***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΝΕΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΑΚΧΙΚΟΝ, ΑΘΗΝΑ 2018 

Η πρόταση το Λευτέρη Παπαλεοντίου να μιλήσω για την Ανθολογία νέων Κυπρίων ποιητών ήταν μια ευκαιρία για μένα να σταθώ πιο προσεκτικά – απ’ ότι συνήθως κάνουμε όταν τα διαβάζουμε σκόρπια σε περιοδικά –  στα ποιήματα των ανθολογούμενων ποιητών, να επικοινωνήσω, έστω και αποσπασματικά, με τον ποιητικό τους κόσμο, να προσπαθήσω να δω νοητά, τη συνέχειά τους στον χώρο της ποίησης, να καταφύγω σε εκδόσεις τους για να συμπληρώσω την εικόνα. Παράλληλα ήταν και μια πρόκληση να γυρίσω πίσω το ρολόι του δικού μου χρόνου κατά τριάντα ή σαράντα χρόνια, για να συναντήσω τους ποιητές αυτούς με τις δικές μου νεανικές ποιητικές σκέψεις, να δω με τα δικά τους μάτια τη ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο, τις υπαρξιακές αγωνίες και αναζητήσεις που περνούμε όλοι μας και που ποτέ δεν μας εγκαταλείπουν.

Και το ταξίδι αυτό, μέσα από μια μεγάλη ποικιλία προσωπικών προσεγγίσεων όλων αυτών των θεμάτων, υπήρξε πάρα πολύ ενδιαφέρον. Μου επιβεβαίωσε ότι οι πορείες των ποιητών, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικές, έχουν πολλά κοινά στοιχεία: Είναι το φως, που πέφτει αποκαλυπτικό πάνω στα πράγματα και τους δίνει μια νέα κάθε φορά διάσταση, η αναμέτρηση με τα υπαρξιακά θέματα της ζωής, του έρωτα, του θανάτου, οι καινούργιες κάθε φορά συγκινήσεις μπροστά στα ίδια πράγματα, που γεννούν αυτή την αίσθηση του ανεξάντλητου, του ατελεύτητου, του ασύλληπτου και ακατανόητου ως το τέλος. Γιατί μπορεί να αλλάζει η οπτική γωνία θέασης ορισμένων πραγμάτων, να δοκιμάζονται διαφορετικοί τρόποι έκφρασης, όμως η ουσία είναι η ίδια: η συγκίνηση μπροστά στο φαινόμενο της ζωής, η προσωπική αποκάλυψη διαφόρων πτυχών της ύπαρξης, η γέννηση του ποιητικού συναισθήματος, το πάντρεμά του με την εικόνα και τη σκέψη και, τέλος, η προσπάθεια να χυθούν όλα αυτά, τα εν πολλοίς ρευστά και απροσδιόριστα πράγματα, μέσα στις λέξεις για να πάρουν μορφή.

Οι λέξεις μπορεί να είναι η μήτρα, το πρόπλασμα, που θα δεχτεί και θα μορφοποιήσει τη σκέψη και το συναίσθημα, στην ποιητική ωστόσο διαδικασία δοκιμάζονται κι αυτές, τεντώνονται προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση, γίνονται μέρος της προσπάθειας διατύπωσης των νέων ιδεών και συγκινήσεων και της αναζήτησης της μορφής έκφρασής τους. Όλα αυτά τα συναντούμε στα έργα των νέων ποιητών. Έτσι επιβεβαιώνεται και πάλι πως η ποίηση είναι μια συνέχεια, μια σκυταλοδρομία, με τη σκυτάλη της ποίησης να περνά από τον ένα ποιητή στον άλλο, από τη μια γενιά στην άλλη. Η διεργασία αυτή παίρνει πολλές φορές τη μορφή ενός εσωτερικού διαλόγου, που κάποτε σημαίνει τη συνέχεια, κάποτε την αμφισβήτηση είτε την ανατροπή.

Ο Λευτέρης Παπαλεοντίου έχει κάνει πραγματικά μια πολύ καλή επιλογή, τόσο των ποιητών που περιλήφθηκαν στην Ανθολογία όσο και των ποιημάτων με τα οποία παρουσιάζονται. Επιλογή που μας βοηθά να σχηματίσουμε μια καλή εικόνα της δουλειάς των νέων ποιητών. Πρόκειται για μια γενιά σε εξέλιξη, για μια ποίηση υπό διαμόρφωση, όμως τα σπέρματα της μελλοντικής της πορείας είναι εδώ.

Εκτός από την επιλογή των ποιητών και την ανθολόγηση των ποιημάτων, ο Λευτέρης Παπαλεοντίου έγραψε και μια πολύ ενδιαφέρουσα Εισαγωγή, στην οποία σχολιάζει διάφορες πτυχές της ποίησης αυτής, με αναφορές σε συγκεκριμένους ποιητές και σε συγκεκριμένα παραδείγματα από την Ανθολογία. Σχολιάζει τη θεματολογία, τις λογοτεχνικές επιδράσεις, τις πολιτικές αναφορές, τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται, την αντιμέτωπη των αιώνιων θεμάτων της ποίησης, όπως η ύπαρξη, ο έρωτας, η προδοσία, η φθορά, ο θάνατος, αλλά και τους εκφραστικούς τρόπους και τις διαθέσεις των ποιητών: την ειρωνεία, τη σάτιρα, τον σαρκασμό, καθώς και ζητήματα ποιητικής που τους απασχολούν. Γράφοντας για τα θέματα αυτά ομαδοποιεί με διάφορους τρόπους και σε διάφορους συνδυασμούς τους ποιητές της Ανθολογίας έτσι που να δίνεται μια ευρεία εικόνα των διαφόρων πτυχών της δουλειάς των νέων ποιητών.

Στην Ανθολογία περιλαμβάνονται, και συνυπάρχουν οργανικά, δεκαεφτά Ελληνοκύπριοι και τέσσερις Τουρκοκύπριοι ποιητές. Έτσι, η Ανθολογία αυτή είναι μια από τις ελάχιστες που αντιμετωπίζει την κυπριακή λογοτεχνία ως ενιαία διεργασία, ανεξάρτητα από τη γλώσσα στην οποία γράφεται.

Από τους τέσσερις Τουρκοκύπριους οι δύο έχουν βραβευτεί σε δικοινοτικούς διαγωνισμούς της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου και της Ένωσης Καλλιτεχνών και Λογοτεχνών των Τουρκοκυπρίων και τα βραβευμένα έργα παρουσιάστηκαν σε κοινές εκδόσεις.

Σ’ ένα τέτοιο διαγωνισμό βραβεύτηκαν η Μαρία Σιακαλλή και η Σενέμ Γκιοκέλ. Ποιήματα από τις βραβευμένες συλλογές τους παρουσιάζονται στην Ανθολογία. Μια υπαρξιακή ευαισθησία κι ένα λεπτό ερωτικό συναίσθημα διατρέχει την ποίηση της Μαρίας Σιακαλλή: 

Το μόνο που ξέρω από θάλασσα

είναι πως σε κάθε άγγιγμά της εξατμίζομαι.

Εσύ από την άλλη της έχεις δώσει απλόχερα

τους έρωτές σου και όλα τα όνειρά σου από παιδί.

Αν γινόμουν αλμυρό νερό ή κύμα που σπάει στο καράβι,

θα μ’ έβαζες άραγε κι εμένα σε μια ιστορία θαλασσινή;

Η Σενέμ Γκιοκέλ αναφέρεται και στις πληγές του πολέμου που μοίρασε το νησί μας. Συνομιλώντας με τον Χρίστο Χατζήπαπα, γράφει για τα πηγάδια του νησιού που μετατράπηκαν σε τάφους κατά τη διάρκεια των δικοινοτικών συγκρούσεων, σε μια προσπάθεια να ξορκίσει τους φόβους της: 

Για ένα ποτήρι νερό να φτάνω στην κουζίνα

και να το πίνω ήρεμα γουλιά γουλιά.

Χωρίς να υποψιάζομαι πως βγήκε με κουβάδες

από κείνα τα πηγάδια.

Από πηγάδια όπου σώματα αδέσποτα υποτίθεται

πετάχτηκαν μ’ όλες τις ιστορίες τους.

Σ’ έναν άλλο δικοινοτικό διαγωνισμό βραβεύτηκαν η  Τέκχανλι και ο Αντρέας Τιμοθέου. Συμπυκνωμένη και ερωτική στην ουσία της η ποίηση της Τούγτσε Τέκχανλι, με αναφορές σε έργα του παγκόσμιου πολιτισμού. Ξεκινώντας από ένα πίνακα του Βαν Γκογκ, γράφει:

Είσαι μια νύχτα με έντεκα αστέρια

Το κυπαρίσσι… τα μαλλιά της θεάς

Στο πλάι

βυθίστηκα στη δίνη του μυαλού σου

στο στόμα σου περιπλανήθηκα

τα υπόλοιπα είναι ψευδαισθήσεις του ζωγράφου.

Πιο αναλυτικός, με προβληματισμούς πάνω στην ποιητική λειτουργία, αλλά και με πολιτικές και κοινωνικές ευαισθησίες,  ο Αντρέας Τιμοθέου γράφει για «Το κορίτσι απ’ τη Σρι Λάνκα» αλλά και για «Την άλλη πλευρά:

Υπάρχουν κι απ’ την άλλη πλευρά ποιητές.

Υπάρχουν κι απ’ την άλλη πλευρά

άνθρωποι που έζησαν τον ξεσπιτωμό,

που είδαν να μεγαλώνει τ’ άδικο

μες στους κροτάφους τους,

που γέρασαν μέσα σε σπίτια ξένα

με μνήμες μιας άλλης γης.

Υπάρχουμε κι εμείς γι’ αυτούς,

η άλλη πλευρά.

Να σημειώσω εδώ πως δεν είναι τόσο συχνή στην ποίηση των νέων η ενασχόληση με το θέμα της κυπριακής τραγωδίας του 1974. Και όταν το κάνουν, το κάνουν μ’ ένα διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι οι ποιητές που έζησαν τα γεγονότα. Και αυτό είναι φυσικό. Δεν έζησαν τον πόλεμο, ζουν τις συνέπειές του.

Κάποιες πολιτικές νύξεις σε στίχους, που σάμπως να συνομιλούν με το γνωστό ποίημα του Ζιενάν Σελτσιούκ «Η φοινικιά», συναντούμε στην ποίηση του Χαλίλ Καραπασάογλου:

Σε αυτό το νησί κολλάει στη γλώσσα μας η μεγαλύτερη προδοσία

η κάθε εισβολή μετατρέπεται σε τιμή

στα γραπτά που δημιουργούμε μετά από χρόνια 

Ο φιλοσοφικός στοχασμός και οι υπαρξιακές αναζητήσεις χαρακτηρίζουν πολλά από τα ποιήματα που δημοσιεύονται στο βιβλίο. Για τον άνθρωπο απέναντι στον χρόνο, μπροστά στο καλό και το κακό, μιλά η Μαρία Θωμά:

Ο χρόνος είναι το πιο εύθραυστο κλαδί

μαδάει φυλλοροεί και σπάει

με την απόγεια αύρα

………………………….

Φλυαρεί και τρωγοπίνει

ξοδεύει και ξοδεύεται

το προστυχότερο παιδί

ο χρόνος της ζωής μου.

Ερωτήματα για τον εαυτό και για το πού πάει, θέτει μέσα από την επιγραμματική ποίησή του ο Εμρέ Ιλερί:

Ο ήλιος φιλά το πρωινό στο μέτωπο

και κάθομαι εδώ σαν μοναχός του Ζεν

Είμαι ο αφρός της θάλασσας

Τώρα υπάρχω

τώρα όχι

Το θέμα του θανάτου και της ματαίωσης, παράλληλα με την τραγικότητα της ζωής, απασχολεί την Αυγή Λίλλη:

Τον θάνατο τον

φέρνουμε μέσα μας την ώρα

που γεννιόμαστε.

Εκκρίνεται από το σμήγμα του δέρματός μας,

φωλιάζει κάτω από τα νύχια μας

και όταν ξύνουμε τις φτέρνες

μας πατάει εκεί που πονάμε.

Ένας υποβόσκων ερωτισμός, μαζί με ένα αίσθημα ματαίωσης, δοσμένα μέσα από μια αφαιρετική ποίηση με υπερρεαλίζουσες εικόνες και σύμβολα, διατρέχει την ποίηση της Ευτυχίας Παναγιώτου:

αναζητώ ένα χέρι, να γεμίσω το γάντι μου.

θα μπορούσα να φωνάξω

«άνθρωπος στον ήλιο, άνθρωπος στον ήλιο!»

για το θαύμα μπορούμε να γράφουμε

μα ο κύριος ελέφαντας έρχεται,

μου ποδοπατάει το σπίτι.

«να τον διαγράψεις», διέταξες κάποτε, herr εραστή.

θα μπορούσα

αν η γλώσσα δεν ήταν το διάστιχο

κοίτα,

όλα στον αέρα –  λάμπουν. 

Μια προσπάθεια τοποθέτησης του εαυτού στον κόσμο, μαζί με ένα αίσθημα ματαίωσης, βλέπουμε στην ποίηση της Μαρίας Παπαστεφάνου.

Σήμερα γίνομαι κοινωνός

Της μεγάλης προδοσίας

Κι οι ψυχές

Σηκώνουν τα ποτήρια

Για να κάνουν πρόποση

Στα κτερίσματα

Που κράτησαν οι ζωντανοί

Στα μεγάλα λόγια.

Ο εκτεθειμένος στον θάνατο, ανυπεράσπιστος άνθρωπος, ο οποίος βιώνει το αίσθημα της ματαίωσης, είναι το θέμα των ποιημάτων του Λάμπρου Πολυβίου:

μπροστά στον θάνατο και στη ζωή

έχουμε ένα προσωπείο κοινό:

αυτό του ανυπεράσπιστου.

Πιο αναλυτικός στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του ο Αντρέας Πολυκάρπου, μιλά με αναφορές σε αρχαιοελληνικά και ομηρικά σύμβολα για τον άνθρωπο μέσα στο σύμπαν, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με τη φθορά και τον θάνατο,  ενώ το ποίημα «Η πτώση της δημοκρατίας», με καβαφικούς απόηχους, έχει ένα καθαρό πολιτικό νόημα:

Τα μαντεία διά νόμου σώπασαν.

Οι χρησμοί της Πυθίας σίγησαν.

Προσφυγέψαν οι θεοί

τους νόμους μας σαν είδαν.

Ο Αριοβαρζάνης, ο τελευταίος του γένους βασιλιάς,

παρέδωσε τα σκήπτρα του.

Εν μια νυκτί, η λεχώνα της δημοκρατίας

σε τυραννία μετετράπη.

Η ζωή ως ένα αδιέξοδο, μια μάταιη επανάληψη πραγμάτων, μια πορεία προς τη φθορά, διατρέχει τα επιγραμματικά ποιήματα της Αντωνίνης Σμυρίλλη:

Όταν γράφω

Νιώθω

Σαν ξεχαρβάλωτη πολυθρόνα

Που αντιστέκεται να μπαλωθεί

Γιατί λατρεύει τη φθορά.

Το θέμα του θανάτου και της μετά απ’ αυτόν κατάστασης, με αναφορές άμεσες είτε έμμεσες  στον έλληνα φιλόσοφο Δημήτρη Λιαντίνη και στον δικό του κατ’ επιλογή θάνατο, απασχολεί τον Άγγελο Σοφοκλέους:

Ραντεβού με τον Χάρο λέω να κλείσω

σ’ απόμερο καρτέρι

όταν η ώρα έρθει.

Μαζί του να με πάρει

ψυχή τε και σώματι

……………………….

Θα χαθώ, άλλωστε,

δεν θα πεθάνω κιόλας.

Σ’ ένα διάλογο με ποιητές που ανανέωσαν την ποιητική γραφή, τον Ρεμπώ, τον Μποντλέρ, αλλά και με Έλληνες ποιητές, αγγίζοντας ταυτόχρονα και θέματα ποιητικής, προχωρεί ο Ιάσωνας Σταυράκης: 

Το ξωκλήσι του ποιητή

είναι κτισμένο

στον γκρεμό

της γλώσσας…

Με ποίηση ανοιχτή στους ορίζοντες του κόσμου, βαθιά φιλοσοφική, με αναζητήσεις στον χώρο της ποιητικής και με κοινωνικές ευαισθησίες εκφράζεται ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου:

Οι μετανάστες μαζεύονται

τ’ απογεύματα

στο γήπεδο απέναντι

και παίζουν σαν μικρά παιδιά.

………………………….

Δεν ξεχωρίζω το καθεστώς παραμονής τους.

Οικονομικοί, παράνομοι ή αιτούντες άσυλο;

Το μόνο σίγουρο είναι πως το παιχνίδι τους

σηματοδοτεί τον ερχομό της Άνοιξης.                                   

Ο Γιώργος Ονησιφόρου εκφράζεται τόσο στον παραδοσιακό όσο και στον ελεύθερο στίχο, δίνοντας ποιήματα φιλοσοφικού στοχασμού, με αναφορές σε αρχαία σύμβολα και με διακειμενικές νύξεις: 

Τραγούδα στη σελήνη ποιητή

Στα πόδια σου ακούμπησε τη τσακισμένη λύρα

Ο τράγος σου δείχνει τον δρόμο

βήμα βήμα τον βουνίσιο χορό

τον τραχύ κατήφορο

με τ’ άλλα αγριοκάτσικα

κάτω στης Θεάς τον κόλπο

Στον έμμετρο και ομοιοκατάληκτο στίχο, τον οποίο χειρίζεται με πολλή επάρκεια, με αναφορές σε βιβλικά και παραδοσιακά ποιητικά σύμβολα, μέσα από τα οποία εκφράζει δοκιμαζόμενα στο σύγχρονο κόσμο ερωτικά συναισθήματα, γράφει ο Ανδρέας Αντωνίου:

Μισή καρδιά στα χέρια σου, μισή καρδιά κι εγώ

Με μάτια κοιταζόμαστε υγρά, βουβά, θλιμμένα

Και κάτι νύχτες σαν αυτήν μονάχος νοσταλγώ

Όλες εκείνες τι φορές που δεν γίναμε ένα.

Σε παραδοσιακή τεχνοτροπία, με καλοδουλεμένους έμμετρους και ομοιοκατάληκτους στίχους, εκφράζεται και ο Χρίστος Γενακρίτης, δίνοντας ποίηση με υπαρξιακές ανησυχίες, λυρισμό και ευαισθησία:

απόψε πάλι δεν κοιμάμαι

το σώμα μου, η φυλακή μου,

ποτέ ελεύθερος δεν θα ’μαι

όσο το κουβαλώ μαζί μου

Σ’ ένα εντελώς σύγχρονο τοπίο, υφολογικά και θεματικά, κινείται η γεμάτη σαρκασμό και ειρωνεία, ανατρεπτική και αιρετική ποίηση του Πάνου Γιαννακού:

Οι εκκλησίες στις κεντρικές λεωφόρους

υψώνονται μπροστά μας σαν παλάτια.

Περιουσίες χιλιάδες

προστατεύουν την πίστη με καράτια.

Πού θενά ’ρθει ο Χριστός να ξαποστάσει

στη Δευτέρα Παρουσία

αν δεν έχουμε γι’ αυτόν περιουσία;

Αφηγηματική, με καβαφικούς και σεφερικούς απόηχους, με ιστορικά και μυθολογικά σύμβολα που της προσδίδουν χρονική προοπτική και ιστορικότητα, με εικόνες καθημερινών πραγμάτων αλλά και με μια έκσταση απέναντι στη ζωή, η ποίηση της Μυρτώς Παπαχριστοφόρου:

Τι άθλια η τύχη σου Άδραστε

να μπερδευτούν τα δυο γοργά άλογα

πάνω στης μυρικιάς τους κλώνους να σπάσει το κλαδί

στο χώμα να βρεθεί η άμαξα στο χώμα το λουρί

κι εσύ, ένας βασιλιάς απότομα στη σκόνη βουτηγμένος

φορτωμένος λάσπη, μπρούμυτα, ξαπλωμένος φαρδύς πλατύς

Θα μείνω όμως στις σύντομες αυτές αναφορές, αφού ο χρόνος δεν μας επιτρέπει να πούμε περισσότερα.

Η Ανθολογία αυτή, όπως και οι άλλες ανθολογίες νέων ποιητών από χώρες της Ευρώπης, που κυκλοφορούν στην ίδια σειρά από τις εκδόσεις Βακχικόν, αποτυπώνουν μια ενδιαφέρουσα εικόνα της ποίησης των νέων. Και σίγουρα θα αποτελέσουν στο μέλλον σημεία αναφοράς στη μελέτη του έργου των ανθολογούμενων ποιητών και των τάσεων της περιόδου.     

Καλοτάξιδη, λοιπόν, η Ανθολογία. Κι εμείς θα παρακολουθούμε τη μελλοντική πορεία των ποιητών μέσα από τις καινούργιες τους εκδόσεις.

Ο Γιώργος Μολέσκης γεννήθηκε το 1946 στο χωριό Λύση της Κύπρου. Φοίτησε στο Αγγλικό Κολέγιο Λευκωσίας και στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, από το οποίο απέκτησε πτυχίο (Μ.Α.) στη ρωσική λογοτεχνία και διδακτορικό δίπλωμα (Ph.D.) στη λογοτεχνία. Εργάστηκε στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, όπου κατείχε τη θέση του Ανώτερου Μορφωτικού Λειτουργού και διετέλεσε Εκτελεστικός Σύμβουλος του Ιδρύματος Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου. Την περίοδο 2013 – 2017 διετέλεσε Πρόεδρος της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου. Έχει τιμηθεί με Κρατικό Έπαινο και Κρατικό Βραβείο Ποίησης στην Κύπρο, καθώς και με το Μετάλλιο Πούσκιν της Ένωσης Ρώσων Συγγραφέων. Είναι, επίσης, επίτιμο μέλος της Κρατικής Ακαδημίας Σλαβικού Πολιτισμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Από το 1967 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει δεκατρείς ποιητικές συλλογές, δυο συγκεντρωτικούς τόμους ποιημάτων και πέντε βιβλία με μεταφράσεις ποίησης. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα βιβλία του: Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι. Σύννεφο με παντελόνια, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, εκδόσεις Τα τραμάκια 1995, Ρώσοι ποιητές του 20ού αιώνα, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, εκδόσεις Μεσόγειος (Πανεπιστήμιο Κύπρου και Ελληνικά Γράμματα) 2004, Αναμονή βροχής, ποιήματα, εκδόσεις Μεταίχμιο 2008, Σύγχρονοι Τουρκοκύπριοι ποιητές. Απόπειρα επικοινωνίας, μετάφραση-επιμέλεια, εκδόσεις Τόπος 2010, Το ημιτελές ποίημα, εκδόσεις Μεταίχμιο 2014. Βιβλία του μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν σε ξεχωριστούς τόμους στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Σερβία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Αλβανία. Ποιήματά του μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά στη Ρωσία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Τουρκία, τη Φινλανδία, την Αρμενία, την Εσθονία και αλλού.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.