***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η BERNARDINE EVARISTO ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Συζήτηση με την Αλεξάνδρα Κ* στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Ένα σημαντικό γεγονός είχαν σημειώσει στο ημερολόγιό τους για τις 27/3/2023 οι βιβλιόφιλοι της πόλης: η Bernardine Evaristo, συγγραφέας που πρωτοέγινε γνωστή στο ευρύ κοινό για το βιβλίο της Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg) ανέβηκε στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση για να συζητήσει με τη συγγραφέα Αλεξάνδρα Κ*. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη από θαυμαστές της Evaristo – δεν είναι τυχαίο ότι τα δελτία εισόδου εξαντλήθηκαν μέσα σε λίγα λεπτά από όταν άνοιξε η προκράτηση.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η Αλεξάνδρα Κ*, με εμφανή τον ενθουσιασμό της και εξαιρετικά διαβασμένη και προετοιμασμένη για την κουβέντα, ανέβηκε πρώτη στη σκηνή για να κάνει μια σύντομη αλλά περιεκτική εισαγωγή για τη συγγραφέα. Όπως μας είπε, η Bernardine Evaristo έχει δημοσιεύσει μέχρι στιγμής δέκα βιβλία και επτά θεατρικά έργα, ενώ τα είδη με τα οποία έχει καταπιαστεί περιλαμβάνουν τη λογοτεχνία με μυθιστορήματα τα οποία η ίδια κατατάσσει στη verse fiction (λογοτεχνία με στίχο) και στη fusion fiction, το δοκίμιο, τη λογοτεχνική κριτική, την ποίηση. Η διαδρομή της Evaristo ξεκίνησε το 1982 από το θέατρο και την ποίηση –αμφότερα ακόμα αφήνουν το αποτύπωμά τους στη δουλειά της– ενώ δραστηριοποιήθηκε και ως ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των μαύρων συγγραφέων. Κέρδισε το Βραβείο Booker το 2019 για το  Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο, η πρώτη μαύρη γυναίκα που κατάφερε κάτι τέτοιο. Επιπλέον, υπηρετεί ως πρόεδρος του Royal Society of Literature, μόλις η δεύτερη γυναίκα στη 200ετή διαδρομή του θεσμού, ο οποίος θεσμός μάλιστα για πρώτη φορά έχει στα ηνία του πρόεδρο όχι λευκό και όχι απόφοιτο Οξφόρδης, Κέμπριτζ, ή Ήτον.

Στη συνέχεια, η Αλεξάνδρα Κ* υποδέχτηκε στη σκηνή τη Bernardine Evaristo. Χαμογελαστή και ευδιάθετη, δήλωσε ότι της αρέσει πολύ να είναι σε περιοδεία και να μιλάει για το έργο της. Όσο για τις πολιτικές της απόψεις, έχει άφθονες, γι’ αυτό και προτιμά να κρατάει μια ισορροπία στις εμφανίσεις της. Κάνοντας αναδρομή στις αρχές της συγγραφικής της καριέρας είπε ότι το 1982 ξεκίνησε να γράφει επαγγελματικά, όταν και εγκατέλειψε τη δραματική σχολή, ενώ το 1984 εκδόθηκε για πρώτη φορά βιβλίο της. Η μεγάλη αναγνωρισιμότητα στο διεθνές κοινό ήρθε για εκείνη το 2019, με την απόκτηση του Βραβείου Booker. Μιλώντας για τον εαυτό της ως συγγραφέα, η Evaristo εξήγησε ότι γράφει για τις ζωές των γυναικών, τις οικογένειές τους, τις δουλειές τους, για ευρύτερες θεματικές, ενώ δίνει έμφαση στους χαρακτήρες που δημιουργεί. Ωριμάζοντας νιώθει ότι γράφοντας αποτυπώνει το πώς υπάρχει μέσα στον κόσμο ενώ η σχέση της με το γράψιμο έχει γίνει βαθύτερη: η συγγραφή συνδέεται με όλη της την ύπαρξη.

Η Evaristo στη συνέχεια αναφέρθηκε στον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε ο εκδότης της, ο οίκος Penguin, αλλά και η βράβευσή της για τη δουλειά της. Το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο είναι ένα βιβλίο ριζοσπαστικό, πειραματικό, περιλαμβάνει άτομα που δεν έχουν ετεροφυλόφιλο προσανατολισμό, και όλα αυτά το κάνουν ένα βιβλίο που δεν θα επέλεγε ένας εκδότης. Παρ’ όλα αυτά, ο εκδοτικός οίκος με τον οποίον συνεργάζεται από το 2001 της προσέφερε ένα ασφαλές σπίτι, ενώ η βράβευσή της με το βραβείο Booker έκανε και άλλους ανθρώπους να θέλουν να το διαβάσουν.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ – ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ

Η Αλεξάνδρα Κ* συνέχισε τη συζήτηση εστιάζοντας στα διαφορετικά είδη με τα οποία έχει καταπιαστεί η Evaristo. Ξεκινώντας με το verse drama (θεατρικό έργο σε στίχους), η Evaristo εξήγησε ότι τα έργα της αυτά δεν είναι παραδοσιακά θεατρικά έργα αφού η ίδια ένιωθε ότι δεν ταίριαζε στο συμβατικό Βρετανικό θέατρο. Μιλώντας στη συνέχεια για την ποίηση, η συγγραφέας εξομολογήθηκε ότι η ποιητική συλλογή Island of Abraham που εξέδωσε το 1994 πλέον της φαίνεται πολύ εκ του ασφαλούς και συμβατική, μάλιστα υπήρξε περίοδος που απέφευγε να την αναφέρει και να την συμπεριλαμβάνει στην εργογραφία της. Στη συνέχεια, η συγγραφέας μίλησε για το verse novel (μυθιστόρημα σε στίχους) με τον τίτλο Lara (1997), το οποίο είναι μια μυθιστορηματική αποτύπωση της ιστορίας της οικογένειάς της. Παρότι αρχικά προσπάθησε να το γράψει σε πρόζα εντέλει κατέφυγε στην ποίηση που θεωρεί ότι έχει το πλεονέκτημα της συμπύκνωσης και της συνοπτικότητας. Εξομολογήθηκε μάλιστα ότι ο λόγος που χαρακτήρισαν με τον εκδότη της το βιβλίο αυτό “μυθιστόρημα” ήταν μόνο και μόνο για να μπει στα αντίστοιχα ράφια ώστε να φτάσει σε περισσότεροι αναγνώστες. Έπειτα, η συγγραφέας μίλησε για το The Emperor’s Babe (2001), ένα βιβλίο που μιλάει για μια μαύρη έφηβη στη Βρετανία την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το βιβλίο αυτό, επίσης verse novel (μυθιστόρημα σε στίχους), ανατρέπει τη λανθασμένη αντίληψη ότι η Βρετανία υπήρξε μονοφυλετική στον διάβα των αιώνων. Ως προς τη διαδικασία της γραφής, και αυτό το μυθιστόρημα ξεκίνησε διαφορετικά, και συγκεκριμένα ως συλλογή ποιημάτων. Όσο για το Soul Tourists (2005), η πρόθεση της συγγραφέα ήταν να γράψει ένα μυθιστόρημα με πρόζα αλλά τελικά κατέληξε να γράψει ένα μυθιστόρημα το οποίο περιλαμβάνει στίχο. Η Evaristo δήλωσε ότι αυτό που έχει διαπιστώσει είναι ότι όταν προσπαθεί να είναι συμβατική δεν τα καταφέρνει: τόσο τα έργα της όσο και η συγγραφική της διαδικασία είναι πειραματικά. Φτάνοντας στο Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο (2019), η Evaristo το χαρακτήρισε fusion novel με ποιητική ευαισθησία αλλά δεν θα το χαρακτήριζε έργο ποίησης. Τέλος, η συγγραφέας μίλησε για το Manifesto (2021), το οποίο γράφτηκε πιο συμβατικά και παραδοσιακά και συνίσταται στα απομνημονεύματά της αναφορικά με τη ζωή και τη δημιουργικότητά της. Ακόμα κι έτσι, όμως, το Manifesto δεν ακολουθεί τη φόρμα μιας αυτοβιογραφίας με χρονική σειρά: μιλά για τις καταβολές της, την οικογενειακή της ιστορία, τη δημιουργικότητά της και πώς αυτή διαμορφώθηκε από τα σπίτια στα οποία έμεινε και τις σχέσεις τις οποίες είχε. Με την ευκαιρία, η συγγραφέας σημείωσε ότι η δημιουργικότητα ενός συγγραφέα δεν επηρεάζεται μόνο από τα βιβλία που έχει διαβάσει αλλά πρόκειται για κάτι πολυδιάστατο που έχει να κάνει με την ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας αλλά και με το πώς η ζωή του συγγραφέα την καθορίζει.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Απαντώντας στην παρατήρηση της Αλεξάνδρας Κ* ότι η χρονική απόσταση ανάμεσα στα βιβλία της δείχνει ότι επιμένει πολύ για το άρτιο αποτέλεσμα, η Evaristo επιβεβαίωσε ότι γράφει και ξαναγράφει κάθε γραμμή και κάθε παράγραφο – ενδεικτικά για το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο είχε ετοιμάσει τέσσερις πρώτες γραφές μέχρι να καταλήξει στο τελικό κείμενο. Η συγγραφέας το αποδίδει αυτό στο ότι, ενώ άλλοι συγγραφείς μπορεί να εστιάζουν στην πλοκή, για εκείνη αυτό που έχει σημασία είναι η γλώσσα και αυτό είναι στο οποίο δίνει την προσοχή της, λειτουργώντας έτσι ως ποιήτρια. Θέλει κάθε πρόταση να λειτουργεί σύμφωνα με το προσωπικό της κριτήριο και γι’ αυτό και δουλεύει πάνω στα κείμενά της συνεχώς.

ΓΥΝΑΙΚΑ, ΜΑΥΡΗ, ΑΠΟ ΜΗ ΠΡΟΝΟΜΙΟΥΧΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η Αλεξάνδρα Κ* αναρωτήθηκε εάν η Evaristo, προερχόμενη η ίδια από μη προνομιούχο περιβάλλον, ένιωσε ποτέ ότι χρειαζόταν να δουλέψει πιο σκληρά από άλλους για να πετύχει την αναγνώριση. Η Evaristo απάντησε ότι δεν το ένιωσε αυτό: μερικές φορές, σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο αλλά η ίδια πιστεύει ότι ο λόγος που η καριέρα της άργησε να απογειωθεί είναι ότι δεν έγραφε πιο συμβατικά και πιο εμπορικά βιβλία. Όσο για τη στάση της απέναντι στα πράγματα, δήλωσε ότι εδώ και καιρό πλέον δεν νιώθει θυμό – όσο εξελίσσεσαι και ωριμάζεις, είπε, συνειδητοποιείς ότι η ζωή είναι περίπλοκη, τον θυμό της, λοιπόν, τον έχει μετατρέψει σε ενέργεια. Δεν πιστεύει ότι “όλοι είναι ίδιοι” – αυτό που την ενδιαφέρει είναι να γράφει όσο το δυνατόν πιο πειστικά, οι χαρακτήρες της να μην είναι επίπεδοι, και να εξερευνά τους ανθρώπους ως άτομα. Δεν την ενδιαφέρει να γίνεται διδακτική ως προς την πολιτική της στάση αλλά να ανακαλύπτει την πολλαπλότητα στους χαρακτήρες της. Έχει έρθει αντιμέτωπη με άντρες που θεωρούν ότι η εμπειρία ενός λευκού άντρα είναι ο κανόνας που αποτυπώνει την καθολικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας ενώ η εμπειρία μιας μαύρης γυναίκας είναι κάτι το ιδιαίτερο και το περιθωριακό που δεν αφορά κανέναν – αυτή η αντίληψη θεωρεί ότι πρέπει να αντικρούεται. Όσο για τον φεμινισμό, η Evaristo πιστεύει ότι είναι μια διαρκής μάχη που ακόμα δεν έχει κερδηθεί, έχοντας νωπό ακόμα τον αποτροπιασμό της για την ανατροπή της απόφασης Roe vs.Wade σχετικά με τις αμβλώσεις στις ΗΠΑ.

ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΣΤΟΥΣ ΟΜΟΤΕΧΝΟΥΣ

Η Bernardine Evaristo νιώθει ότι είναι ένα άτομο το οποίο λειτουργεί προσανατολισμένο προς την κοινότητα και τη συλλογικότητα, αφού ξεκίνησε δουλεύοντας συλλογικά στο θέατρο ενώ οι γονείς της ήταν σοσιαλιστές και μάχονταν κατά των διακρίσεων, κάτι το οποίο συζητιόταν στο καθημερινό τραπέζι. Αυτή τη στάση τη μεταφέρει και στην επαγγελματική της ζωή και προσπαθεί να ανοίγει πόρτες σε άλλους συγγραφείς. Εξάλλου, η συγγραφέας πιστεύει ότι στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει με πολύ μεγαλύτερη ευκολία, χωρίς η δουλειά του συγγραφέα να πρέπει να μπει στην άκρη. Έφερε ως παράδειγμα το Community Works, μια προσπάθεια σχετικά με την ποίηση που περιελάμβανε mentoring σε νέους για ένα χρόνο. Πρόκειται για εγχείρημα που υλοποιήθηκε μετά από δική της πρωτοβουλία, χωρίς ωστόσο εκείνη να εμπλακεί στο πρακτικό κομμάτι στη συνέχεια. Παρ’ όλα αυτά, η Evaristo διευκρίνισε ότι δεν θεωρεί ότι ένας συγγραφέας θα πρέπει να νιώθει υποχρεωμένος να κάνει κάτι τέτοιο, δεν το θεωρεί προαπαιτούμενο.

ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η ηθική και πολιτική αστυνόμευση στη λογοτεχνία είναι ζητήματα που συζητιούνται ευρέως – η Αλεξάνδρα Κ* διάβασε, μάλιστα, απόσπασμα από ένα πρόσφατο άρθρο σχετικά που δημοσιεύτηκε στο Yale Review. Η Evaristo, ωστόσο, φάνηκε δύσπιστη ως προς το πόσο πραγματικά υπάρχει τέτοιο θέμα. Στην πραγματικότητα, είπε, οι γυναίκες παραλείπονταν τόσον καιρό από τη γενική εικόνα, πολύ πριν αρχίσει κανείς να μιλά για αστυνόμευση ή λογοκρισία. Εντούτοις, ως προς το ζήτημα των ιστορικών λογοτεχνικών έργων, θεωρεί ότι θα πρέπει να τα διαβάζουμε τοποθετώντας τα πρώτα στο ιστορικό τους πλαίσιο. Η Evaristo δήλωσε αντίθετη με το ξαναγράψιμο βιβλίων ώστε να εξαλειφθούν όροι που θεωρούνται πλέον προσβλητικοί, αντίθετα πιστεύει ότι αυτά τα έργα θα πρέπει να διαβάζονται βάσει του πλαισίου μέσα στο οποίο γράφτηκαν. Ως προς την ίδια, είπε ότι δεν θα της άρεσε καθόλου να ξαναγραφτούν τα δικά της βιβλία.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΗ

Έπειτα από τη σχετική ερώτηση, η Evaristo ανέλυσε την προσέγγισή της όταν γράφει για χαρακτήρες οι οποίοι είναι ξένοι προς εκείνη. Κατ’ αρχάς, εξήγησε ότι ως συγγραφέας η δουλειά της είναι να δημιουργεί χαρακτήρες. Δεν την ενδιαφέρει να γράφει για τον εαυτό της, την ενδιαφέρει να εφευρίσκει και να κατοικεί μέσα στους χαρακτήρες της. Στους ήρωές της συγκαταλέγονται και άντρες, και λευκοί, αφού για εκείνη η συγγραφή συνίσταται στο να φαντάζεσαι τις ζωές άλλων ανθρώπων και να μπαίνεις στο πετσί τους. Εξάλλου, πιστεύει ότι όλοι έχουμε πολλά κοινά, είμαστε όλοι άνθρωποι. Ωστόσο, όταν αντιλαμβάνεται ότι έχει περιορισμένες γνώσεις για κάποιους από τους χαρακτήρες που δημιουργεί απευθύνεται σε φίλους, δίνει το κείμενό της και ζητά ανατροφοδότηση. Σε τελική ανάλυση, όμως, οι χαρακτήρες της έχουν την ατομικότητα τους και η ίδια έχει την ελευθερία να τους φιλοτεχνήσει όπως θέλει.

ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΚΗΝΕΣ

Μιλώντας για τις ερωτικές σκηνές που περιλαμβάνει στα βιβλία της, η Evaristo εξήγησε ότι χρησιμοποιεί εικονοποιΐα, ενώ πάντα όταν γράφει ερωτικές σκηνές γράφει για κάτι περισσότερο, για παράδειγμα για τις δυναμικές εξουσίας που μπορεί να υπάρχουν από πίσω, θα υπάρχει πάντα ένας σκοπός για μια τέτοια σκηνή. Σε κάθε περίπτωση, το σεξ είναι κομμάτι της ζωής και όταν απουσιάζει εντελώς από ένα έργο νιώθει ότι κάτι λείπει αφού, συν τοις άλλοις, το σεξ αποτελεί έναν τρόπο έκφρασης οικειότητας. Στο κλίμα της ερώτησης αυτής, η συγγραφέας, κατόπιν παρότρυνσης της συνομιλήτριάς της, διάβασε μια ερωτική σκηνή από το βιβλίο της The Emperor’s Babe.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ

Μετά το τέλος της συζήτησης με την Αλεξάνδρα Κ*, ο λόγος δόθηκε στο κοινό:

– Σχετικά με τον λόγο για τον οποίον επέλεξε έναν μη δυαδικό χαρακτήρα στο Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο η συγγραφέας εξήγησε ότι θεωρεί ότι η μη δυαδικότητα είναι η πιο ριζοσπαστική έκφανση του φύλου, ή μάλλον της απουσίας του.

– Ως προς την cancel culture (κουλτούρα ακύρωσης), πιστεύει ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διογκώνουν το ζήτημα χωρίς να είναι πράγματι τόσο σημαντικό, αφού ως θύματα εμφανίζονται συνήθως αυτοί που τα ίδια τα μέσα έχουν εκθειάσει και αναδείξει, ενώ ο αντίλογος έρχεται από ανθρώπους που δεν έχουν άλλον τρόπο πέρα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να υψώσουν τη φωνή τους.

– Αναφορικά με το κατά πόσον πιστεύει ότι ως μαύρη γυναίκα συγγραφέας μπορεί να αλλάξει τα πράγματα γράφοντας, η Evaristo απάντησε ότι ο σκοπός της όταν γράφει δεν είναι να εκπαιδεύσει ή να αλλάξει την κοινωνία, ο σκοπός της είναι να εξερευνήσει την ανθρώπινη κατάσταση. Εντούτοις, όταν περισσότεροι σαν εκείνη γράφουν, τότε ενδεχομένως να αλλάξει η κοινωνία αφού περισσότερες διαφορετικές φωνές θα προστίθενται στο πολιτισμικό τοπίο.

– Ως προς τη δυνατότητα για έναν καλλιτέχνη να δημιουργήσει από άποψη οικονομική και πρακτική, η συγγραφέας ανέφερε το δικό της παράδειγμα: ξεκίνησε να έχει σταθερό εισόδημα μόλις στα 51 της χρόνια, όταν και απέκτησε θέση καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο Brunel, ενώ κατάφερε να μπει σε δικό της σπίτι στα 55 της. Είναι θέμα προσωπικών αποφάσεων που παίρνει κανείς για τη δημιουργικότητά του, για τους ανθρώπους με τους οποίους θα μένει μαζί, ωστόσο είναι εφικτό κάποιος να έχει πλήρη απασχόληση και να εξασκεί το καλλιτεχνικό του έργο, και πολλοί αυτό κάνουν.

– Σχετικά με τα σημεία στίξης στο Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο, η Evaristo αποκάλυψε ένα ευτράπελο: η Amazon απέσυρε την έκδοση για Kindle του βιβλίου της γιατί λάμβανε παράπονα ότι το στήσιμο της σελίδας ήταν λάθος. Στην ουσία, τώρα, ο λόγος που έκανε αυτή την επιλογή ήταν γιατί ο στόχος της ήταν η ρευστότητα της φόρμας. Όταν αφαιρείς την τελεία, εξήγησε, αφαιρείς τις παύσεις, επιτρέποντας έτσι μια αναγνωστική αλλά και συγγραφική εμπειρία που ρέει ελεύθερα. Ο αναγνώστης δεν σταματά παρά μόνον όταν φτάνει στο τέλος της εκάστοτε ενότητας. Το ενδιαφέρον, δε, είναι ότι άτομα με αυτισμό της είπαν ότι βρήκαν το διάβασμα του βιβλίου της πολύ εύκολο γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Βέβαια, η Evaristo δεν έκρυψε τα μειονεκτήματα αυτής της φόρμας, αφού τόσο η επιμέλεια όσο και ο συντονισμός των χρονοδιαγραμμάτων των ιστοριών που συμπλέκονταν αποδείχτηκαν εφιαλτικά, αν και εντέλει, ενισχύθηκε έτσι η συνοχή.

– Στην ερώτηση για το αν προτείνει οι έλληνες αναγνώστες να διαβάσουν τα έργα της στο πρωτότυπο ή στη μετάφραση, η συγγραφέας χωρίς χρονοτριβή απάντησε: στη μετάφραση.

Ακολούθησε υπογραφή βιβλίων από τη συγγραφέα.

Τα έργα της Berardine Evaristo που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι: “Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο”, “Μανιφέστο”, και “Ξανθές Ρίζες”, όλα από τις εκδόσεις Gutenberg.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.