***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Δύο στοιχεία χαρακτηρίζουν κατά τη γνώμη μου την υφολογική γραμμή της Μ. Αθανασίου: ελευθερία και ακρίβεια. Το δίπολο αυτό λειτουργεί εξισορροπιστικά, χαρίζοντας στα ποιήματα τη δική τους φωνή –ένα αδιαπραγμάτευτο στίγμα. Η ελευθερία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να πραγματοποιηθούν οι εσωτερικές διεργασίες που οδηγούν το ποιητικό υποκείμενο στην κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου. Στην παρούσα συλλογή, η πορεία προς την αυτογνωσία συντελείται μεσα από την απώλεια. Θεωρώ την επιλογή του τίτλου ξεκάθαρη δήλωση των προθέσεων της ποιήτριας, εμμένοντας τόσο στο Θήτα που εμμέσως παραπέμπει στο αρχικό της λέξης Θάνατος, όσο και στο Ημερολόγιο, με το οποίο μας εισάγει κατευθείαν στο προσωπικό βίωμα. Η ανάγκη θέασης μιας εσώτερης ψυχικής κατάστασης, κάνει αισθητή την παρουσία της ήδη από τους πρώτους στίχους, μέσω μιας αιχμηρής μεταφοράς: 

EIMAI

φύρα

στον ήλιο κρεμασμένη

από τη γλώσσα

Εν πρώτοις, υπάρχει ένας χαμένος εαυτός, αποκομμένος από το εξωτερικό περιβάλλον. Μέσα από την καταγραφή επιχειρείται μια απόπειρα σύνδεσης με το Ξένο, με τον θνητό κόσμο που καθίσταται ακατανόητος λόγω του θανάτου. Η αποξένωση αυτή δημιουργεί σύγχυση ταυτότητας, εφόσον υπογραμμίζει τον δυϊσμό μεταξύ αντίληψης και σωματικότητας. Η συνειδητοποίηση της θνητότητας επιφέρει την αλλοτρίωση της νόησης σε σχέση με το σώμα και, από αυτή τη στιγμή κι έπειτα, πρέπει να αναζητηθεί μια νέα ταυτότητα για το Υποκείμενο. Η Μ. Αθανασίου μάς αποκαλύπτει αυτό το ταξίδι της δημιουργίας και εδραίωσης ενός καινού χώρου ύπαρξης με συνοδοιπόρο το πένθος και με όχημα τη γραπτή μαρτυρία. Μια τέτοιου είδους δήλωση γίνεται απολύτως αντιληπτή στο ποίημα Η ΟΦΗΛΙΑ ΑΝΑΠΟΔΑ: 

Ό,τι μου κληροδότησες το έκαψα λιβάνι

Και τώρα τρέχω

μ’ ένα νυφιάτικο λευκό στη θάλασσα

Η Μαρουσώ Αθανασίου επι-βλέπει τον Κόσμο μέσα από τον καθρέφτη του θανάτου που, χωρίς να είναι παραμορφωτικός, εστιάζει σε συγκεκριμένες πτυχές της πραγματικότητας. Αυτός είναι ο τρόπος της ποιήτριας να παρατηρεί και να αναλύει ό,τι απευθύνεται στη θνητή ύπαρξη, επιχειρώντας ταυτόχρονα να εισάγει, πολύ διακριτικά, και το μοτίβο της ανα-γέννησης, το οποίο επανέρχεται σποραδικά, συνδεδεμένο με την Άνοιξη ή με την προσδοκία της: ΚΑΘΕ ΑΥΓΟΥΣΤΟ / σφραγίζομαι σ’ ένα δωμάτιο μικρό / και πλέκω το χειμώνα / ύστερα / έτοιμη πια / περιμένω να πέσουν / τα φύλλα της βελανιδιάς / στο μαξιλάρι μου / τα κάνω μια πυκνή φωλιά / και ξαπλώνω μέσα της γυμνή / κοιμάμαι / για να ξυπνήσω πάλι την Άνοιξη

Η γραφή της Αθανασίου εμπεριέχει ισόποσες δόσεις υπαινικτικότητας και σαφήνειας, στοιχεία που εναλλάσσονται και αλληλοσυμπληρώνονται αναλογικά με τη διάθεση που ενυπάρχει σε κάθε ποίημα. Οι περιγραφές της συμβαδίζουν περισσότερο με την αμεσότητα μιας αντίδρασης σε συνάρτηση με μια συνήθως συναισθηματικά φορτισμένη εικόνα. Αξιοποιεί τα θραύσματα της πραγματικότητας τοποθετώντας τα σε καίρια θέση, δηλαδή σ’ εκείνο το σημείο της σύνθεσης που αναδεικνύει τη δύναμη μιας μικρής λεπτομέρειας, όπως συμβαίνει στο ποίημα ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: ΄

ένα περίστροφο

κρυμμένο

μέσα στην άχνη

 

τα Χριστούγεννα

Η έννοια της δομής φαίνεται να διαδραματίζει ζωτικό ρόλο, καθώς η ποιήτρια φανερά ζητά να χτίσει από τα συντρίμμια των πραγμάτων, να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις της δίνοντας ονομα στις απορίες, ένα νέο, καθαρό όνομα. Το αίσθημα της απώλειας του Εσύ επηρεάζει το Εγώ, κλυδωνίζοντας κάθε βεβαιότητα και απαιτώντας την επανεύρεση όχι ενός χιλιοειπωμένου, στερεοτυπικού «νοήματος», αλλά μιας σωματικής και διανοητικής υπόστασης που μοιάζει εξαϋλωμένη και αμφισβητίσιμη. Η επιθυμία να επινοεί τρόπους για να αντιμετωπίζει τον ευθραυστο εξωτερικό Κόσμο δημιουργώντας η ίδια κάτι στέρεο, βρίσκει διέξοδο στις λέξεις και, συγκεκριμένα, στην επιλογή και τη συσχέτισή τους. Μολονότι αρχικά φαίνονται να αποτελούν ένα υλικό τρομακτικό και απρόσιτο, σχεδόν τερατώδες (βλ. το ποίημα ΦΡΑΝΚΕΣΤΑΪΝ), ωστόσο, η χαλιναγώγησή τους αποτελεί τη μόνη σταθερή και κατά μία έννοια διαρκή δομή πάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί το Υποκείμενο. 

Ο ελεγχόμενος τόνος της συλλογής, όπως επίσης και η αυστηρότητα στη συμπύκνωση του περιεχομένου, εκφράζει, ως φορμαλιστική επιλογή, την πάλη της ποιήτριας με τη Γλώσσα, την προσπάθειά της να κυριαρχήσει πάνω στο γλωσσικό όργανο ώστε να επικοινωνήσει με τον πιο ενδεδειγμένο για εκείνη τρόπο. Η μάχη της με τις λέξεις είναι συνεχής, εξαντλητική, κι αυτό γίνεται πιο εμφανές από το γεγονός ότι κατορθώνει να δημιουργήσει ισχυρές εικόνες μέσα σε λίγους, πολλές φορές ελάχιστους, στίχους. Τα μέρη κάθε ποιήματος διέπονται από μια πυκνή υφή, οι λέξεις δεν υπακούουν σε χαλαρές συνδέσεις αλλά συνάπτουν σταθερούς δεσμούς μεταξύ τους, πράγμα που συντελεί στην εντύπωση μιας στέρεης αφήγησης. Η Μ. Αθανασίου εισέρχεται στον πυρήνα της έκφρασης με όπλο της την Αφαίρεση, που θεωρώ ότι αποτελεί την κύρια δύναμή της ως δημιουργού. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ρυθμική κατανομή των στίχων. Τα ποιήματά της αποφεύγουν δεξιοτεχνικά να εκπέσουν στη μονοτονία, αντιθέτως, αποκαλύπτουν μια έντονη σύνδεση με τη μουσική –θα μπορούσα να τα παρομοιάσω με μικρές παρτιτούρες, καθώς οι στίχοι είναι σχεδιασμένοι έτσι ώστε να δημιουργούν μια μικρή ιστορία ήχων, ανεξαρτήτως από το νόημά τους. Η αποφυγή ισοσκελών φράσεων, η εναλλαγή διαφορετικών τονισμών και η πάντα δυνατή καταληκτική φράση υπογραμμίζουν την ηχητική δυναμική των ποιημάτων. Το τρίπτυχο Ρυθμός –Εικόνα –Αφαίρεση περιγράφει, κατά έναν τρόπο, την αισθητική λειτουργία και την εσωτερική οργάνωση της ποίησης της Αθανασίου: 

ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΣΟΥ

Υπάρχουμε

Σημαίνει πια

Γινόμαστε άσφαλτος γκρίζα 

Σκοτεινή, αλλά όχι μουντή, είναι η ατμόσφαιρα της συλλογής, μια και η ματιά της ποιήτριας στέκεται σε μικρές γωνίες και τις αποκαλύπτει σαν να τους ρίχνει φως με τον φακό της ή σαν να τις φωτογραφίζει. Τριγυρνάμε μαζί της σε μια βρώμικη πόλη, με ανθρώπινες παρουσίες που περιπλανιούνται ζητώντας να κατονομάσουν το Απρόσωπο που τις περιβάλλει. Στο τελευταίο ποίημα ΑΣΦΑΛΩΣ έχουμε τη βίαιη εισβολή του εξωτερικού Κόσμου μέσω μιας ενορχήστρωσης διαφορετικών φωνών που εκφέρουν κοινότοπες, κατά κανόνα, φράσεις, οι οποίες συμπλέκονται σε μια αποσπασματική αλληλουχία. Η συλλογή κλείνει με τη φράση απαγορεύονται οι φωτογραφίες , δίνοντάς μας την εντύπωση ενός κυκλικού σχήματος, δημιουργώντας την αόριστη αίσθηση πως ίσως ο στίχος αυτος αποτελεί το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου, την αποτύπωση στιγμών σε διαδοχικά ενσταντανέ που καταδεικνύουν τη λεπτομέρεια μιας εικόνας. Η τραγικότητα που ξεδιπλώνεται από ποίημα σε ποίημα ενέχει μια περήφανη αποδοχή της πραγματικότητας, με ελεγχόμενο θυμό και αξιοπρέπεια, ώστε να μπορεί να κρατηθεί ζωντανή η δυνατότητα ανα-δόμησης και συσχέτισης. Η ίδια η πράξη της γραφής, οδηγεί την ποιήτρια στη γνώση και ανασυγκρότηση του εαυτού της και της δίνει τη διάυγεια να δημιουργήσει, σε αντιδιαστολή προς τη φθορά, το προσωπικό της ανθεκτικό οικοδόμημα. 

**** Η Έλενα Πολυγένη γεννήθηκε στην Πάτρα το 1979. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Τα δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017), Η χώρα των παράδοξων πραγμάτων (Εκδόσεις Το Κεντρί, 2014), Η θλίψη μου είναι μια γυναίκα (Εκδόσεις poema, 2012), Γράμματα σε μαυροπίνακα (Εκδόσεις Δωδώνη, 2009). Κριτικά σημειώματα, δοκίμια και ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά και σε ανθολογίες σύγχρονης ποίησης.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.