***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

*** Cover Photo: Illarion Mikhailovich Pryanishnikov, Public domain, μέσω των Wikimedia Commons

Ο Ναπολέοντας είναι, ομολογουμένως, ένας από τους μεγαλύτερους στρατηλάτες όλων των εποχών. Πώς έγινε, επομένως, και η περίφημη εκστρατεία του το 1812 εναντίον της Ρωσίας απέτυχε, ενώ αυτός βρισκόταν ακόμη στο απόγειο της δύναμής του; Διότι, τελικά, ήταν αυτή ακριβώς η εκστρατεία η οποία σήμανε την αρχή του τέλους του και της γαλλικής πρωτοκαθεδρίας στην Ευρώπη.

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να τονίσουμε ότι όλοι οι στρατηγοί του Ναπολέοντα ήταν αντίθετοι με την πραγματοποίηση αυτής της εκστρατείας. Πολλοί του επεσήμαναν, μάλιστα, και το παράδειγμα του Καρόλου ΙΒ’ της Σουηδίας, ο οποίος είχε χάσει το 1709 ολόκληρο τον στρατό του στη Μάχη της Πολτάβα εξαιτίας του σφοδρού ρωσικού χειμώνα. Ο ίδιος όμως ο Ναπολέοντας ήταν αγύριστο κεφάλι.

Εκτός από τα παραπάνω, και ο ίδιος ο Ναπολέοντας δεν ήταν πια ο ανέμελος και δραστήριος στρατηλάτης που ήταν όταν είχε πρωτοξεκινήσει τις κατακτήσεις του. Εκτός του ότι είχε καβαλήσει κυριολεκτικά το καλάμι και πίστευε ότι ήταν αήττητος, είχε παχύνει πολύ και υπέφερε από χρόνια δυσουρία. Γενικότερα, η υγεία του δεν ήταν και στα καλύτερά της, με τις πνευματικές του ικανότητες να σημειώνουν πολλές διακυμάνσεις, ενώ ερευνητές έχουν διατυπώσει την υπόθεση ότι πιθανότατα έπασχε από τριτογενής σύφιλη, γι’ αυτό και πολλές φορές έδινε την εντύπωση ότι δεν ήταν καλά στα μυαλά του.

Παρ’ όλα αυτά, ο Ναπολέοντας δεν δίστασε να συγκεντρώσει το μεγαλύτερο στράτευμα που είχε υπάρξει ως τότε στην Ιστορία. Η Μεγάλη Στρατιά του αριθμούσε πάνω από μισό εκατομμύριο άνδρες σε μία εποχή που οι μεγαλύτεροι στρατοί σπάνια υπερέβαιναν τους πενήντα χιλιάδες άνδρες. Το στράτευμα ακολουθούσαν και απλοί πολίτες, όπως υπηρέτες, πόρνες, μάγειροι κτλ. Εφόδια δεν είχαν πολλά μαζί τους, καθώς ο Μέγας Ναπολέοντας εφάρμοζε στις εκστρατείες του το σύστημα της λεηλασίας, το οποίο προσέφερε επίσης στους στρατιώτες του παράλληλα και ένα μέσο πλουτισμού. Στης 24 Ιουνίου, λοιπόν, ξεκίνησε η περίφημη εκστρατεία.

Οι Ρώσοι οργάνωσαν γρήγορα την άμυνά τους με τριακόσιους περίπου χιλιάδες άνδρες υπό τους ντε Τόλλυ, Κουτούζωφ και Μπαγκρατιόν. Όταν ο Ναπολέων έφθασε στη Λιθουανία, φιλοδοξούσε να δώσει τη μεγάλη και αποφασιστική μάχη με τους Ρώσους, όμως ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ δεν του έκανε το χατήρι.  Απεναντίας, αποφάσισε να εφαρμόσει τη στρατηγική της υποχώρησης και της καμένης γης, μην αφήνοντας έτσι στη Μεγάλη Στρατιά τίποτε διαθέσιμο ως φαγώσιμο καθώς υποχωρούσε.

Η αλήθεια είναι ότι οι Ρώσοι είχαν και έναν ακόμη απροσδόκητο σύμμαχο με το μέρος τους: τη δυσεντερία η οποία έπληξε τη Στρατιά του Ναπολέοντα εξαιτίας του υποσιτισμού, των άσχημων συνθηκών υγιεινής, του μολυσμένου νερού, του πλήθους των μυγών και της εξάντλησης. Για την αρρώστια αυτή, όπως και για τις άλλες λοιμώδεις νόσους πριν από την ανακάλυψη των αντιβιοτικών, ουσιαστικά δεν υπήρχε καμία θεραπευτική αγωγή για τους νοσούντες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν επομένως καταδικασμένοι να πεθάνουν αν κολλούσαν το βακτήριο Σιγκέλλα.

Ως τα τέλη του Αυγούστου πέθαιναν από δυσεντερία τέσσερις χιλιάδες περίπου Γάλλοι στρατιώτες την ημέρα. Και οι δυνάμεις των Ρώσων επλήγησαν από την ασθένεια αυτή φυσικά, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό.

Όταν λοιπόν έφθασε η ώρα για την περίφημη Μάχη του Μποροντίνο λίγο έξω από τη Μόσχα, στις 7 του Σεπτέμβρη οι δύο αντίπαλες δυνάμεις ήταν περίπου ισοδύναμες. Εκατόν είκοσι χιλιάδες Γάλλοι στρατιώτες είχαν χαθεί κατά τη διάρκεια της επιδημίας. Επιπροσθέτως, πολλοί Γάλλοι στρατιώτες είχαν κακής ποιότητας παπούτσια με κολλημένες και όχι ραμμένες σόλες, με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να πολεμήσουν ξυπόλητοι! Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι Γάλλοι είχαν να αντιμετωπίσουν επιπλέον καλύτερα εξοπλισμένους αντιπάλους, την ιδιοφυΐα του πανούργου Κουτούζωφ και ήταν αναγκασμένοι να πολεμήσουν σε ανηφορικό έδαφος. Συν τοις άλλοις, η ομίχλη που είχε πέσει εμπόδιζε τον Ναπολέοντα να δει καλά το πεδίο της μάχης με ολέθρια αποτελέσματα.

Μπορεί και οι δύο αντίπαλες δυνάμεις να έχασαν τελικά γύρω στους σαράντα χιλιάδες άνδρες σε αυτή τη φοβερή σφαγή και κανείς από τους δύο να μην θεωρήθηκε νικητής, ωστόσο είναι βέβαιο ότι το ηθικό των Γάλλων κατέβηκε στα τάρταρα αμέσως μετά τη μάχη, σε αντίθεση με εκείνο των Ρώσων.

Το ηθικό των Γάλλων κατακρημνίστηκε ακόμη περισσότερο μετά από την κατάληψη της πυρπολημένης και ερειπωμένης από τους ίδιους τους Ρώσους Μόσχας που ακολούθησε τη σφαγή του Μποροντίνο. Ο Ναπολέοντας πίστευε λανθασμένα ότι ο τσάρος θα ζητούσε ειρήνη, αλλά εκείνος, απολαμβάνοντας τον θρίαμβό του, δεν του έκανε τη χάρη.

Τελικά στις 15 του Οκτώβρη, με το κρύο και το πρώτο χιόνι να προμηνύει έναν δύσκολο χειμώνα, ο Ναπολέοντας αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς το Σμολένσκ. Στις 24 του μήνα δόθηκε άλλη μία μάχη στο Μάλο-Γιαροσλάβετς η οποία αποτέλεσε καθαρή νίκη, αυτή τη φορά, για τους Ρώσους και τότε η Μεγάλη Στρατιά άρχισε την άτακτη φυγή. Και τότε βρήκε τους Γάλλους μία ακόμη συμφορά: ο τύφος.

Το κρύο και ο συγχρωτισμός των στρατιωτών κατά την υποχώρησή τους δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο της ψείρας, η οποία είναι υπεύθυνη για την ασθένεια του τύφου όταν μεταφέρει το βακτηρίδιο Ρικέτσια. Αυτή η αρρώστια, ενώ έχει συνήθως δείκτη θνησιμότητας γύρω στο 50%, στο στράτευμα του Ναπολέοντα, με συνθήκες λιμού και απερίγραπτης εξάντλησης, απέβη ακόμη πιο θανατηφόρα. Οι άνδρες πέθαιναν κυριολεκτικά σαν τις μύγες, με αποτέλεσμα τον Δεκέμβρη, όταν ο στρατός έφθασε ξανά στον ποταμό Νέμαν, το σύνορο της Ρωσίας με την υπόλοιπη Ευρώπη (σημερινή Λιθουανία), να αριθμεί μόλις δέκα χιλιάδες άνδρες.

Αυτό ήταν το άδοξο τέλος της Μεγάλης Στρατιάς και η αρχή του τέλους για τον Μέγα Ναπολέοντα.  Οι Ρώσοι, έχοντας υποβληθεί σε πολλές θυσίες, κατάφεραν τελικά με έξυπνες στρατηγικές τακτικές να νικήσουν. Αξίζει να ειπωθεί, τέλος, ότι ο ίδιος ο Μέγας Στρατηλάτης ήταν τόσο πολύ εκτός πραγματικότητας που στις 5 του  Δεκέμβρη διέφυγε μεταμφιεσμένος με έλκηθρο προς το Παρίσι εγκαταλείποντας τους δύστυχους στρατιώτες του στη μοίρα τους.

-Frank M. Snowden, Επιδημίες και κοινωνία, Από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα, εκδ. Πατάκη, 2021

-Νοrman Davies, Ιστορία της Ευρώπης, β τόμος, εκδ. Νεφέλη

-Bernstein-Milza, Ιστορία της Ευρώπης, γ τόμος, εκδ. Αλεξνάνδρεια

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.