***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Βενετία: Γέφυρα Δύσης Και Ανατολής (1081-1797), William H. McNeill, Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Τη Βενετία, την άλλοτε ισχυρή θαλασσοκράτειρα, την έχουν πολλοί Έλληνες στενά συνυφασμένη στη μνήμη τους με τη φρικτή λεηλασία κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Η αλήθεια είναι, όμως, πως η Βενετία υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από αυτό, όχι μόνο για τον Ελληνισμό, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο, ακόμα και τη Ρωσία. Και αυτό ακριβώς είναι που εξετάζει η παρούσα μελέτη του ιστορικού William H. Mc Neill “Bενετία, γέφυρα Δύσης και Ανατολής 1081-1797”.
Η ιστορία της μεγάλης θαλασσοκράτειρας δίνεται σε γραμμική μορφή, παρακολουθώντας την άνοδο, την ακμή και τελικά την πτώση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αδρία. Όλα αυτά μέσα από την ψύχραιμη ματιά του Καναδοαμερικανού ιστορικού με το στεγνό επαγγελματικό ύφος, από το οποίο απουσιάζουν οι όποιες συναισθηματικές εξάρσεις και η παρατεταμένη επιμονή σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Το αποτέλεσμα είναι μία πολύ καλή πρόταση για όποιον ενδιαφέρεται να μελετήσει όχι μόνο την ιστορία της Βενετίας ως μεγάλης οικονομικής αυτοκρατορίας, αλλά και τις πολιτισμικές επιδράσεις της σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Εν ολίγοις, δηλαδή, το αντικείμενο της μελέτης του παρόντος πονήματος είναι η διάδραση μεταξύ Ανατολής και Δύσης μέσω της Βενετίας, η οποία υπήρξε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της λατινικής, της ελληνικής, της οθωμανικής και της σλαβικής κοινότητας.
Ο William H. McNeill ξεκινά απαριθμώντας τους λόγους της ανόδου των ιταλικών δημοκρατιών στον Ύστερο Μεσαίωνα. Συνδέει τη φραγκική διείσδυση στο Λεβάντε μετά το 1050 με την άνοδο της ισχύς των περίφημων σιδερόφρακτων ιπποτών του Μεσαίωνα. Αφού αναλύει, επομένως, το “ιταλικό θαύμα” επικεντρώνεται στην εξέταση της πελώριας οικονομικής αυτοκρατορίας της Βενετίας την περίοδο της μεγάλης ακμής της, δηλαδή από το 1282-1481, τότε που πολλές παραθαλάσσιες πόλεις και νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους βρίσκονταν στην κατοχή της.
Η άνοδος της ισχύς των Οθωμανών ακριβώς στα τέλη του Μεσαίωνα, κατά τον 15ο αιώνα, συμπίπτει με την σταδιακή αποδυνάμωση της εμπορικής ισχύος της Βενετικής Δημοκρατίας. Οι Οθωμανοί θα καταφέρουν, σταδιακά, μέσα από επτά βενετοτουρκικούς πολέμους, οι οποίοι θα κρατήσουν από τον 15ο μέχρι και τον 18ο αιώνα, να διώξουν τους Βενετούς από όλες σχεδόν τις κτήσεις τους στο Λεβάντε, πλην των νησιών του Ιονίου.
Τότε ακριβώς είναι, όμως, που οι πολιτισμικές επιδράσεις της Βενετίας θα αρχίσουν να μεγεθύνονται. Η επιρροή της υπήρξε ιδιαίτερα έντονη, τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όσο ιδίως σε ορισμένες κτήσεις της στο Αιγαίο, με πιο τρανό παράδειγμα την Κρήτη, όπου άνθισε ο αποκαλούμενος κρητοβενετικός πολιτισμός ως το 1669, τότε που αυτή έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Ο κρητοβενετικός πολιτισμός, όμως, φτάνει στη μέγιστη ακμή του, ακριβώς τότε που η Βενετική Αυτοκρατορία τίθεται στο περιθώριο, δηλαδή από το 1481-1669. Μετά το τέλος του Κρητικού Πολέμου το 1669 και ως την επίσημη κατάλυση της αυτοκρατορίας της από τον Μέγα Ναπολέοντα το 1797, η Βενετία θα απολέσει εντελώς την επιρροή της.
Ακόμη και τότε, όμως, στην αυγή των νεώτερων χρόνων, δεν θα πάψει να θεωρείται μία πολιτισμική μητρόπολη χωρίς μεγάλη εμπορική, μεν, δύναμη, αλλά με μεγάλα ονόματα στον χώρο του πολιτισμού, ιδίως στο θέατρο, τη μουσική και τη ζωγραφική.
Η ανάπτυξη της θεατρικής τέχνης συνδέεται με το καρναβάλι και την commedia dell’ arte, αν και το μόνο αρκετά γνωστό όνομα εδώ, κοντά σε πολλά μικρότερης εμβέλειας, είναι αυτό του Κάρολο Γκολντόνι. Στη μουσική υπήρχε μία πιο διαρκής και έντονη παρουσία τους στην πόλη, με προσωπικότητες όπως τον Αντριάν Βίλλαρτ, τους αδελφούς Γκαμπριέλι και, αργότερα, τον πασίγνωστο Αντόνιο Βιβάλντι. Τέλος, σε ό,τι αφορά τη ζωγραφική, η Ύστερη Αναγέννηση συνέδεσε τη Βενετία με ονόματα τρανών ζωγράφων, όπως του Τιτσιάνο, του Τιντορέτο, του Βερονέζε, αλλά και του Καναλέτο αργότερα. Είτε Βενετοί στην καταγωγή, επομένως, είτε βενετοτραφείς, πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες επέλεξαν τη βενετική μητρόπολη για να σταδιοδρομήσουν στο καλλιτεχνικό στερέωμα.
Ακόμη, λοιπόν και όταν η θέση της Βενετίας υποβιβάστηκε προς όφελος άλλων αυτοκρατοριών της Βόρειας Ευρώπης, όπως της Ολλανδικής και της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, η πολιτισμική επιρροή της δεν αποδυναμώθηκε ποτέ εντελώς. Το ίδιο συνέβη ακόμη και κατά τον 18ο αιώνα, όταν η γαλλική πολιτισμική επιρροή φτάνει στο απόγειό της.
Παράλληλα με τις πολιτισμικές εκφάνσεις, εξετάζονται όψεις του εμπορίου και της οικονομίας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο του τέλους του Μεσαίωνα και των πρώιμων Νεότερων Χρόνων, αλλά και πλευρές της οθωμανικής και της ρωσικής αυτοκρατορίας οι οποίες σχετίστηκαν με τη Θαλασσοκράτειρα κατά κάποιον τρόπο, αλλά και πλευρές της ζωής των Ευρωπαίων. Επίσης, οι μελέτες και οι απόψεις για διάφορους σημαντικούς σταθμούς της λατινικής, της βυζαντινής- ελληνικής, ακόμα και της ρωσικής γραμματείας, δεν απουσιάζουν από το βιβλίο.
Αν κάτι μας τραβάει, πάντως, στο εν λόγω πόνημα, είναι ακριβώς αυτή η ποικιλία και ο πλουραλισμός των θεμάτων που το διατρέχει. Ο συγγραφέας ποτέ δεν εμμένει πολύ σε ένα θέμα, έτσι ώστε να αναλωθεί σε υπερβολικές λεπτομέρειες, οι οποίες μπορεί να είναι, ενδεχομένως, κουραστικές για τον αναγνώστη. Αντιθέτως, προβαίνει σε μία απολαυστική επισκόπηση πολλών αιώνων ιστορίας, μέσα από τα “μάτια” της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αδρία, μίας μεγάλης αυτοκρατορίας, η οποία άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της μέχρι και σήμερα, άλλοτε πιο φανερά, με τα περίφημα βενετικά κάστρα σε πολλά μέρη της Ανατολικής Μεσογείου και άλλοτε λιγότερο φανερά, με πολλές υποδόριες πολιτισμικές επιδράσεις στην αλλόδοξη Οθωμανική Αυτοκρατορία ή την παγωμένη Ρωσία του Βορρά.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
