***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η πόλη Μαρία, Δημήτρης Αγγελής, Εκδόσεις Πόλις

Μια μέρα

ένας άνθρωπος θα ’ρθει από μακριά και θα τον λένε Μαρία

(Mα είναι ποτέ δυνατόν έναν άνθρωπο να τον λένε Μαρία;) (σελ. 7)

Επιχειρώντας να προσδιορίσουμε, στο βαθμό που αυτό είναι βέβαια εφικτό, το όραμα που δίνει αμείωτη ένταση, συνοχή και αλήθεια στα ποιήματα του Δημήτρη Αγγελή, θα τολμούσαμε να πούμε ότι έχει σχέση με τη μοίρα της ποίησης και τη δυσκολία της να υπάρξει στην εποχή του τεχνοκρατικού πολιτισμού. Τη δυσκολία αυτή ο Αγγελής την καθιστά πυρήνα της ποίησής του. Στη συλλογή «Η πόλη Μαρία» (ΠΟΛΙΣ, 2023), αισθητοποιεί και ενσαρκώνει τη δυσχέρεια αυτή ως αποκαλυπτική μιας μη ανθρωποκεντρικής πραγματικότητας.

[…] «Εγώ, Μαρία, είμαι το Κράτος» είπε το Κράτος

«Κι εγώ η Μαρία», είπε η Μαρία,

«οι δρόμοι μας είναι πάντα χωριστοί –εγώ αποβλέπω σε μια πόλη

που απεργούν οι μεταφυσικοί κι οι ποιητές κάνουν επίσχεση

εργασίας»[…]

(σελ. 9)

Το όνομα Μαρία απαντάται στην Καινή Διαθήκη. Πιθανόν να προέρχεται από την αιγυπτιακή γλώσσα, με ρίζα που παραπέμπει στις λέξεις «αγάπη, αγαπημένος», αλλά και «πικρός», «επαναστατικός», «σταγόνα της θάλασσας» (από τη σημασία της ίδιας ρίζας στην εβραϊκή). Σύμφωνα με τον Εβραίο σχολιαστή της Βίβλου Ρασσί ( Ραββί Σολομών μπεν Ισαάκ, 1040-1105 μ. Χ.), το όνομα Μαρία δόθηκε στην αδελφή του Μωυσή λόγω της βάρβαρης αντιμετώπισης των Εβραίων στην Αίγυπτο. Έζησαν στην Αίγυπτο για 210 χρόνια, εκ των οποίων τα 86 ήταν χρόνια σκληρής σκλαβιάς, η οποία όμως ξεκίνησε όταν γεννήθηκε η μεγαλύτερη αδελφή του Μωυσή. Το κορίτσι για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Μιριάμ, επειδή οι Αιγύπτιοι έκαναν τη ζωή πικρή (מַר, μαρ) στους Εβραίους. Για εμάς τους χριστιανούς, το όνομα Μαρία παραπέμπει στη μητέρα του Χριστού, την Παναγία, αποτελεί σύμβολο αγάπης, προστασίας, ελπίδας και οπλίζεται με ιερότητα.

Ο Δημήτρης Αγγελής με τους συμβολισμούς του ονόματος Μαρία στήνει στοχαστική συνομιλία για την εποχή και την ανθρώπινη ιστορία. Το Κράτος (από το ρήμα κρατῶ, έχω εξουσία) διαλέγεται με τη Μαρία. Η Μαρία έχει τη μορφή πόλης:

[…] γιατί είσαι μια πόλη σκοτεινή και με χάσματα, μια πόλη στοιχειωμένη/ απ’ τους παλιούς της ενοίκους –όλοι περαστικοί, έμειναν μόνο/ οι χιλιάδες διακηρύξεις της αιώνιας αφοσίωσής τους σκορπισμένες στους δρόμους,/ τα σπασμένα τζάμια […] (ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ Σ’ ΕΝΑ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟ ΘΕΜΑ, σελ. 10),

[…] κι εγώ/ μια ηλεκτρική πόλη που σκοτώνει τους προφήτες της […](ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΠΟΛΗΣ, σελ. 30).

Αλλά και γυναίκας:

Όσο εσύ, Μαρία, σ’ ένα άλλο δωμάτιο γράφεις/ ελευθερόστιχα σονέτα για τα μέλη του εργατικού κόμματος και/ τα μάτια σου λάμπουν […](ΔΕΝ ΤΑ ΕΧΩ ΒΡΕΙ ΑΚΟΜΑ ΜΕ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ, σελ. 16),

[…] Ξέρω πως είσαι γυναίκα, όμως εγώ σε προτιμώ κοριτσάκι […](ΠΑΡΑ ΔΥΟ ΩΡΕΣ ΑΫΠΝΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ, σελ.20).

Όπως και σκύλου:

[…] Αν δεν το καταλάβατε, η Μαρία στο ποίημα αυτό είναι σκύλος. Το ίδιο κι εγώ. […] (Σκυλίσιοι έρωτες, σελ. 21)

Η «σκοτεινή πόλη με τα χάσματα και τα σπασμένα τζάμια» παραπέμπει στη Μαριούπολη της Ουκρανίας, από τις πρώτες πόλεις στις οποίες εισέβαλαν τα ρωσικά στρατεύματα το 2022. Λόγω του κομβικού της ρόλου, κατέστη πεδίο σφοδρών μαχών και βομβαρδισμών. Ύστερα από πολιορκία τριών μηνών, η πόλη υποτάχθηκε. Αναφορές στη Λεόπολη (την πόλη Λβιβ, στα σύνορα Ουκρανίας-Πολωνίας), σκηνές από χαρακώματα και εικόνες πολέμου, στηρίζουν τη θέση αυτή.

Η Μαρία, επομένως, στη συλλογή του Αγγελή «Η πόλη Μαρία» αποκτά σηματοδοτήσεις που παραπέμπουν στο εκτρωματικό πρόσωπο του πολέμου, όμως και στην αγωνία του ανθρώπου για την πορεία του κόσμου, στην ανάγκη για αγάπη και επαναστατικότητα. Παράλληλα, η μοναξιά και η υπαρξιακή αγωνία (συμπλέει με το άγχος του θανάτου), η διαρκής προσπάθεια κάλυψης του έρωτα και της αγάπης (αενάως ζητουμένων συναισθημάτων), κατασκευάζουν έναν κόσμο ελλειμματικό, που σπαράσσεται από οράματα φρίκης.

[…] κοιμήθηκα σκεπασμένος την πλαστική κουρτίνα του μπάνιου, κάποια

στιγμή σ’ ονειρεύτηκα

να βελάζεις.

(ΑΤΙΤΛΟ ΠΡΟΦΑΝΩΣ ΑΛΛΑ ΜΕ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ, σελ. 11)

Ο ζοφερός κόσμος τον οποίο περιγράφει ο Δημήτρης Αγγελής στην ποιητική του συλλογή «Η πόλη Μαρία», χαράσσει την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου, γιατί εξιστορεί ποιητικά τις αγωνίες του. Η εξπρεσιονιστική ατμόσφαιρα με τους υπαινιγμούς της για το έκτρωμα του κόσμου στον εικοστό πρώτο αιώνα, δεσπόζει στο έργο, όπως και η υπερρεαλιστική. Οι συνειρμοί δημιουργούν εκρηκτικές εικόνες. Η υπερίσχυση του ασυνειδήτου και του ά-λογου, το τρομώδες, βοηθούμενο από εικαστικά υποσύνολα, εκκολάπτουν τη δραματική πτυχή της εμπειρίας του ποιητικού υποκειμένου, αλλά και του καθενός από εμάς.

Η υφολογική έκφραση του Δημήτρη Αγγελή συνεκβάλλει στα δύο μεγάλα ρεύματα της μεταπολεμικής μας ποίησης, τον υπερρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό. Ο έντονος συναισθηματισμός αφενός, αντιδρώντας, σπάζει τα λογικά όρια, οι κινηματογραφικές σκηνές, αφετέρου, που διαδέχονται η μία την άλλη, συνθέτουν ένα δραματικό μοντάζ. Φόντο: ο πάγος, η βροχή, το χιόνι.

Ο τρομακτικός αυτός κόσμος με τους πολέμους και τα εξωλογικά στοιχεία, παραπέμπει στην ποιητική μυθολογία του Μίλτου Σαχτούρη, ενός καλλιτέχνη που συμπλέκει το παρόν με το παρελθόν, τους δράκους των παιδικών παραμυθιών με τη φρίκη του πολέμου. Ευθείες αναφορές στο όνομά του, αλλά και στα ποιήματα «Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών», «Η αποκριά», τεκμηριώνουν τη σχέση αυτή. Ο Αγγελής σκορπίζει συνειδητά μέσα στο ποιητικό σώμα εικόνες ή αναφορές που παραπέμπουν στο έργο και την προσωπικότητα του Σαχτούρη (τα άσπρα δόντια, το αίμα, τις φάλαγγες από στρατιώτες, τα πεθαμένα παιδιά με τους χαρταετούς, την ερημιά, το κτήνος, τις κόκκινες κάλτσες). Μέσω της συνομιλίας με έναν ποιητή που εξέφρασε με τρόπο εξπρεσιονιστικό και υπερρεαλιστικό τον τρόμο του πολέμου, επισημαίνει τη δυσκολία της τέχνης να εκφράσει ένα τόσο τραγικό για τον άνθρωπο γεγονός.

Εγώ θα πω σ’ εκείνο το γενειοφόρο παιδί με το γαλάζιο πουλόβερ

(τον Μίλτο Σαχτούρη εννοώ, που κρυβόταν στα σφαιριστήρια)

να συμπεριλάβει κι εμένα στα λυπημένα του Χριστούγεννα

όχι επειδή μ’ εσένα σπατάλησα τα καλύτερα χρόνια μου

αλλ’ επειδή ο πόλεμος ένα αναποδογυρισμένο παιδί κι ένα άλογο

-που για τους ανίδεους θα πει: χαρακώματα.

Γιορτάζω λοιπόν παρατεταμένα Χριστούγεννα, πάλι

το κτήνος μού χαμογελά

φωνάζει «βοήθεια» στους διαδρόμους, το συμπονούν γιατί κλαίει

Θεέ μου, τι ψέματα με τ’ άσπρα δόντια του λέει

το δήθεν ελάφι, τα λυπημένα Χριστούγεννα, τα χαρακώματα […]

(ΗΤΑΝ ΚΑΤΙ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΑΥΟΝΤΑΝ ΜΕΣΑ Σ’ ΕΝΑΝ ΠΟΙΗΤΗ ΜΑ ΤΑ ΞΥΠΝΗΣΑ, σελ. 12)

Η «σκοτεινή και στοιχειωμένη πόλη Μαρία» του Δ. Αγγελή υποφώσκει, όπως είναι φυσικό, μελαγχολία, όμως και ειρωνεία για την απουσία του ανθρωπισμού στον σύγχρονο πολιτισμό. Γι’ αυτό και επίσης συνομιλεί με τη φιλοσοφία του Νίτσε. Ο κόσμος του μηδενισμού και του αμοραλισμού, ο άνθρωπος πολτός, η αποπροσωποποίηση, είναι ζητήματα που επανέρχονται.

[…] Να το ξέρετε:

φωτογραφίζω ξανά και ξανά

τη μελλοντική εκμηδένισή μου.

Που είναι ασφαλώς

και δική σας.

(ΕΓΩ Ο ΝΙΤΣΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΩ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, σελ. 13)

Διαλέγεται επίσης με τον Λόρκα (το ποίημα, «Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη»), ενώ θίγει το ζήτημα του χρόνου και του γήρατος, βασικά ανθρώπινα ζητήματα.

[…] Θα είναι πάντα Φεβρουάριος. Θα κρυώνεις.

Θα σκαρφαλώνεις στα δέντρα –στους δρόμους

κέρινα ομοιώματα και περικεφαλαίες από χαρτί.

Στην αλυσίδα του το σκυλί θα γαβγίζει με λύσσα

αυτό που δεν βλέπουμε: από παντού

μπαίνει ο χρόνος.

(ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, σελ. 29)

Μέσα από τα εξπρεσιονιστικά και υπερρεαλιστικά μάτια του ποιητή, αναδύεται ένας κόσμος διάψευσης που διαπερνά όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου, ακόμη και τον έρωτα.

[…] Εσύ, που σε είδα να φεύγεις βιαστικά μες στη νύχτα.

Εγώ, που μου συντρίβεις τα δάχτυλα με σφυρί το πρωί –εμείς,

που γίναμε τον περασμένο Φεβρουάριο πόλεμος

και κατεχόμενη χώρα.

(ΕΜΕΙΣ: ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ, σελ. 28)

Η ποιητική φωνή του Δημήτρη Αγγελή συνιστά κραυγή, διαμαρτυρία. Τα ρήγματα που ανοίγει στη συνείδηση, εκπέμπουν μηνύματα για το χρέος του ποιητή, αλλά και καθενός από εμάς. Πραγματικότητα και υπερπραγματικότητα αφενός, πλαστική και κινούμενη εικονοποιία αφετέρου, πάνω από όλα μυθιστορηματικό κλίμα και αισθαντικότητα -σημεία στα οποία υπερτερεί η ποίηση του Αγγελή- φωνάζουν για ανθρωπισμό, προάγγελοι ενός μηνύματος θλιβερού και ευαίσθητου, που ενώ φαίνεται να έρχεται από το μέλλον, είναι ήδη παρόν. Ζητούμενο η αγάπη.

[…] «είναι ποτέ δυνατόν

στη ζωή

να μην αγαπάς

μια Μαρία;»

Αλλά κανείς δεν απάντησε.

(ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΠΟΛΗΣ, σελ. 31)

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.