***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο 18^ος αιώνας ονομάστηκε «αιώνας των φιλοσόφων». Καθώς η ευρωπαϊκή σκέψη εγκατέλειπε τα κλασικά πρότυπα και η θρησκευτική πίστη -που κυριαρχούσε στη λογοτεχνία τον 17^ο αιώνα – άφηνε τη θέση της στην περιέργεια και τη δίψα για μάθηση, οι φιλόσοφοι και οι πολιτικοί στοχαστές προσπάθησαν να ανατρέψουν τις προκαταλήψεις και να βοηθήσουν τον άνθρωπο να ζήσει πιο ευτυχισμένος πάνω στη γη. Ίσως και να τον κάνουν καλύτερο.[i]  

Η δημοσίευση της Εγκυκλοπαίδειας στα μέσα του αιώνα (1751-1766) συμπυκνώνει την τάση αυτή, ενώ η επικράτηση του συναισθηματικού στοιχείου αναμορφώνει την πεζογραφία και την οδηγεί σε νέες αφηγηματικές μορφές, όπως είναι το επιστολικό μυθιστόρημα, η αυτοβιογραφία και το ελεγειακό μυθιστόρημα. Τα νέα αυτά αισθητικά δεδομένα προετοιμάζουν το κίνημα του ρομαντισμού. 

Ο συγγραφέας  στο βιβλίο του Carpe diem (Λυκόφως 2019) στρέφει τη λογοτεχνία στον φιλοσοφικό στοχασμό, ενώ με την ευαισθησία και τις περιγραφές της φύσης εκφράζει πνεύμα ρομαντισμού. Το έργο αποτελείται από δύο μέρη: Carpe diem και Amour fou.

Στο πρώτο μέρος Carpe diem προτείνει αλλαγές στον τρόπο ζωής, βασικές για τη συναισθηματική μας ευδαιμονία. Στη βάση του στοχασμού του συγγραφέα βρίσκεται η αντίληψη του Jean Jacques Rousseau (1712-1778) ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του καλός και ευτυχισμένος, ότι η διαφθορά και η δυστυχία οφείλονται στην κοινωνία και πως η επιστροφή του ανθρώπου στη φυσική του κατάσταση είναι η μόνη που μπορεί να τον απαλλάξει από τη διαφθορά και να τον οδηγήσει στην ευτυχία. Ο Rousseau στο τέλος του 18^ου αιώνα, μέσα από έναν πρωτόγνωρο -για την εποχή- συναισθηματισμό, ευαγγελίζονταν ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, ενώ παράλληλα έθετε τις βάσεις για την επικράτηση του σφοδρού πάθους του επερχόμενου ρομαντισμού.

Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος στην ενότητα Carpe diem προτείνει έναν τρόπο ζωής φυσικό και ανυπόκριτο, χωρίς προσχήματα, με θαρραλέα διατύπωση των αληθινών συναισθημάτων. Διακηρύσσει πίστη στον εαυτό και προτρέπει να αδράξουμε τη στιγμή, κάθε στιγμή, και να ζήσουμε τη μικρή μας ζωή. Εκθέτει τη φιλοσοφία του για το γέλιο και τη δημιουργικότητα, τη συγγνώμη και τον πόνο, την ευγνωμοσύνη, την αγάπη, τη φρόνηση, τη ζήλεια, τον χρόνο, την αυθεντικότητα. Απαρνιέται την κακία, την υποκρισία, τον κομφορμισμό, τα υλικά αγαθά.

Η αληθινή ευτυχία βρίσκεται μέσα σου. Οδήγησε τον εαυτό σου με την εσωτερική σου αλήθεια για να φτάσεις στην αυτοπραγμάτωση. (σελ.50)

Το ύφος είναι παραινετικό. Υιοθετείται η πρωτοπρόσωπη εξομολογητική γραφή, ενώ η δομή είναι ιδιότυπη. Πριν από κάθε στοχασμό διατυπώνεται ένα απόφθεγμα. Ακολουθεί η παραινετική φράση: Carpe diem. Άδραξε τη στιγμή, κάθε στιγμή, και ζήσε… Η προτροπή ολοκληρώνεται με απόφθεγμα του συγγραφέα ή άλλου λογοτέχνη. Το βιβλίο συνιστά παράλληλα μια συλλογή αποφθεγμάτων. Οι λυρικές περιγραφές της φύσης προσδίδουν στα κείμενα το πάθος του ρομαντισμού -πιο έντονο στο δεύτερο μέρος, Amour fou.

 Η ζωή μοιάζει με τις ανοιξιάτικες καταιγίδες, καταστρέφει και αναδημιουργεί. Ακροβατεί πάντοτε ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, στην απόγνωση και την ελπίδα, στο καλό και το κακό, στην καταιγίδα και τη γαλήνη.

Η ζωή είναι μια πολύπλοκα όμορφη σύνθεση. Συνυπάρχουν όλα τα αντίθετα. Η ευτυχία και η δυστυχία. Η γέννηση και ο θάνατος. Το να αποδέχεσαι το ένα από το άλλο σημαίνει ότι καταδικάζεις τον εαυτό σου να μην τη ζήσει στην ολότητά της.

[…] Να αγαπάς τη ζωή, γιατί αυτή, είσαι εσύ ο ίδιος.

Να βασίζεσαι στον εαυτό σου.(σελ. 72-73)

Το πνεύμα είναι επικούρειο. Η ενότητα παραπέμπει συνειρμικά στις εισηγήσεις του Ινδού μυστικιστή και καθηγητή φιλοσοφίας Osho (1931-1990). Ο Osho επικεντρώθηκε στη σημασία του διαλογισμού, στην αγάπη, τη δημιουργικότητα, την ευδαιμονία, στοιχεία που πίστευε πως ενυπάρχουν στον άνθρωπο και τα οποία χάνει καθώς εντάσσεται στο σύστημα που αποτελείται από αυστηρές θρησκευτικές παραδόσεις και κοινωνικοποίηση σε νομικά πλαίσια.[ii]

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου Carpe diem του Δημήτρη Βαρβαρήγου, η νουβέλα Amour fou (Αγάπη τρελή), έχει τη μορφή τριάντα επτά ανεπίδοτων επιστολών που στέλνει ένας άγνωστος, ονόματι Montanari, στον συγγραφέα με σκοπό να τις εκδώσει. Συνοδεύονται από σημείωμα και προοίμιο του συγγραφέα.

Το επιστολικό είδος καταξιώθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τον 18^ο αιώνα με τα επιστολικά μυθιστορήματα του Samuel Richardson (1689-1761) (Κλαρίσα Χάρλοου και Πάμελα, 1741) και του Jean Jacques Rousseau (Νέα Ελοΐζα, 1761). Κορυφώθηκε με το μυθιστόρημα του Johann Wolfgang von Goethe Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774), που τείνει προς μια ημερολογιακή μορφή και προσιδιάζει στον επερχόμενο ρομαντισμό. Κοινό σημείο των μυθιστορημάτων αυτών είναι η αναπαράσταση του ερωτικού πάθους μέσα από την πολυφωνία των επιστολών.[iii]  

Οι τριάντα επτά επιστολές του Δημήτρη Βαρβαρήγου δεν έχουν προσφώνηση και δίνουν την εντύπωση ημερολογιακών καταγραφών. Ημέρα πρώτη, ημέρα δεύτερη, κλπ., έως τριακοστή έβδομη. Εκτίθενται σε πρώτο πρόσωπο. Κάθε ημέρα αφιερώνεται σε μία έννοια: ψυχή, πάθος, χαρά, αγκαλιά, αγάπη, στοργή, νοσταλγία, κλπ. Η δομή είναι παρόμοια με αυτή του πρώτου μέρους. Αποφθέγματα στην κεφαλίδα και στο τέλος. Επανάληψη της φράσης: Έλα τώρα να σου πω… κι έχω τόσα πολλά που δεν πρόλαβα. Άκου… και ανάπτυξη της έννοιας που πραγματεύεται η επιστολή της ημέρας.

Οι υφολογικές διακυμάνσεις είναι έντονες. Ο λόγος συναισθηματικός και εξομολογητικός. Γλαφυρότητα, λυρισμός, εικονοποιία και ποιητικότητα. Η γλώσσα γεμάτη ασύνδετα που δημιουργούν ασθματικό ρυθμό, όπως και ρήματα που δείχνουν ενέργεια και πάθος. Ερωτισμός, ήχοι και χρώματα. Ένας ύμνος στον έρωτα και τις αισθήσεις είναι οι τριάντα επτά αυτές επιστολές που αποτυπώνουν το ερωτικό πάθος του Montanari για τη γυναίκα του.

Σε είδα στη σκιά μιας ολόγιομης σελήνης. Σε άδραξα. Τρεμούλιασαν τα σώματα, βρήκαν σάρκα ν’ ακουμπήσουν, αίμα να γευτούν μιας ηδονής που καρτερεί το πρώτο άγγιγμα για να ξεσπάσει. (Ημέρα τρίτη, επιθυμίες, σελ. 86)

Χθες βράδυ, ζωντάνεψαν τα όνειρα μαζί σου, ζωντάνεψε η θάλασσα. Στα τσαλακωμένα σεντόνια ανάμεσα λίμνασε σαν παλιός καιρός, περασμένος σε χαμένες στιγμές, καρτερώντας το αύριο. Το αύριο καρτερώ αυτούσιο κι αληθινό να σε βρω ζωντανή πλάι μου, αληθινή υπόσταση σε μια παράσταση μόνο για εμάς. Για εμάς μόνο, ένας μονόλογος με ανάσες που θα σχηματίζουν στον καθρέφτη τα σώματα ενωμένα. (Ημέρα όγδοη, αλήθεια, σελ. 99)

Ο Osho -σχετικά με τη δική του εργασία- είχε πει πως βοηθά στη δημιουργία συνθηκών για τη γέννηση ενός νέου είδους ανθρώπου το οποίο χαρακτήριζε συχνά ως «Βούδα Ζορμπά», ικανό να απολαύσει τις γήινες χαρές του Έλληνα Ζορμπά και τη σιωπηλή ηρεμία ενός Βούδα. Το όραμα του Osho περικλείει τη διαχρονική σοφία της Ανατολής και τα υψηλότερα επιτεύγματα της δυτικής επιστήμης και τεχνολογίας.[iv] 

Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος στο βιβλίο του Carpe diem, συγκεράζοντας την ευρωπαϊκή με την ανατολίτικη φιλοσοφία, προτείνει έναν τρόπο ζωής ποιοτικότερο και ένα είδος ανθρώπου που μπορεί να ζήσει με ευδαιμονία και συναισθηματική πληρότητα, ικανό να μετατρέψει τα αρνητικά συναισθήματα (θυμό, οργή, ζήλια, κακία) σε ενέργεια δημιουργική. Προτείνει έναν δρόμο πιο ουσιαστικής ζωής, χωρίς ψεύδη και σκοπιμότητες, έναν δρόμο ηθικής ακεραιότητας, αλλά και αγωνιστικότητας, με αυτογνωσία και αυτοκριτική.

Το πρώτο και το δεύτερο μέρος ενώνονται θεματικά μέσα από την εξύμνηση της μη κομφορμιστικής ζωής, μέσα από την ελευθερία της έκφρασης που αντίκειται στην καταστολή των συναισθημάτων. Γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τον έρωτα και τη ζωή τα ρουφάς σαν το κόκκινο κρασί.

Τίποτα να μη σ’ εμποδίσει να είσαι ο εαυτός σου· κι όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι.

Να φέρεσαι όπως αισθάνεσαι. Κάποιοι θα ενοχληθούν που δεν θα ακολουθείς τα δικά τους πρότυπα· ίσως και να ζηλέψουν που θα είσαι διαφορετικός, μέσα τους όμως θα εύχονται να κατάφερναν να κάνουν το ίδιο.

Αυτοί δεν θα έχουν σημασία για σένα. Αντίθετα, όσοι έχουν σημασία δεν θα ενοχληθούν.

Ο σεβασμός στον εαυτό αποτελεί ύψιστο ιδανικό. (σελ. 7)

Βιβλιογραφία

Βλαβιανού, Α., Γκότση, Γ., κ. ά. Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, ΕΑΠ. 2000, σ. 41-46, 58, 63-66. 

Osho, Συναισθηματική ευδαιμονία, Διόπτρα, 2019, σελ. 399-400.

[i] Βλαβιανού, Α., Γκότση, Γ., κ. ά. 2000, 66. 

[ii] Osho 2019, πληροφορία εσωφύλλου.

[iii] Βλαβιανού, Α., Γκότση, Γ., κ. ά. 2000, 44.

[iv] Osho 2019, 399-400. 

https://www.literature.gr/lilia-tsouva/

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.