Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές: Το μυθιστόρημα της Άγκαθα Κρίστι που έχει αγαπηθεί από εκατομμύρια αναγνώστες

17 April 2023

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

«Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές»: Το διάσημο αστυνομικό μυθιστόρημα της Άγκαθα Κρίστι, με πρωταγωνιστή τον Ηρακλή Πουαρό

Η Βρετανίδα συγγραφέας, Άγκαθα Κρίστι, γεννημένη στο Τορκί της Αγγλίας το 1890, είναι υπεύθυνη για εξήντα έξι αστυνομικά μυθιστορήματα και δεκατέσσερις συλλογές διηγημάτων, όπως και για την έμπνευση δύο από τους διασημότερους ντετέκτιβ στην «ποπ κουλτούρα» του 20ου αιώνα, του Ηρακλή Πουαρό και της μις Μαρπλ. Η τιμημένη με τον τίτλο Dame από τη Βασίλισσα της Αγγλίας συγγραφέας είναι η δημοφιλέστερη όλων των εποχών, με τα βιβλία της στην αγγλική γλώσσα και τις μεταφράσεις τους να έχουν ξεπεράσει τα δύο δισεκατομμύρια αντίτυπα. Παρ’ όλες αυτές τις διακρίσεις, όμως, ένας αναγνώστης εξοικειωμένος με το έργο της Κρίστι, δεν μπορεί να μην παραδεχτεί πως η πλοκή όλων των βιβλίων της είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης λογοτεχνικής «συνταγής». Πράγματι, η συγγραφέας δεν φαίνεται να έχασε ούτε στιγμή τον ύπνο της εξαιτίας κάποιας καλλιτεχνικής ανησυχίας. Η πλοκή του κάθε αστυνομικού της έργου είναι το άλφα και το ωμέγα, και έτσι οι κριτικοί που την είδαν με συμπάθεια, προτίμησαν σε κάθε περίπτωση εκείνα τα μυθιστορήματα που παρεκκλίνουν, έστω και λίγο, από την τυπική αυτή φόρμουλα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν τα έργα της, «Η δολοφονία του Ρότζερ Άκροϊντ» (1926), «Θάνατος στη Μεσοποταμία» (1936), «Και δεν έμεινε κανένας» (1939) και το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» (1934), στο οποίο πρωταγωνιστεί ο Ηρακλής Πουαρό.

Το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα τρένο, ένα περιβάλλον χαρακτηριστικό του είδους της αστυνομικής λογοτεχνίας. Το βιβλίο της Κρίστι θα πρέπει να αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ταινία του 1946, «Τρόμος μέσα στη Νύχτα», με πρωταγωνιστή τον κεντρικό χαρακτήρα των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, Σέρλοκ Χολμς. Επίσης, την ίδια περίπου εποχή που γράφτηκε το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές», κυκλοφόρησε στην Αγγλία και η ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Η Κυρία Εξαφανίζεται» (1938), μία κατασκοπική ταινία μυστηρίου που διαδραματίζεται κι εκείνη μέσα σε ένα τρένο. Στο μυθιστόρημα της, η Κρίστι δεν επιλέγει, μάλιστα, ένα οποιοδήποτε τρένο, αλλά το φημισμένο «Οριάν Εξπρές», που ταξιδεύει από τη Μικρά Ασία ως την Αγγλία και πραγματοποιεί μέχρι και σήμερα ορισμένα υπερπολυτελή δρομολόγια. Όπως και στα περισσότερα έργα της, οι κεντρικοί χαρακτήρες και ύποπτοι εδώ είναι μέλη της αριστοκρατίας, μεταξύ των οποίων βρίσκονται μία Ρωσίδα πριγκίπισσα, δύο κόμητες διπλωμάτες, ένας Άγγλος συνταγματάρχης και ένας γιατρός.

Τα έργα της Άγκαθα Κρίστι έχουν, πρόσφατα, πέσει θύμα της διεθνούς λογοκρισίας, με τις νέες ανατυπώσεις τους να παραλείπουν τα «ρατσιστικά» σχόλια της αφήγησής της, τα οποία δεν ευθυγραμμίζονται με τους κανόνες της πολιτικής ορθότητας. Πράγματι, τόσο στο «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές», όσο και σε άλλα μυθιστορήματά της υπάρχουν στερεοτυπικές αντιλήψεις, οι οποίες εκφράζονται από τους χαρακτήρες του έργου, όπως για παράδειγμα η γνώμη του διευθυντή του τρένου, κύριου Μπουκ, πως ο Ιταλός επιβάτης, Αντόνιο Φοσκαρέλι, θα ήταν ο μόνος ικανός να διαπράξει το φόνο του Ράτσετ με μαχαίρι, καθώς κάτι τέτοιο «ταιριάζει» με το ταπεραμέντο του. Μήπως, όμως, η αδιαμφισβήτητη αυτή «γνώμη» της Κρίστι, πως οποιοσδήποτε λαός, πέραν του Βρετανικού, είναι βάρβαρος και συνεπώς κατώτερος, καθρεφτίζει το αποικιοκρατικό πνεύμα της εποχής και αποτελεί ένα ιστορικό στοιχείο, που οι σύγχρονοι αναγνώστες κάθε άλλο παρά θα πρέπει να ξεχάσουν;

Ο Ηρακλής Πουαρό, ο «παράξενος» Βέλγος ντετέκτιβ με το τσιγκελωτό μουστάκι και το ωοειδές κεφάλι, είναι μεθοδικός, αλλά σκέφτεται με ένα μοναδικό τρόπο, που του επιτρέπει να συνδυάζει στοιχεία που σε άλλους μοιάζουν ασήμαντα, φτάνοντας πάντα στη λύση του μυστηρίου. Το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές», συγκεκριμένα, κατηγορήθηκε από τον μετρ του νουάρ μυθιστορήματος, Ρέιμοντ Τσάντλερ, στο μοναδικό βιβλίο κριτικής του, «Η απλή τέχνη του φόνου» (1944), για την απιθανότητα της λύσης που δίνει η συγγραφέας στο μυστήριο της δολοφονίας του Σάμιουελ Ράτσετ. Πάντως, αν μη τι άλλο, είναι η ιδιαιτερότητα αυτής ακριβώς της λύσης, που έκανε το συγκεκριμένο βιβλίο να ξεχωρίσει ανάμεσα στα δεκάδες αστυνομικά έργα της Κρίστι.

Το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» έχει μεταφερθεί πολλές φορές στη μεγάλη και τη μικρή οθόνη, με την πιο πιστή μεταφορά να είναι εκείνη του Σίντνεϊ Λουμέτ, το 1974, με πρωταγωνιστές τον Άλμπερτ Φίνεϊ, την Ίνγκριντ Μπέργκμαν, τη Λόρεν Μπακόλ, τον Σον Κόνερι, τη Βανέσσα Ρεντγκρέιβ, τον Άντονι Πέρκινς, τον Τζον Γκίλγκουντ, τον Μάικλ Γιορκ και τον Τζορτζ Κουλούρις. Η πλοκή του έργου, από τη στιγμή του φόνου, ως τον αποκλεισμό του τρένου (που ταξιδεύει από την Κωνσταντινούπολη στο Καλέ) μέσα στα χιόνια, κάπου στη Γιουγκοσλαβία, και από την ανάκριση όλων των επιβατών, έως τη θριαμβευτική επίλυση του μυστηρίου, είναι πλέον τόσο κλασική, που έχει αποτελέσει τη βάση αμέτρητων μεταγενέστερων έργων, ακόμη και δημιουργών που δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο της Κρίστι.

Όσα κι αν έχουν γραφτεί για την απλοϊκότητα της γραφής ή του περιεχομένου των βιβλίων της Άγκαθα Κρίστι, η δημοτικότητά της συνεχίζει να παραμένει υψηλή και εκατομμύρια αναγνώστες επιλέγουν τα έργα της, πολλές φορές σαν παρηγοριά ή μία μικρή «φυγή» από τα προβλήματα της καθημερινότητας. Το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» δεν μας ταξιδεύει απλώς σε ένα παρελθόν χωρίς κινητά τηλέφωνα ή Internet, όταν οι άνθρωποι μετακινούνταν ακόμα με τρένα, με κίνδυνο να καθυστερήσουν έως και επτά ημέρες να φτάσουν στον προορισμό τους. Μας ταξιδεύει σε ένα φαντασιακό κόσμο, όπου όλα τα μικρά στοιχεία είναι κομμάτια ενός μεγαλύτερου, πλήρως κατανοητού πάζλ και μας καλεί να μιμηθούμε τον Ηρακλή Πουαρό στην καθημερινή μας ζωή, προσθέτοντάς της μια νέα, αισιόδοξη διάσταση.