Χαμένη αθωότητα, γράφει η Τζίνα Ψάρρη [Με το χέρι στο στήθος, Τζένη Μανάκη]

6 February 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Με το χέρι στο στήθος, Τζένη Μανάκη, Εκδόσεις Ωκεανίδα

Παίρνοντας στα χέρια μου το τέταρτο βιβλίο της Τζένης Μανάκη, και αφού είχα διαβάσει και τα τρία που προηγήθηκαν, ένιωθα βέβαιη πως η μυρωδιά των νουάρ αποχρώσεων του ύφους της, η γρήγορη πλοκή και η εξαιρετική χρήση της γλώσσας, θα γεμίσουν και πάλι τις ώρες ανάγνωσης με πραγματική λογοτεχνία. Δεν διαψεύστηκα. Το πρώτο που θεώρησα και πάλι εντυπωσιακά ελκυστικό, ήταν η επιλογή λέξεων τόσο όμορφων που σπάνια ωστόσο συναντάμε, όπως απομάγευση, λεπταίσθητος, ευάγωγος, προφάνεια, ανησυχαστική.

«Περπατούσα ασθμαίνοντας, χαμένη σ’ έναν παράδρομο, με αγωνία να φτάσω στη μεγάλη λεωφόρο πριν πέσει το απόλυτο σκοτάδι, κυριευμένη από τον φόβο του άγνωστου».

Έτσι, σαν σε τρυφερά σκοτεινή «Καζαμπλάνκα», ξεκινά η ιστορία της δημοσιογράφου Νικολέττας Πάζη στην Τύνιδα, έτσι ξεκινά και η τυχαία γνωριμία της με τον παράξενο άγνωστο που τόσο μοιάζει με τον «ευγενή με το χέρι στο στήθος», του Ελ Γκρέκο. Το επαγγελματικό ταξίδι της τελειώνει, εκείνη επιστρέφει στην έδρα της, στο Λονδίνο, ο Γαλλοαλγερινός συγγραφέας Φουάντ που την γοήτευσε, μένει στην Τυνησία για να επιλύσει όσα τον βαραίνουν.

Η δολοφονία της γυναίκας του και η εμπλοκή του μικρού του γιου σε θρησκευτική τρομοκρατική οργάνωση τον γεμίζουν απόγνωση, παρά τον δυνατό έρωτα που νιώθει για την Νικολέττα. Η μητέρα του και ο μεγάλος του γιος ζουν στο Παρίσι, ο ίδιος προετοιμάζει την έκδοση του νέου του βιβλίου στο Λονδίνο, κι έτσι, οι δύο ερωτευμένοι βρίσκουν σπάνιες αλλά πολύτιμες ευκαιρίες για να συναντηθούν.

Νότες από Μπραμς, Ραχμάνινοφ και Μότσαρτ, αλήθειες και ψέματα που υπαγορεύονται sotto voce αλλά με ευκρινή μαεστρία και λόγο συχνά αποφθεγματικό,

«όταν δεν υπάρχουν συνέπειες, το να κάνεις λάθος είναι μια ενδιαφέρουσα ψυχαγωγία»,

αρμονικά δεμένο με λυρικά παραστατικές εικόνες τόπων, δημιουργούν μια κοσμοπολίτικη ιστορία που ταξιδεύει στην Τύνιδα, το Λονδίνο, το Παρίσι, την Τζέρμπα αλλά και ένα ελληνικό νησί χωρίς όνομα. Εικόνες έντονες, γλαφυρές, κάνουν τον αναγνώστη να αισθανθεί πως περπατά στο γκρίζο Λονδίνο, κινείται μέσα στην αχλή της παρισινής ατμόσφαιρας, στέκεται επάνω στον ανεμοδαρμένο βράχο του ελληνικού νησιού, χάνεται μέσα στα πολύβουα σοκάκια της Τζέρμπα.

Βαθιά ψυχογραφικές περιγραφές των ηρώων

«Τον είχα ερωτευτεί μ’ εκείνη την τρέλα που σβήνει όλους τους πόνους και σε αφήνει να πιστέψεις ότι δεν θα υπάρξει ποτέ ένα αύριο χωρίς την ανάγκη της αγκαλιάς του. Μαζί του έκανα βουτιά στην σαρκική λήθη, απέδρασα από το πένθος, την θλίψη, αποδύθηκα σε μια ξέφρενη πορεία να νικήσω τον θάνατο. Τον ερωτεύτηκα μ’ εκείνη την λαχτάρα του ισοβίτη να δραπετεύσει από τους τοίχους του κελιού του, παραβλέποντας την αδιάψευστη αρχή μου ότι ο σπόρος του χωρισμού ανθίζει παράλληλα με την αρχή της ένωσης. Βρέθηκα ξαφνικά στη δίνη του παλιρροϊκού κύματος πρωτόγνωρων αισθημάτων, που σαν από θαύμα συνένωσαν τον κατακερματισμένο συναισθηματικά εαυτό μου, με απάλλαξαν από την διαρκή εσωτερική πτώση, από το μόνιμο άχθος της απώλειας, ό,τι πιο βάναυσα βασανιστικό συνέβη στη μέχρι τότε ζωή μου»,

υποδηλώνουν με σαφήνεια ανθρώπους σφαγιασμένους ψυχικά που ζουν μέσα σε διαρκείς απογοητεύσεις, επιχειρούν να διαχειριστούν το πένθος και τη ματαίωση και ζητούν απαντήσεις.

«Προσεγγίζουμε τους άλλους με ένα πρόσωπο το οποίο δεν έχουμε, αλλά μ’ αυτό που θα θέλαμε να φαίνεται ότι είμαστε. Το ψέμα όμως δεν έχει μακροζωία, αποκαλύπτεται είτε από αυτό που διαφαίνεται είτε από την κατάρρευσή του, όταν το φέρνει στο φως η αλήθεια».

Παρότι ο έρωτας και ο θάνατος είναι κυρίαρχα στοιχεία, η συγγραφέας, εκτός από τις βαθιές τομές σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων – φιλικών, αδερφικών, επαγγελματικών, ερωτικών – με μικρούς εγκιβωτισμούς και προοικονομίες, ασχολείται με πολλά ακόμα θέματα. Η Κρίση και τα απότοκά της, η ενδοοικογενειακή βία, η ισότητα, η Τρομοκρατία, η πολιτική διαφθορά, η δογματική θρησκοληψία, δημιουργούν απορίες και αναρωτήσεις που αγγίζουν τον καθένα και δημιουργούν μια ηχηρή αντίστιξη ανάμεσα στη θλίψη και τη χαρά, με τρόπο ώστε να μοιάζει πως η αίσθηση της απώλειας εξουδετερώνει την απατηλή προσδοκία της παρουσίας, ακόμη κι αν είναι δοσμένη με καυστικό χιούμορ και διαρκείς ανατροπές.

Οι δευτερεύοντες ήρωες, πολύ σοφά δομημένοι, δεν υστερούν σε τίποτα από τους δύο κύριους πρωταγωνιστές. Ο σαρκαστικός και εγωπαθής Μαξ, ο πρώτος έρωτας της Νικολέττας, ο υπερόπτης εκδότης του Φουάντ, η αδερφή της, η ενοχική και ψυχικά διαταραγμένη Αίγλη και ο μέθυσος, άξεστος Γιάννης, ο σύζυγός της, ο ανθρωπιστής Έριχ, φίλος της Νικολέττας, ρομαντικός και θεατρόφιλος, η μητέρα και ο μεγάλος γιος του Φουάντ, άτομα με τρυφερά δοτική αύρα, όλοι συνηγορούν στην αρτιότητα του αποτελέσματος. Χωρίς εξαίρεση, οι ήρωες, ακουμπούν το χέρι στο στήθος για να συγκρατήσουν τους γρήγορους χτύπους της καρδιάς, για να αντέξουν τον αβάσταχτο πόνο, για να φυλάξουν την αγάπη σαν πολύτιμο θησαυρό, αφού ξέρουν, «Η ομορφιά, δεν μας χαρίζεται για πάντα».

Η αγάπη αλλά και η βαθιά γνώση της συγγραφέως για το θέατρο, εμφανής και αρμονικά δεμένη με την κινηματογραφική πλοκή. Ο Στρίντμπεργκ των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας, είναι ο Μαξ και οι απόψεις του για την οικογένεια. Δημιουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο η Τζένη Μανάκη σημαντικά ερωτήματα, όπως για παράδειγμα, κατά πόσον η παιδική ηλικία είναι καθοριστική για τις αντιδράσεις του ανθρώπου μετά την ενηλικίωση.

Το μονόπρακτο του Ιονέσκο, να υπογραμμίζει την δυσκολία, σχεδόν ανικανότητα, των ανθρώπων για πραγματική λεκτική επικοινωνία και το έργο του Σαίξπηρ, να δηλώνει την τραγωδία του ανθρώπου, την αδυναμία του να ξεχωρίζει το Καλό από το Κακό, την επιθυμία από τον φόβο, και σαν υποβολέας να ψιθυρίζει την ιστορία της Νικολέττας και του Φουάντ.

Τελειώνοντας το βιβλίο, το οποίο κατά τη γνώμη μου είναι μια ιστορία κυρίως για την χαμένη αθωότητα και την απώλεια ελέγχου, βρήκα την επιλογή του εξωφύλλου σε απόλυτη σύμπνοια με το περιεχόμενο, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα, αν και θεωρώ πως θα έπρεπε. Εκείνο το είδος της απόλυτης μοναξιάς που τυλίγεται γύρω σου σαν άδεια αγκαλιά και σε αναγκάζει να αποστρέψεις το πρόσωπο από το άδικο, το αναπάντεχο, το οδυνηρό και τη μουντή μορφή σου απ’ τη χαρά, αποτυπώνεται με την ίδια διαύγεια στην μοναχική φιγούρα του εξωφύλλου αλλά και σε πολλές εκφάνσεις της ζωής των ηρώων.

Αν έπρεπε, με μια μόνο φράση της συγγραφέως, να περιγράψω την ουσία αυτού του έξοχου πονήματος, το οποία συνιστώ ανεπιφύλακτα, αυτή θα ήταν:

«Η επόμενη μέρα μπορεί να ξημερώσει αλλιώς, με εκείνη την παράλογα αισιόδοξη διάθεση που με μετατρέπει σε πειραματόζωο της προσδοκίας».

*** Η Τζίνα Ψάρρη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Αποφοίτησε από την ελληνογαλλική σχολή Ουρσουλινών και από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο πήρε το πτυχίο της Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Δίδαξε για είκοσι χρόνια γαλλικά και Ιστορία. Έλαβε το 2016, το 1ο βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, στον ετήσιο πανελλήνιο διαγωνισμό διηγήματος και το 2020 την 2η θέση στον διαγωνισμό διηγήματος του αγγλικού εκδοτικού οίκου Ontime books, (συμμετοχή στην έκδοση που κυκλοφορεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό.) Το έργο της: «Μέχρι το πέμπτο σκαλοπάτι», μυθιστόρημα, Εκδόσεις Όστρια, 2015, Ανθολογία μικρού διηγήματος για την νύχτα», εκδόσεις Κύμα, Συλλογικό, 2016, «Οι κόρες της Ανάγκης», μυθιστόρημα, Άνεμος Εκδοτική, 2018,«Μέχρι το πέμπτο σκαλοπάτι», μυθιστόρημα, αναθεωρημένη επανέκδοση Άνεμος Εκδοτική, 2019, «Αριστερό Πέταγμα», μυθιστόρημα, Άνεμος Εκδοτική, 2019, «Coronavirus, an ancient or an alien virus», Ontime books, Συλλογικό διηγημάτων, 2020, «Οι εκπαιδευτικοί γράφουν», Εκδόσεις Γράφημα, Συλλογικό Διηγημάτων, 2020.