της τέφρας/από Ρεμπώ κι από Βερλαίν κι από Αρχίλοχο./Κύμα, σύνθημα, βηματισμός, αποδημητικό» (σελ. 26). Ή «Τίποτα πιο κόκκινο από το λευκό» (σελ. 27).

Κάποτε ο διαβάτης-ποιητής κολλάει σε βάλτο που μυρίζει καμένο κερί, με τους νεκρούς να αναδύονται ως θύματα πολέμων, καταστροφών, κρεματορίων: «Γεμάτο σκοτωμένους είναι το τρένο σου» (σελ. 33). Και το αίμα έχει λιμνάσει, «το αίμα τρέχει και δεν πάει πουθενά» (σελ.28) με αναρίθμητες χαμένες ζωές. Και όσο ο αναγνώστης-συνδημιουργός βιώνει την αίσθηση του άδικου θανάτου, μ’ ένα τεράστιο γιατί να τον πνίγει, προσπαθεί να κατονομάσει αυτόν που δημιούργησε το κακό και τον φαντάζεται να τιμωρείται: «Να συλληφθεί και να εξοριστεί/να εξοριστεί πολύ μακριά./Πιο μακριά από το παρελθόν/να μην επιστρέψει/να μη φτάσει ξανά ως εδώ το ίδιο φονικός» (σελ. 29).

Μέσα στον ζόφο του κόσμου μας, σε ελάχιστες περιπτώσεις αναδύεται το ουράνιο τόξο δεμένο με την ιδέα της ενότητας, της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης. Φέρνει μια αμυδρή σκέψη σωτηρίας, αλλαγής-απαλλαγής από την καταστροφική φύση του ανθρώπου, συνδυασμένο με το όραμα: «Μπορείς να ενώσεις./Μπορείς να μην Είσαι» (σελ. 30). Είναι σύμβολο που «Ιριδίζει την ανυπαρξία» (σελ. 31), έχει υπόσταση, είναι αντίλαλος που μόνο οι ευαίσθητοι τον αντιλαμβάνονται υπό μία συνθήκη, τη βροχή. Με τις σταγόνες της κάθαρσης να ποτίζουν, να δροσίζουν, να φέρνουν συγκίνηση, ενότητα, σύγκλιση, έρωτα, ομορφιά. Με τη συλλογική μνήμη να καθοδηγεί και να εμπνέει: «Βράδιασε./ Μάζεψε τους νεκρούς./Ζωγράφισέ τους./Τίποτε άλλο» (σελ. 43). Και με το εγκιβωτισμένο γράμμα της μάνας από τη φυλακή πριν την εκτέλεση, που αποτελεί μια εξαιρετική σύλληψη του ποιητή για το κλείσιμο του έργου του.

Το βιβλίο Αμνός, ένα ποίημα στον καθρέφτη είναι ένα βαθύ, ώριμο έργο γραμμένο με πάθος, καυστικότητα και οξυδέρκεια που δίνει έναυσμα για στοχασμούς και ερμηνείες σε πολλαπλά επίπεδα. Ο λόγος, ειλικρινής και μεστός, καθηλώνει. Με λέξεις που άλλοτε ρέουν σαν γάργαρο νερό, άλλοτε χτυπάνε σαν σφυριά κι άλλοτε μπήγουνε μαχαίρια. Και με εικόνες τόσο ξεκάθαρες και δυνατές που τυπώνονται στη μνήμη.